Các Nhân Tố Hành Vi Ảnh Hưởng Đến Quyết Định Đầu Tư Của Nhà Đầu Tư Cá Nhân Tại Sở Giao Dịch Chứng Khoán TP. Hồ Chí Minh

• Tác giả: Nguyễn Tuấn Anh
• Người hướng dẫn: TS. Nguyễn Thị Hoàng Anh
• Trường học: Trường Đại Học Ngoại Thương
• Chuyên ngành: Quản Trị Kinh Doanh
• Đề tài: Các Nhân Tố Hành Vi Ảnh Hưởng Đến Quyết Định Đầu Tư Của Nhà Đầu Tư Cá Nhân Tại Sở Giao Dịch Chứng Khoán TP. Hồ Chí Minh
• Loại tài liệu: luận văn thạc sĩ
• Năm xuất bản: 2022
• Địa điểm: Thành phố Hồ Chí Minh

• LỜI CAM ĐOAN
• LỜI CẢM ƠN
• DANH MỤC HÌNH
• DANH MỤC BIỂU ĐỒ
• DANH MỤC BẢNG
• DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
• TÓM TẮT KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU LUẬN VĂN
• 1. CHƯƠNG 1: GIỚI THIỆU ĐỀ TÀI NGHIÊN CỨU
• 1.1. Tính cấp thiết của đề tài
• 1.2. Tổng quan nghiên cứu
• 1.2.1. Tình hình nghiên cứu ngoài nước
• 1.2.2. Tình hình nghiên cứu trong nước
• 2. CHƯƠNG 2: TỔNG QUAN CƠ SỞ LÝ THUYẾT VÀ MÔ HÌNH NGHIÊN CỨU
• 2.1. Tổng quan về thị trường chứng khoán
• 2.1.1. Khái niệm và các đặc điểm của thị trường chứng khoán
• 2.1.2. Các chủ thể tham gia trên thị trường chứng khoán
• 2.1.3. Chức năng và vai trò của thị trường chứng khoán
• 2.1.3.1. Chức năng của thị trường chứng khoán
• 2.1.3.2. Vai trò của thị trường chứng khoán
• 2.2. Các lý thuyết tài chính truyền thống và quyết định đầu tư của nhà đầu tư cá nhân
• 2.2.1. Lý thuyết hữu dụng kì vọng
• 2.2.2. Định giá tài sản, thị trường hiệu quả và lý thuyết đại diện
• 2.3. Các lý thuyết tài chính hành vi và quyết định đầu tư của các nhà đầu tư cá nhân
• 2.3.1. Lý thuyết triển vọng, mẫu hình tính toán bất hợp lý
• 2.3.2. Tác động của tự nghiệm và các lệch lạc đối với việc ra quyết định tài chính
• 2.3.2.1. Tâm lý quá tự tin
• 2.3.2.2. Cảm xúc và tác động
• 2.3.2.3. Ảnh hưởng xã hội
• 2.4. Một số các nghiên cứu liên quan về các nhân tố hành vi ảnh hưởng đến quyết định đầu tư của nhà đầu tư cá nhân trên Sở giao dịch chứng khoán
• 2.5. Mô hình nghiên cứu đề xuất và các giả thuyết nghiên cứu
• 2.5.1. Mô hình nghiên cứu đề xuất
• 2.5.2. Các giả thuyết nghiên cứu
• 3. CHƯƠNG 3: PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
• 3.1. Quy trình nghiên cứu
• 3.2. Giai đoạn nghiên cứu sơ bộ
• 3.3. Giai đoạn nghiên cứu chính thức
• 3.3.1. Nghiên cứu chính thức
• 3.3.2. Thống kê mô tả
• 3.3.3. Phân tích hệ số Cronbach’s Alpha
• 3.3.4. Phân tích nhân tố khám phá EFA
• 3.3.5. Phân tích tương quan Pearson
• 3.3.6. Phân tích hồi quy tuyến tính bội
• 3.3.7. Thang đo sử dụng cho nghiên cứu
• 3.3.7.1. Thang đo thông tin cá nhân
• 3.3.7.2. Thang đo cho các nhân tố ảnh hưởng đến quyết định đầu tư
• 3.3.7.3. Thang đo quyết định đầu tư
• 4. CHƯƠNG 4: TỔNG QUAN VỀ THỊ TRƯỜNG CHỨNG KHOÁN VIỆT NAM VÀ KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU LUẬN VĂN
• 4.1. Giới thiệu về thị trường chứng khoán Việt Nam
• 4.2. Tổng quan thị trường chứng khoán Việt Nam
• 4.3. Tổng quan về nhà đầu tư cá nhân
• 4.4. Kết quả nghiên cứu
• 4.4.1. Mô tả mẫu
• 4.4.2. Đánh giá thang đo
• 4.4.2.1. Phân tích độ tin cậy Cronbach Anpha
• 4.4.2.2. Phân tích nhân tố khám phá EFA
• 4.4.3. Thang đo các nhân tố hành vi ảnh hưởng đến quyết định đầu tư
• 4.4.4. Thang đo quyết định đầu tư
• 4.4.5. Kiểm định mô hình và giả thuyết nghiên cứu
• 5. CHƯƠNG 5: KẾT LUẬN
• 5.1. Các kết quả chính và đóng góp của nghiên cứu
• 5.1.1. Các kết quả chính của nghiên cứu
• 5.1.2. Đóng góp của nghiên cứu
• 5.2. Đề xuất hàm ý quản trị
• 5.2.1. Đối với nhà đầu tư cá nhân
• 5.2.2. Đối với các công ty chứng khoán
• 5.3. Hạn chế của đề tài và hướng nghiên cứu tiếp theo
• DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

I. Tổng Quan Các Yếu Tố Hành Vi Quyết Định Đầu Tư Cá Nhân

Thị trường chứng khoán (TTCK) Việt Nam đã có những bước phát triển vượt bậc trong 25 năm qua, trở thành một kênh đầu tư hấp dẫn với tỷ suất sinh lời cao. Tuy nhiên, sự tham gia ngày càng tăng của các nhà đầu tư cá nhân, đặc biệt là các nhà đầu tư mới (F0), đặt ra nhiều thách thức liên quan đến quyết định đầu tư chứng khoán. Nhiều nhà đầu tư đưa ra quyết định dựa trên cảm tính, hiệu ứng đám đông, hoặc tác động của tin tức mà không có sự phân tích kỹ lưỡng. Điều này dẫn đến rủi ro cao và có thể gây ra những hậu quả tiêu cực. Nghiên cứu này tập trung vào việc xác định và phân tích các nhân tố hành vi ảnh hưởng đến quyết định đầu tư của nhà đầu tư cá nhân trên Sở Giao dịch Chứng khoán TP.HCM, từ đó đưa ra những khuyến nghị hữu ích cho cả nhà đầu tư và các công ty chứng khoán.

1.1. Tầm quan trọng của việc nghiên cứu hành vi đầu tư

Nghiên cứu hành vi đầu tư là rất quan trọng vì nó giúp chúng ta hiểu rõ hơn về cách nhà đầu tư cá nhân đưa ra quyết định đầu tư. Các lý thuyết tài chính truyền thống thường giả định rằng nhà đầu tư luôn hành động một cách lý trí, nhưng trên thực tế, các yếu tố tâm lý và cảm xúc có thể ảnh hưởng đáng kể đến quyết định của họ. Việc hiểu rõ những yếu tố này có thể giúp nhà đầu tư đưa ra quyết định sáng suốt hơn và giảm thiểu rủi ro. Theo đánh giá của công ty Dragon Capital Việt Nam, trong hai thập kỉ gần nhất, cổ phiếu là kênh đầu tư hấp dẫn nhất tại Việt Nam nếu xét về tỷ suất sinh lời.

1.2. Bối cảnh thị trường chứng khoán Việt Nam hiện nay

Thị trường chứng khoán Việt Nam đang trải qua giai đoạn phát triển nhanh chóng, với số lượng nhà đầu tư cá nhân tham gia ngày càng tăng. Tuy nhiên, nhiều nhà đầu tư mới còn thiếu kinh nghiệm và kiến thức, dễ bị ảnh hưởng bởi các yếu tố tâm lý và thông tin thị trường. Điều này tạo ra những biến động lớn trên thị trường và làm tăng rủi ro cho nhà đầu tư. Năm 2021 là một năm đầy khó khăn đối với kinh tế Việt Nam do ảnh hưởng của đại dịch Covid-19 với lần đầu tiên từ năm 2000 tăng trưởng trong một quý ghi nhận âm. Thế nhưng, TTCK lại ghi dấu một năm thăng hoa với các mốc kỷ lục mới được xác lập trên chặng đường phát triển 21 năm.

II. Thách Thức Ảnh Hưởng Tâm Lý Đến Quyết Định Đầu Tư Chứng Khoán

Một trong những thách thức lớn nhất đối với nhà đầu tư cá nhân là tâm lý nhà đầu tư. Các thiên kiến nhận thức, cảm xúc nhà đầu tư, và ảnh hưởng xã hội có thể dẫn đến những quyết định sai lầm. Ví dụ, tính quá tự tin có thể khiến nhà đầu tư đánh giá thấp rủi ro, trong khi sự hối tiếc có thể khiến họ tránh đưa ra quyết định. Ảnh hưởng của truyền thông và hiệu ứng đám đông cũng có thể tác động mạnh mẽ đến hành vi bầy đàn và làm gia tăng biến động thị trường. Việc nhận diện và kiểm soát những yếu tố tâm lý này là rất quan trọng để đưa ra quyết định đầu tư hợp lý.

2.1. Các thiên kiến nhận thức phổ biến trong đầu tư

Các thiên kiến nhận thức là những sai lệch trong cách chúng ta xử lý thông tin, dẫn đến những quyết định không hợp lý. Một số thiên kiến phổ biến trong đầu tư bao gồm khung tham chiếu, tính sẵn có, và neo giá. Khung tham chiếu đề cập đến cách chúng ta trình bày thông tin, có thể ảnh hưởng đến cách chúng ta đánh giá rủi ro và lợi nhuận. Tính sẵn có đề cập đến xu hướng dựa vào những thông tin dễ dàng có được, thay vì tìm kiếm thông tin đầy đủ và chính xác. Neo giá đề cập đến việc chúng ta dựa vào một mức giá ban đầu để đánh giá giá trị của một tài sản.

2.2. Tác động của cảm xúc đến quyết định đầu tư

Cảm xúc có thể ảnh hưởng mạnh mẽ đến quyết định đầu tư. Sợ hãi và tham lam là hai cảm xúc phổ biến có thể dẫn đến những quyết định sai lầm. Sợ hãi có thể khiến nhà đầu tư bán tháo cổ phiếu khi thị trường giảm, trong khi tham lam có thể khiến họ mua vào cổ phiếu khi thị trường tăng quá nóng. Việc kiểm soát cảm xúc và đưa ra quyết định dựa trên phân tích lý trí là rất quan trọng để thành công trong đầu tư.

2.3. Ảnh hưởng của xã hội và hiệu ứng đám đông

Ảnh hưởng xã hội và hiệu ứng đám đông có thể tác động mạnh mẽ đến quyết định đầu tư. Nhà đầu tư thường có xu hướng làm theo những gì người khác đang làm, đặc biệt là khi họ thiếu thông tin hoặc kinh nghiệm. Điều này có thể dẫn đến hành vi bầy đàn và làm gia tăng biến động thị trường. Việc tự mình nghiên cứu và phân tích thông tin, thay vì chỉ làm theo đám đông, là rất quan trọng để đưa ra quyết định đầu tư sáng suốt.

III. Giải Pháp Ứng Dụng Lý Thuyết Tài Chính Hành Vi Trong Đầu Tư

Để giảm thiểu ảnh hưởng của các nhân tố hành vi tiêu cực, nhà đầu tư cá nhân có thể áp dụng các nguyên tắc của lý thuyết tài chính hành vi. Điều này bao gồm việc nhận diện và kiểm soát các thiên kiến nhận thức và cảm xúc, xây dựng một khung tham chiếu hợp lý, và tập trung vào phân tích cơ bản và phân tích kỹ thuật thay vì chỉ dựa vào thông tin thị trường và ảnh hưởng của truyền thông. Quản lý danh mục đầu tư một cách kỷ luật và đa dạng hóa rủi ro cũng là những biện pháp quan trọng để bảo vệ vốn đầu tư.

3.1. Nhận diện và kiểm soát các thiên kiến nhận thức

Bước đầu tiên để giảm thiểu ảnh hưởng của các thiên kiến nhận thức là nhận diện chúng. Nhà đầu tư nên tự đánh giá bản thân để xác định những thiên kiến nào có thể ảnh hưởng đến quyết định đầu tư của mình. Sau khi nhận diện được các thiên kiến, nhà đầu tư có thể áp dụng các biện pháp để kiểm soát chúng, chẳng hạn như tìm kiếm thông tin từ nhiều nguồn khác nhau, tham khảo ý kiến của các chuyên gia, và xây dựng một kế hoạch đầu tư rõ ràng.

3.2. Xây dựng khung tham chiếu hợp lý cho quyết định đầu tư

Khung tham chiếu có thể ảnh hưởng đến cách chúng ta đánh giá rủi ro và lợi nhuận. Nhà đầu tư nên xây dựng một khung tham chiếu hợp lý bằng cách xác định rõ mục tiêu đầu tư, thời gian đầu tư, và mức độ chấp nhận rủi ro. Điều này sẽ giúp họ đưa ra quyết định đầu tư phù hợp với tình hình tài chính và mục tiêu cá nhân.

3.3. Tập trung vào phân tích cơ bản và kỹ thuật

Phân tích cơ bản và phân tích kỹ thuật là hai phương pháp quan trọng để đánh giá giá trị của một cổ phiếu. Phân tích cơ bản tập trung vào các yếu tố kinh tế và tài chính của công ty, trong khi phân tích kỹ thuật tập trung vào các mô hình giá và khối lượng giao dịch. Việc sử dụng cả hai phương pháp này có thể giúp nhà đầu tư đưa ra quyết định đầu tư sáng suốt hơn.

IV. Nghiên Cứu Các Nhân Tố Hành Vi Tác Động Đến Quyết Định Đầu Tư

Nghiên cứu này sử dụng phương pháp khảo sát định lượng để thu thập dữ liệu từ nhà đầu tư cá nhân trên Sở Giao dịch Chứng khoán TP.HCM. Kết quả cho thấy rằng các nhân tố hành vi như tác động của tự nghiệm và các lệch lạc, ảnh hưởng của sự quá tự tin, tác động của cảm xúc, và ảnh hưởng của xã hội đều có tác động đáng kể đến quyết định đầu tư. Trong đó, tác động của tự nghiệm và các lệch lạc có tác động mạnh nhất. Nghiên cứu cũng chỉ ra rằng kiến thức tài chính và kinh nghiệm đầu tư có thể giúp giảm thiểu ảnh hưởng của các nhân tố hành vi tiêu cực.

4.1. Phương pháp nghiên cứu và thu thập dữ liệu

Nghiên cứu này sử dụng phương pháp khảo sát định lượng để thu thập dữ liệu từ nhà đầu tư cá nhân trên Sở Giao dịch Chứng khoán TP.HCM. Bảng câu hỏi khảo sát được thiết kế để đo lường các nhân tố hành vi và quyết định đầu tư. Dữ liệu thu thập được sau đó được phân tích bằng các phương pháp thống kê để xác định mối quan hệ giữa các nhân tố hành vi và quyết định đầu tư.

4.2. Kết quả phân tích và đánh giá các nhân tố hành vi

Kết quả phân tích cho thấy rằng các nhân tố hành vi như tác động của tự nghiệm và các lệch lạc, ảnh hưởng của sự quá tự tin, tác động của cảm xúc, và ảnh hưởng của xã hội đều có tác động đáng kể đến quyết định đầu tư. Trong đó, tác động của tự nghiệm và các lệch lạc có tác động mạnh nhất. Điều này cho thấy rằng nhà đầu tư thường có xu hướng dựa vào kinh nghiệm cá nhân và các thông tin dễ dàng có được để đưa ra quyết định đầu tư, thay vì tìm kiếm thông tin đầy đủ và chính xác.

4.3. Vai trò của kiến thức tài chính và kinh nghiệm đầu tư

Nghiên cứu cũng chỉ ra rằng kiến thức tài chính và kinh nghiệm đầu tư có thể giúp giảm thiểu ảnh hưởng của các nhân tố hành vi tiêu cực. Nhà đầu tư có kiến thức tài chính tốt hơn thường có khả năng phân tích thông tin và đánh giá rủi ro tốt hơn, trong khi nhà đầu tư có kinh nghiệm đầu tư lâu năm thường có khả năng kiểm soát cảm xúc và đưa ra quyết định đầu tư sáng suốt hơn.

V. Hàm Ý Quản Trị Giải Pháp Cho Nhà Đầu Tư CTCK

Dựa trên kết quả nghiên cứu, có một số hàm ý quản trị quan trọng cho cả nhà đầu tư cá nhân và các công ty chứng khoán. Nhà đầu tư cá nhân nên tập trung vào việc nâng cao kiến thức tài chính, kiểm soát cảm xúc, và xây dựng một kế hoạch đầu tư rõ ràng. Các công ty chứng khoán nên cung cấp các dịch vụ tư vấn đầu tư chuyên nghiệp, giúp nhà đầu tư đưa ra quyết định đầu tư sáng suốt hơn, đồng thời tăng cường giáo dục tài chính cho nhà đầu tư.

5.1. Khuyến nghị cho nhà đầu tư cá nhân

Nhà đầu tư cá nhân nên tập trung vào việc nâng cao kiến thức tài chính, kiểm soát cảm xúc, và xây dựng một kế hoạch đầu tư rõ ràng. Họ cũng nên tìm kiếm thông tin từ nhiều nguồn khác nhau, tham khảo ý kiến của các chuyên gia, và đa dạng hóa danh mục đầu tư để giảm thiểu rủi ro.

5.2. Giải pháp cho các công ty chứng khoán

Các công ty chứng khoán nên cung cấp các dịch vụ tư vấn đầu tư chuyên nghiệp, giúp nhà đầu tư đưa ra quyết định đầu tư sáng suốt hơn. Họ cũng nên tăng cường giáo dục tài chính cho nhà đầu tư, giúp họ hiểu rõ hơn về thị trường chứng khoán và các nhân tố hành vi có thể ảnh hưởng đến quyết định đầu tư.

VI. Kết Luận Tương Lai Của Nghiên Cứu Hành Vi Đầu Tư Chứng Khoán

Nghiên cứu này đã cung cấp một cái nhìn sâu sắc về các nhân tố hành vi ảnh hưởng đến quyết định đầu tư của nhà đầu tư cá nhân trên Sở Giao dịch Chứng khoán TP.HCM. Tuy nhiên, vẫn còn nhiều lĩnh vực cần được nghiên cứu thêm, chẳng hạn như tác động của công nghệ và mạng xã hội đến hành vi đầu tư, và sự khác biệt về hành vi đầu tư giữa các nhóm nhà đầu tư khác nhau. Nghiên cứu trong tương lai có thể tập trung vào việc phát triển các mô hình dự đoán hành vi đầu tư và các công cụ hỗ trợ quyết định đầu tư dựa trên lý thuyết tài chính hành vi.

6.1. Hạn chế của nghiên cứu và hướng nghiên cứu tiếp theo

Nghiên cứu này có một số hạn chế, chẳng hạn như kích thước mẫu nhỏ và phạm vi địa lý hạn chế. Nghiên cứu trong tương lai có thể mở rộng kích thước mẫu và phạm vi địa lý để có được kết quả tổng quát hơn. Ngoài ra, nghiên cứu cũng có thể tập trung vào việc phát triển các mô hình dự đoán hành vi đầu tư và các công cụ hỗ trợ quyết định đầu tư dựa trên lý thuyết tài chính hành vi.

6.2. Tầm quan trọng của việc tiếp tục nghiên cứu hành vi đầu tư

Việc tiếp tục nghiên cứu hành vi đầu tư là rất quan trọng để hiểu rõ hơn về cách nhà đầu tư đưa ra quyết định đầu tư và phát triển các công cụ hỗ trợ quyết định đầu tư hiệu quả hơn. Điều này sẽ giúp nhà đầu tư đưa ra quyết định đầu tư sáng suốt hơn và giảm thiểu rủi ro, đồng thời góp phần vào sự phát triển bền vững của thị trường chứng khoán.

Tổng quan nghiên cứu

Thị trường chứng khoán Việt Nam đã trải qua hơn 25 năm phát triển, trở thành kênh huy động vốn quan trọng và góp phần thúc đẩy sự phát triển kinh tế. Theo báo cáo của Dragon Capital, trong hai thập kỷ gần đây, cổ phiếu là kênh đầu tư có hiệu suất sinh lời bình quân khoảng 16% mỗi năm, vượt trội so với các kênh đầu tư khác như bất động sản (11,9%), vàng (9%), tiền gửi (8%) và đô la Mỹ (2,2%). Năm 2021, mặc dù nền kinh tế chịu ảnh hưởng nặng nề bởi đại dịch Covid-19, thị trường chứng khoán vẫn ghi nhận sự tăng trưởng mạnh mẽ với vốn hóa đạt hơn 7,5 triệu tỉ đồng, tương đương gần 100% GDP, và chỉ số VN-Index vượt mốc 1.500 điểm lần đầu tiên trong lịch sử. Số lượng tài khoản nhà đầu tư cá nhân mở mới cũng đạt kỷ lục với hơn 1,3 triệu tài khoản trong 11 tháng đầu năm, tăng gấp 3,3 lần so với năm trước.

Tuy nhiên, sự bùng nổ của nhà đầu tư cá nhân, đặc biệt là nhóm nhà đầu tư mới (F0), cũng đặt ra nhiều thách thức về hành vi đầu tư. Nhiều nhà đầu tư dễ bị ảnh hưởng bởi tâm lý đám đông, cảm xúc và các yếu tố phi lý trí, dẫn đến các quyết định đầu tư thiếu hiệu quả. Thực trạng này đặt ra câu hỏi về các nhân tố hành vi ảnh hưởng đến quyết định đầu tư của nhà đầu tư cá nhân trên Sở Giao dịch Chứng khoán TP. Hồ Chí Minh (HOSE).

Mục tiêu nghiên cứu là xác định và đánh giá mức độ ảnh hưởng của các nhân tố hành vi gồm: tác động của tự nghiệm và các lệch lạc, ảnh hưởng của sự quá tự tin, tác động của cảm xúc và ảnh hưởng của xã hội đến quyết định đầu tư của nhà đầu tư cá nhân trên HOSE. Nghiên cứu được thực hiện trong khoảng thời gian từ tháng 8/2021 đến tháng 1/2022, với dữ liệu thu thập từ 118 nhà đầu tư cá nhân có tài khoản giao dịch trên HOSE. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả đầu tư cá nhân và hỗ trợ các công ty chứng khoán cải thiện dịch vụ.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên nền tảng lý thuyết tài chính hành vi kết hợp với các lý thuyết tài chính truyền thống. Hai lý thuyết chính được áp dụng gồm:

1. Lý thuyết triển vọng (Prospect Theory) của Kahneman và Tversky (1979): Giải thích cách con người thực sự ra quyết định dưới điều kiện không chắc chắn, nhấn mạnh sự khác biệt trong cảm nhận giữa lợi ích và tổn thất, trong đó nỗi đau mất mát lớn hơn niềm vui tương đương. Lý thuyết này giúp hiểu được các hành vi như e ngại rủi ro, hiệu ứng ngược vị thế và sự tính toán bất hợp lý trong đầu tư.

2. Lý thuyết tự nghiệm và các lệch lạc (Heuristics and Biases): Bao gồm các loại tự nghiệm như tình huống điển hình (representativeness), sự sẵn có (availability) và neo quyết định (anchoring), giải thích cách nhà đầu tư sử dụng các quy tắc đơn giản để ra quyết định nhanh chóng nhưng có thể dẫn đến sai lệch.

Ngoài ra, các khái niệm chuyên ngành như tâm lý quá tự tin (overconfidence), ảnh hưởng xã hội (social influence) và hiệu ứng đám đông (herding behavior) cũng được tích hợp để phân tích các yếu tố hành vi tác động đến quyết định đầu tư.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp định lượng với nguồn dữ liệu sơ cấp thu thập qua bảng câu hỏi khảo sát 118 nhà đầu tư cá nhân đang giao dịch trên Sở Giao dịch Chứng khoán TP. Hồ Chí Minh. Mẫu được chọn theo phương pháp thuận tiện nhằm đảm bảo tính khả thi trong điều kiện thời gian và nguồn lực.

Quy trình nghiên cứu gồm hai giai đoạn: nghiên cứu sơ bộ để điều chỉnh thang đo và nghiên cứu chính thức để thu thập dữ liệu. Dữ liệu được xử lý và phân tích bằng phần mềm SPSS với các kỹ thuật:

• Kiểm định độ tin cậy thang đo bằng hệ số Cronbach’s Alpha (các thang đo đều đạt trên 0,6, đảm bảo độ tin cậy).
• Phân tích nhân tố khám phá (EFA) để xác định cấu trúc các nhân tố hành vi.
• Phân tích tương quan Pearson để đánh giá mối quan hệ giữa các biến.
• Phân tích hồi quy tuyến tính bội nhằm đo lường mức độ ảnh hưởng của từng nhân tố hành vi đến quyết định đầu tư.

Thời gian thu thập dữ liệu sơ cấp diễn ra từ ngày 16/11/2021 đến 8/12/2021, trong khi tổng thời gian nghiên cứu kéo dài từ tháng 8/2021 đến tháng 1/2022.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Tác động của tự nghiệm và các lệch lạc là nhân tố có ảnh hưởng mạnh nhất đến quyết định đầu tư của nhà đầu tư cá nhân với hệ số hồi quy β cao nhất trong mô hình phân tích hồi quy. Điều này cho thấy nhà đầu tư thường dựa vào các quy tắc đơn giản và có thể bị sai lệch trong đánh giá thông tin, dẫn đến quyết định đầu tư không hoàn toàn hợp lý.

2. Ảnh hưởng của sự quá tự tin cũng có tác động tích cực và đáng kể đến quyết định đầu tư, thể hiện qua việc nhà đầu tư tự tin quá mức vào khả năng và kiến thức của bản thân, dẫn đến giao dịch quá mức và rủi ro cao hơn. Kết quả này phù hợp với các nghiên cứu quốc tế và trong nước trước đây.

3. Tác động của cảm xúc như kiêu hãnh và hối tiếc ảnh hưởng đến quyết định đầu tư, đặc biệt là hiệu ứng ngược vị thế khi nhà đầu tư có xu hướng bán các khoản lời quá sớm và giữ các khoản lỗ lâu hơn. Mức độ ảnh hưởng của cảm xúc được đánh giá qua các biến quan sát với hệ số Cronbach’s Alpha đạt khoảng 0,636.

4. Ảnh hưởng của xã hội, bao gồm hành vi làm theo đám đông và áp lực xã hội, cũng tác động đáng kể đến quyết định đầu tư, nhất là trong bối cảnh nhà đầu tư mới thiếu kinh nghiệm và thông tin đầy đủ. Hiện tượng này được minh chứng qua các khảo sát và phù hợp với lý thuyết hành vi xã hội.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy các nhân tố hành vi đóng vai trò quan trọng trong việc hình thành quyết định đầu tư của nhà đầu tư cá nhân trên HOSE. Tác động mạnh nhất của tự nghiệm và các lệch lạc phản ánh thực tế rằng nhà đầu tư thường không xử lý đầy đủ và chính xác tất cả thông tin, mà dựa vào các quy tắc đơn giản để tiết kiệm thời gian và công sức, dẫn đến các sai lệch trong đánh giá.

Sự quá tự tin làm tăng tần suất giao dịch, gây ra chi phí giao dịch cao và giảm hiệu quả đầu tư, điều này được minh chứng qua các nghiên cứu của Barber và Odean. Cảm xúc tiêu cực như hối tiếc khiến nhà đầu tư trì hoãn bán các khoản thua lỗ, làm tăng rủi ro danh mục đầu tư. Ảnh hưởng xã hội làm gia tăng hiện tượng bầy đàn, đặc biệt trong các giai đoạn thị trường biến động mạnh, khiến nhà đầu tư dễ bị cuốn theo xu hướng chung mà không dựa trên phân tích cá nhân.

Các kết quả này có thể được trình bày qua biểu đồ hồi quy thể hiện mức độ ảnh hưởng của từng nhân tố, bảng phân tích Cronbach’s Alpha và EFA minh họa độ tin cậy và cấu trúc nhân tố, giúp làm rõ vai trò của từng yếu tố hành vi trong quyết định đầu tư.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Nâng cao nhận thức và kiến thức tài chính cho nhà đầu tư cá nhân: Tổ chức các khóa đào tạo, hội thảo về tài chính hành vi và kỹ năng đầu tư nhằm giúp nhà đầu tư nhận biết và kiểm soát các lệch lạc hành vi, giảm thiểu rủi ro do cảm xúc và tự nghiệm gây ra. Thời gian thực hiện trong 6-12 tháng, chủ thể là các công ty chứng khoán và cơ quan quản lý thị trường.

2. Phát triển các công cụ hỗ trợ ra quyết định đầu tư thông minh: Áp dụng công nghệ trí tuệ nhân tạo và phân tích dữ liệu lớn để cung cấp các cảnh báo và khuyến nghị cá nhân hóa, giúp nhà đầu tư tránh các quyết định dựa trên cảm tính hoặc ảnh hưởng xã hội. Thời gian triển khai 12-18 tháng, do các công ty công nghệ tài chính phối hợp với CTCK thực hiện.

3. Tăng cường minh bạch và chất lượng thông tin trên thị trường: Cơ quan quản lý cần siết chặt quy định công bố thông tin, xử lý nghiêm các hành vi thao túng thị trường và cung cấp thông tin chính xác, kịp thời để nhà đầu tư có cơ sở ra quyết định hợp lý. Thời gian thực hiện liên tục, chủ thể là Ủy ban Chứng khoán Nhà nước và Sở Giao dịch Chứng khoán.

4. Xây dựng các chương trình tư vấn đầu tư cá nhân hóa: Các công ty chứng khoán nên phát triển dịch vụ tư vấn dựa trên phân tích hành vi và tâm lý nhà đầu tư, giúp cá nhân hóa chiến lược đầu tư phù hợp với mức độ chấp nhận rủi ro và mục tiêu tài chính. Thời gian thực hiện 6-12 tháng, do CTCK chủ trì.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Nhà đầu tư cá nhân mới và có kinh nghiệm: Giúp hiểu rõ các yếu tố hành vi ảnh hưởng đến quyết định đầu tư, từ đó nâng cao hiệu quả đầu tư và giảm thiểu rủi ro do cảm xúc và lệch lạc.

2. Các công ty chứng khoán và tổ chức tài chính: Sử dụng kết quả nghiên cứu để thiết kế các sản phẩm, dịch vụ tư vấn và đào tạo phù hợp với đặc điểm hành vi của nhà đầu tư cá nhân, nâng cao chất lượng phục vụ và hiệu quả kinh doanh.

3. Cơ quan quản lý thị trường chứng khoán: Tham khảo để xây dựng chính sách, quy định nhằm tăng cường minh bạch, bảo vệ nhà đầu tư và phát triển thị trường bền vững.

4. Các nhà nghiên cứu và học viên ngành quản trị kinh doanh, tài chính: Cung cấp cơ sở lý thuyết và dữ liệu thực tiễn để phát triển các nghiên cứu sâu hơn về tài chính hành vi và quyết định đầu tư trong bối cảnh thị trường Việt Nam.

Câu hỏi thường gặp

1. Nhân tố hành vi nào ảnh hưởng mạnh nhất đến quyết định đầu tư của nhà đầu tư cá nhân?
   Tác động của tự nghiệm và các lệch lạc được xác định là nhân tố có ảnh hưởng mạnh nhất, do nhà đầu tư thường dựa vào các quy tắc đơn giản và có thể bị sai lệch trong đánh giá thông tin.

2. Sự quá tự tin ảnh hưởng như thế nào đến hành vi đầu tư?
   Sự quá tự tin làm tăng tần suất giao dịch, dẫn đến chi phí giao dịch cao và giảm hiệu quả đầu tư, đồng thời làm giảm mức độ đa dạng hóa danh mục đầu tư.

3. Cảm xúc tác động ra sao đến quyết định đầu tư?
   Cảm xúc như hối tiếc và kiêu hãnh ảnh hưởng đến việc bán các khoản đầu tư có lời quá sớm và giữ các khoản thua lỗ lâu hơn, gây ra hiệu ứng ngược vị thế và tăng rủi ro.

4. Ảnh hưởng xã hội có vai trò gì trong quyết định đầu tư?
   Ảnh hưởng xã hội, đặc biệt là hành vi làm theo đám đông, làm tăng hiện tượng bầy đàn, khiến nhà đầu tư dễ bị cuốn theo xu hướng chung mà không dựa trên phân tích cá nhân.

5. Làm thế nào để nhà đầu tư cá nhân giảm thiểu ảnh hưởng tiêu cực của các nhân tố hành vi?
   Nhà đầu tư nên nâng cao kiến thức tài chính, nhận thức về các lệch lạc hành vi, sử dụng công cụ hỗ trợ ra quyết định và tham gia các chương trình tư vấn đầu tư cá nhân hóa để kiểm soát cảm xúc và ra quyết định hợp lý hơn.

Kết luận

• Nghiên cứu xác định bốn nhóm nhân tố hành vi chính ảnh hưởng đến quyết định đầu tư của nhà đầu tư cá nhân trên HOSE: tự nghiệm và lệch lạc, sự quá tự tin, cảm xúc và ảnh hưởng xã hội.
• Tác động của tự nghiệm và các lệch lạc là mạnh nhất, cho thấy nhà đầu tư thường ra quyết định dựa trên các quy tắc đơn giản nhưng có thể sai lệch.
• Sự quá tự tin và cảm xúc tiêu cực làm giảm hiệu quả đầu tư, trong khi ảnh hưởng xã hội thúc đẩy hành vi bầy đàn.
• Kết quả nghiên cứu cung cấp cơ sở để đề xuất các giải pháp nâng cao nhận thức, phát triển công cụ hỗ trợ và cải thiện chính sách quản lý thị trường.
• Các bước tiếp theo bao gồm triển khai các chương trình đào tạo, ứng dụng công nghệ hỗ trợ và nghiên cứu mở rộng phạm vi đối tượng và thị trường.

Luận văn kêu gọi các nhà đầu tư cá nhân, công ty chứng khoán và cơ quan quản lý cùng phối hợp thực hiện các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả đầu tư và phát triển thị trường chứng khoán Việt Nam bền vững.