Tổng quan nghiên cứu

Hoạt động trải nghiệm trong giáo dục được xem là phương thức học tập hiệu quả, giúp học sinh phát triển toàn diện về kiến thức, kỹ năng và phẩm chất. Theo báo cáo của ngành giáo dục, hoạt động trải nghiệm là một phần bắt buộc trong chương trình giáo dục phổ thông mới, nhằm đáp ứng yêu cầu đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục theo Nghị quyết 29-QĐ/TW của Đảng Cộng sản Việt Nam. Tại huyện Nậm Pồ, tỉnh Điện Biên, nơi có trên 95% dân số là đồng bào dân tộc thiểu số, các trường phổ thông dân tộc bán trú trung học cơ sở (PTDTBT THCS) đóng vai trò quan trọng trong việc giáo dục con em dân tộc thiểu số. Tuy nhiên, thực trạng bồi dưỡng năng lực tổ chức hoạt động trải nghiệm cho giáo viên tại đây còn nhiều hạn chế do điều kiện địa lý, kinh tế, văn hóa đặc thù.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng công tác bồi dưỡng năng lực tổ chức hoạt động trải nghiệm cho giáo viên các trường PTDTBT THCS huyện Nậm Pồ, từ đó đề xuất các biện pháp quản lý phù hợp nhằm nâng cao chất lượng bồi dưỡng, đáp ứng yêu cầu đổi mới chương trình giáo dục phổ thông mới. Nghiên cứu được thực hiện trong giai đoạn từ tháng 9/2017 đến tháng 9/2018, khảo sát tại 6 trường PTDTBT THCS trên địa bàn huyện. Ý nghĩa của nghiên cứu thể hiện qua việc góp phần nâng cao năng lực sư phạm cho giáo viên, đồng thời cải thiện hiệu quả tổ chức hoạt động trải nghiệm, góp phần phát triển năng lực học sinh vùng dân tộc thiểu số.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình về hoạt động trải nghiệm và bồi dưỡng năng lực tổ chức hoạt động trải nghiệm cho giáo viên. Lý thuyết học từ trải nghiệm của Kolb (1984) được vận dụng để làm rõ vai trò của trải nghiệm trong phát triển năng lực học sinh. Các khái niệm chính bao gồm:

  • Hoạt động trải nghiệm: Hoạt động có mục đích, có kế hoạch giúp học sinh tham gia thực tiễn, từ đó phát triển kiến thức, kỹ năng và phẩm chất.
  • Năng lực tổ chức hoạt động trải nghiệm: Khả năng vận dụng kiến thức, kỹ năng, thái độ để tổ chức thành công hoạt động trải nghiệm.
  • Bồi dưỡng năng lực tổ chức hoạt động trải nghiệm: Quá trình có kế hoạch nhằm nâng cao năng lực tổ chức hoạt động trải nghiệm cho giáo viên thông qua cập nhật kiến thức, kỹ năng và phương pháp.
  • Quản lý hoạt động bồi dưỡng: Bao gồm các chức năng lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra, đánh giá hoạt động bồi dưỡng năng lực tổ chức hoạt động trải nghiệm.

Khung lý thuyết còn tham khảo các nghiên cứu trong nước về tổ chức hoạt động trải nghiệm sáng tạo, vai trò của giáo viên trong tổ chức hoạt động trải nghiệm, cũng như các phương pháp bồi dưỡng giáo viên hiệu quả.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa nghiên cứu lý luận và thực tiễn. Cỡ mẫu khảo sát gồm 385 giáo viên và 30 cán bộ quản lý tại 6 trường PTDTBT THCS huyện Nậm Pồ. Phương pháp chọn mẫu là chọn mẫu ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo đại diện cho các trường trên địa bàn.

Các phương pháp thu thập dữ liệu bao gồm:

  • Phương pháp quan sát: Tham dự các buổi bồi dưỡng, quan sát hoạt động trải nghiệm và sinh hoạt chuyên môn.
  • Phỏng vấn sâu: Trao đổi với cán bộ quản lý, giáo viên và phụ huynh để làm rõ các khía cạnh liên quan.
  • Điều tra bằng phiếu hỏi: Thu thập thông tin về nhận thức, thực trạng và nhu cầu bồi dưỡng.
  • Nghiên cứu hồ sơ chuyên môn: Phân tích các kế hoạch, báo cáo, sổ đăng ký chuyên đề bồi dưỡng.
  • Phương pháp lấy ý kiến chuyên gia: Xin ý kiến tư vấn về cơ sở lý luận và các biện pháp đề xuất.

Dữ liệu được xử lý bằng phương pháp thống kê toán học, tính điểm trung bình và tỷ lệ phần trăm để đánh giá mức độ thực hiện các nội dung khảo sát.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức về hoạt động trải nghiệm: 100% cán bộ quản lý và giáo viên hiểu đúng về mục đích, ý nghĩa của hoạt động trải nghiệm trong giáo dục. Tuy nhiên, nhiều giáo viên còn lúng túng về quy trình tổ chức và đánh giá hoạt động trải nghiệm do thiếu bồi dưỡng chuyên sâu.

  2. Năng lực tổ chức hoạt động trải nghiệm của giáo viên: Kết quả khảo sát cho thấy điểm trung bình các nội dung đánh giá năng lực tổ chức hoạt động trải nghiệm chỉ đạt khoảng 1.69 trên thang điểm 3, phản ánh năng lực còn hạn chế. Tỷ lệ đánh giá thực hiện tốt thấp, trong khi đánh giá chưa tốt chiếm đa số.

  3. Thực trạng hình thức tổ chức hoạt động trải nghiệm: Các hình thức như sinh hoạt tập thể, thí nghiệm, câu lạc bộ, hội thi, tham quan thực tế đều ít được tổ chức thường xuyên, điểm trung bình tần suất thực hiện chỉ khoảng 1.68-1.70. Giáo viên gặp khó khăn về thời gian, kinh phí và kỹ năng tổ chức.

  4. Hiệu quả hoạt động trải nghiệm: Mức độ hiệu quả được đánh giá trung bình 1.69 trên thang điểm 4, cho thấy hoạt động trải nghiệm chưa phát huy tối đa vai trò trong phát triển năng lực học sinh. Các nội dung như phát triển nhận thức, kỹ năng giải quyết vấn đề, định hướng nghề nghiệp đều chưa đạt hiệu quả cao.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của thực trạng trên là do công tác bồi dưỡng năng lực tổ chức hoạt động trải nghiệm cho giáo viên chưa được quan tâm đúng mức, thiếu kế hoạch bài bản và nguồn lực hỗ trợ. Điều kiện kinh tế - xã hội khó khăn, đặc thù văn hóa dân tộc thiểu số và hạn chế về cơ sở vật chất cũng ảnh hưởng đến việc tổ chức hoạt động trải nghiệm.

So với các nghiên cứu trong nước, kết quả này tương đồng với nhận định về sự thiếu hụt năng lực tổ chức hoạt động trải nghiệm ở giáo viên vùng dân tộc thiểu số. Việc bồi dưỡng chuyên sâu, phù hợp với đặc điểm địa phương và nhu cầu giáo viên là yếu tố then chốt để nâng cao chất lượng hoạt động trải nghiệm.

Dữ liệu có thể được trình bày qua các biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ đánh giá mức độ thực hiện các nội dung năng lực tổ chức, biểu đồ tròn về tần suất tổ chức các hình thức hoạt động trải nghiệm, và bảng so sánh hiệu quả hoạt động trải nghiệm theo các tiêu chí đánh giá.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tổ chức các lớp bồi dưỡng chuyên sâu về năng lực tổ chức hoạt động trải nghiệm cho giáo viên PTDTBT THCS, tập trung vào kỹ năng lập kế hoạch, thiết kế, tổ chức và đánh giá hoạt động trải nghiệm. Thời gian thực hiện trong vòng 12 tháng, do Phòng Giáo dục và Đào tạo phối hợp với các trường đại học sư phạm tổ chức.

  2. Xây dựng kế hoạch bồi dưỡng định kỳ và liên tục, kết hợp bồi dưỡng tập trung và sinh hoạt chuyên môn theo nhóm tại trường để tạo điều kiện cho giáo viên trao đổi, thực hành và tự bồi dưỡng. Chủ thể thực hiện là hiệu trưởng các trường và tổ chuyên môn.

  3. Huy động nguồn lực hỗ trợ về cơ sở vật chất và kinh phí từ các cấp quản lý và xã hội hóa để đảm bảo điều kiện tổ chức hoạt động trải nghiệm, như trang thiết bị thí nghiệm, kinh phí tổ chức tham quan, dã ngoại. Thời gian huy động và triển khai trong 2 năm tới.

  4. Đổi mới công tác kiểm tra, đánh giá hoạt động bồi dưỡng bằng việc xây dựng tiêu chí đánh giá cụ thể, kết hợp đánh giá quá trình và kết quả, lấy ý kiến phản hồi từ giáo viên và học sinh để hoàn thiện chương trình bồi dưỡng. Phòng Giáo dục và Đào tạo chủ trì thực hiện hàng năm.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục địa phương: Giúp hiểu rõ thực trạng và các biện pháp quản lý công tác bồi dưỡng năng lực tổ chức hoạt động trải nghiệm, từ đó xây dựng kế hoạch phù hợp với đặc điểm vùng miền.

  2. Hiệu trưởng các trường PTDTBT THCS: Là người trực tiếp chỉ đạo và tổ chức bồi dưỡng giáo viên, luận văn cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn để nâng cao hiệu quả công tác này.

  3. Giáo viên PTDTBT THCS: Nắm bắt kiến thức, kỹ năng tổ chức hoạt động trải nghiệm, từ đó nâng cao năng lực sư phạm và đáp ứng yêu cầu đổi mới chương trình giáo dục phổ thông.

  4. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành Quản lý giáo dục: Tài liệu tham khảo quý giá về quản lý công tác bồi dưỡng giáo viên trong bối cảnh giáo dục vùng dân tộc thiểu số, góp phần phát triển nghiên cứu khoa học giáo dục.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao hoạt động trải nghiệm lại quan trọng trong giáo dục phổ thông mới?
    Hoạt động trải nghiệm giúp học sinh phát triển toàn diện về kiến thức, kỹ năng và phẩm chất thông qua thực tiễn, phù hợp với mục tiêu đổi mới giáo dục theo hướng phát triển năng lực và phẩm chất người học.

  2. Những khó khăn chính trong bồi dưỡng năng lực tổ chức hoạt động trải nghiệm cho giáo viên vùng dân tộc thiểu số là gì?
    Khó khăn gồm hạn chế về thời gian, kinh phí, cơ sở vật chất, đặc thù văn hóa và ngôn ngữ, cũng như thiếu các lớp bồi dưỡng chuyên sâu và hỗ trợ kỹ thuật từ các cấp quản lý.

  3. Phương pháp bồi dưỡng nào hiệu quả nhất cho giáo viên PTDTBT THCS?
    Phương pháp kết hợp giữa bồi dưỡng tập trung, sinh hoạt chuyên môn theo nhóm, thực hành tổ chức hoạt động trải nghiệm và tự bồi dưỡng được đánh giá là hiệu quả, giúp giáo viên nâng cao kỹ năng thực tiễn.

  4. Làm thế nào để đánh giá hiệu quả hoạt động bồi dưỡng năng lực tổ chức hoạt động trải nghiệm?
    Đánh giá dựa trên tiêu chí về kiến thức, kỹ năng, thái độ của giáo viên trước và sau bồi dưỡng, kết quả tổ chức hoạt động trải nghiệm, phản hồi từ học sinh và cán bộ quản lý, kết hợp đánh giá định tính và định lượng.

  5. Ai là người chịu trách nhiệm chính trong quản lý công tác bồi dưỡng này?
    Hiệu trưởng các trường PTDTBT THCS và Phòng Giáo dục và Đào tạo là những chủ thể chính chịu trách nhiệm lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra, đánh giá công tác bồi dưỡng năng lực tổ chức hoạt động trải nghiệm cho giáo viên.

Kết luận

  • Năng lực tổ chức hoạt động trải nghiệm của giáo viên PTDTBT THCS huyện Nậm Pồ còn nhiều hạn chế, ảnh hưởng đến chất lượng giáo dục trải nghiệm.
  • Công tác bồi dưỡng năng lực tổ chức hoạt động trải nghiệm chưa được triển khai hiệu quả, thiếu kế hoạch bài bản và nguồn lực hỗ trợ.
  • Điều kiện kinh tế - xã hội và đặc thù văn hóa vùng dân tộc thiểu số là những yếu tố ảnh hưởng quan trọng đến công tác bồi dưỡng và tổ chức hoạt động trải nghiệm.
  • Cần thiết xây dựng và thực hiện các biện pháp quản lý khoa học, phù hợp nhằm nâng cao năng lực tổ chức hoạt động trải nghiệm cho giáo viên.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể về bồi dưỡng chuyên sâu, huy động nguồn lực, đổi mới kiểm tra đánh giá và tổ chức bồi dưỡng liên tục trong thời gian tới.

Hành động tiếp theo: Các cơ quan quản lý giáo dục địa phương và nhà trường cần phối hợp triển khai các biện pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục nghiên cứu, đánh giá để hoàn thiện công tác bồi dưỡng năng lực tổ chức hoạt động trải nghiệm cho giáo viên, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục vùng dân tộc thiểu số.