Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế, giáo dục đóng vai trò then chốt trong phát triển bền vững của đất nước. Theo Nghị quyết số 29-NQ/TW ngày 4/11/2013, đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục nhằm nâng cao chất lượng đào tạo, phát triển nguồn nhân lực đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa. Môn Tiếng Việt ở bậc Tiểu học giữ vai trò quan trọng trong việc hình thành và phát triển các kỹ năng ngôn ngữ cơ bản như đọc, viết, nghe, nói, đồng thời góp phần rèn luyện tư duy và nhân cách học sinh.

Tuy nhiên, thực trạng dạy học tích hợp (DHTH) trong môn Tiếng Việt tại trường Tiểu học Trần Thành Ngọ, quận Kiến An, Hải Phòng còn nhiều hạn chế. Qua khảo sát với 39 giáo viên và 2 cán bộ quản lý, kết quả cho thấy 94% giáo viên chỉ áp dụng hình thức tích hợp đơn giản, chưa khai thác hiệu quả các hình thức tích hợp đa môn, liên môn hay xuyên môn. Các khó khăn chính gồm mất nhiều thời gian xây dựng nội dung tích hợp (61,22%), khó chọn lọc nội dung phù hợp (51,02%) và thiếu nguồn tư liệu tham khảo (38,78%). Mục tiêu nghiên cứu nhằm bồi dưỡng phát triển kỹ năng DHTH cho giáo viên môn Tiếng Việt, nâng cao hiệu quả dạy học, góp phần đổi mới phương pháp giảng dạy theo hướng phát triển năng lực học sinh.

Phạm vi nghiên cứu tập trung tại trường Tiểu học Trần Thành Ngọ trong năm 2020, với đối tượng là đội ngũ giáo viên tiểu học. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc cải thiện kỹ năng dạy học tích hợp, từ đó nâng cao chất lượng giáo dục Tiếng Việt, phát triển toàn diện năng lực và phẩm chất học sinh, đồng thời đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục phổ thông.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình về kỹ năng dạy học và dạy học tích hợp. Kỹ năng được hiểu là khả năng vận dụng tri thức để thực hiện hiệu quả một hành động trong điều kiện cụ thể, bao gồm các đặc điểm: tính đúng đắn, đầy đủ, khái quát, thành thục, linh hoạt và hiệu quả. Kỹ năng dạy học là hành động có tính kỹ thuật, tự giác dựa trên tri thức sư phạm nhằm đạt kết quả theo mục tiêu đã định.

Dạy học tích hợp được định nghĩa là quá trình liên kết các lĩnh vực hoặc phân môn có nội dung tương tự trong cùng một kế hoạch dạy học nhằm phát triển năng lực toàn diện cho học sinh. Các hình thức tích hợp gồm tích hợp nội môn, đa môn, liên môn và xuyên môn. Mục tiêu của DHTH là giúp học sinh vận dụng kiến thức vào thực tiễn, phát triển tư duy logic, sáng tạo và giảm tải nội dung học tập.

Các nguyên tắc tổ chức DHTH bao gồm: thống nhất tích hợp và phân hóa, lấy người học làm trung tâm, đặc trưng văn hóa, phát triển đồng bộ kỹ năng tiếng Việt và năng lực giải quyết vấn đề. Bồi dưỡng kỹ năng DHTH cho giáo viên là quá trình nâng cao kiến thức, kỹ năng vận dụng phương pháp tích hợp nhằm đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp lý luận và thực tiễn. Nguồn dữ liệu bao gồm khảo sát 39 giáo viên và 2 cán bộ quản lý tại trường Tiểu học Trần Thành Ngọ, cùng các tài liệu, báo cáo, kế hoạch bồi dưỡng và kết quả thực nghiệm sư phạm.

Phương pháp phân tích gồm: phân tích thống kê mô tả (tính phần trăm, trung bình cộng), quan sát, điều tra bằng bảng hỏi và phỏng vấn sâu. Thực nghiệm sư phạm được tiến hành nhằm kiểm chứng hiệu quả các biện pháp bồi dưỡng kỹ năng DHTH được đề xuất.

Cỡ mẫu khảo sát là toàn bộ đội ngũ giáo viên và cán bộ quản lý của trường, đảm bảo tính đại diện cho thực trạng. Phương pháp chọn mẫu là chọn toàn bộ (census) nhằm thu thập dữ liệu đầy đủ. Timeline nghiên cứu kéo dài trong năm 2020, bao gồm giai đoạn khảo sát thực trạng, xây dựng biện pháp và thực nghiệm sư phạm.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng phương pháp dạy học Tiếng Việt: 80% giáo viên chủ yếu sử dụng phương pháp diễn giảng - minh họa, 40% áp dụng thảo luận, trong khi 0% sử dụng phương pháp dạy học tích hợp thường xuyên. Điều này cho thấy phương pháp dạy học tích cực chưa được áp dụng rộng rãi.

  2. Mức độ tích hợp trong môn Tiếng Việt: 94% giáo viên tổ chức dạy học tích hợp ở mức độ đơn giản, không tạo môn học mới; chỉ 16% áp dụng tích hợp đa môn và 2% tích hợp liên môn. Hình thức tích hợp xuyên môn chưa được sử dụng.

  3. Vai trò, ý nghĩa của DHTH: 90% giáo viên cho rằng DHTH giúp rèn luyện thái độ học tập tích cực cho học sinh, 80% đánh giá rèn luyện kỹ năng suy luận logic, 68% nhận thấy tăng cường tính thực tiễn của bài giảng.

  4. Khó khăn khi vận dụng DHTH: 61,22% giáo viên cho biết mất nhiều thời gian xây dựng nội dung tích hợp, 51,02% gặp khó khăn trong chọn lọc nội dung phù hợp, 38,78% thiếu nguồn tư liệu tham khảo, 39,8% thiếu cơ sở vật chất và phương tiện dạy học.

  5. Nhận thức về bồi dưỡng kỹ năng DHTH: 85% cán bộ quản lý và giáo viên đánh giá công tác bồi dưỡng kỹ năng DHTH rất cần thiết hoặc cần thiết, tuy nhiên vẫn còn 15% chưa nhận thức đúng vai trò của hoạt động này.

Thảo luận kết quả

Kết quả khảo sát phản ánh thực trạng phổ biến của nhiều trường tiểu học trong việc áp dụng dạy học tích hợp, với sự hạn chế về kỹ năng và phương pháp của giáo viên. Việc chủ yếu sử dụng phương pháp truyền thống như diễn giảng, đàm thoại làm giảm tính tích cực, chủ động của học sinh, ảnh hưởng đến hiệu quả dạy học.

Mức độ tích hợp chủ yếu ở dạng nội môn đơn giản cho thấy giáo viên còn thiếu kỹ năng thiết kế và tổ chức các hoạt động tích hợp đa môn, liên môn hoặc xuyên môn. Điều này phù hợp với các nghiên cứu trước đây cho thấy giáo viên tiểu học thường gặp khó khăn trong việc xây dựng nội dung tích hợp phức tạp do thiếu thời gian, tài liệu và kỹ thuật sư phạm.

Nhận thức tích cực về vai trò của bồi dưỡng kỹ năng DHTH là cơ sở quan trọng để triển khai các chương trình đào tạo, tuy nhiên cần tăng cường truyền thông và nâng cao nhận thức cho toàn bộ đội ngũ giáo viên nhằm tạo sự đồng thuận và chủ động tham gia.

Các khó khăn về nguồn lực, cơ sở vật chất và thời gian bồi dưỡng cũng là những rào cản cần được giải quyết để nâng cao hiệu quả công tác bồi dưỡng. Kết quả thực nghiệm sư phạm cho thấy các biện pháp bồi dưỡng được đề xuất có tác động tích cực, nâng cao kỹ năng và nhận thức của giáo viên về DHTH.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ sử dụng các phương pháp dạy học, biểu đồ tròn về mức độ tích hợp, bảng tổng hợp các khó khăn và nhận thức của giáo viên để minh họa rõ nét các phát hiện.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường công tác tuyên truyền, nâng cao nhận thức cho giáo viên về tầm quan trọng của dạy học tích hợp và bồi dưỡng kỹ năng DHTH. Chủ thể thực hiện là Ban giám hiệu và tổ chuyên môn, triển khai trong vòng 6 tháng đầu năm học nhằm tạo sự đồng thuận và nhận thức đúng đắn.

  2. Xây dựng kế hoạch bồi dưỡng kỹ năng DHTH theo từng chủ đề cụ thể, phù hợp với đặc điểm đội ngũ giáo viên và điều kiện thực tế của nhà trường. Thời gian thực hiện trong năm học, do tổ chuyên môn phối hợp với phòng giáo dục địa phương tổ chức.

  3. Đa dạng hóa hình thức bồi dưỡng, chú trọng các hoạt động thực hành, mô phỏng, trao đổi kinh nghiệm và thực nghiệm sư phạm để nâng cao kỹ năng thực tế cho giáo viên. Chủ thể là các chuyên gia đào tạo, giảng viên trường đại học phối hợp với nhà trường, thực hiện định kỳ hàng quý.

  4. Tăng cường đầu tư cơ sở vật chất, thiết bị dạy học và tài liệu tham khảo phục vụ công tác bồi dưỡng và tổ chức dạy học tích hợp. Ban giám hiệu phối hợp với các cấp quản lý giáo dục và địa phương, ưu tiên trong kế hoạch ngân sách hàng năm.

  5. Xây dựng hệ thống kiểm tra, đánh giá năng lực dạy học tích hợp của giáo viên trước, trong và sau các hoạt động bồi dưỡng để đảm bảo hiệu quả và điều chỉnh kịp thời. Thực hiện liên tục trong năm học, do tổ chuyên môn và Ban giám hiệu phối hợp thực hiện.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giáo viên tiểu học: Nâng cao nhận thức và kỹ năng dạy học tích hợp, áp dụng hiệu quả trong giảng dạy môn Tiếng Việt, cải thiện chất lượng bài giảng và phát triển năng lực học sinh.

  2. Cán bộ quản lý giáo dục: Tham khảo để xây dựng kế hoạch bồi dưỡng, tổ chức đào tạo và đánh giá năng lực giáo viên, từ đó nâng cao hiệu quả quản lý và chất lượng giáo dục tại các trường tiểu học.

  3. Nhà nghiên cứu giáo dục: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về dạy học tích hợp và bồi dưỡng kỹ năng dạy học, làm tài liệu tham khảo cho các nghiên cứu tiếp theo trong lĩnh vực giáo dục tiểu học.

  4. Chuyên gia đào tạo, giảng viên sư phạm: Hỗ trợ thiết kế chương trình bồi dưỡng, phát triển tài liệu và phương pháp đào tạo giáo viên theo hướng đổi mới, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục phổ thông.

Câu hỏi thường gặp

  1. Dạy học tích hợp là gì và tại sao cần áp dụng trong môn Tiếng Việt?
    Dạy học tích hợp là phương pháp liên kết các nội dung, kỹ năng từ nhiều phân môn hoặc môn học để tạo thành một thể thống nhất, giúp học sinh vận dụng kiến thức vào thực tiễn. Áp dụng trong môn Tiếng Việt giúp phát triển toàn diện kỹ năng ngôn ngữ và năng lực giải quyết vấn đề.

  2. Những khó khăn phổ biến khi giáo viên áp dụng dạy học tích hợp là gì?
    Khó khăn chính gồm mất nhiều thời gian xây dựng nội dung tích hợp, khó chọn lọc nội dung phù hợp, thiếu nguồn tư liệu tham khảo và hạn chế về kỹ năng tổ chức dạy học tích hợp.

  3. Làm thế nào để nâng cao kỹ năng dạy học tích hợp cho giáo viên tiểu học?
    Thông qua các chương trình bồi dưỡng chuyên sâu, đa dạng hình thức đào tạo như thực hành, mô phỏng, trao đổi kinh nghiệm, kết hợp đánh giá năng lực trước và sau bồi dưỡng để điều chỉnh phù hợp.

  4. Vai trò của cán bộ quản lý trong việc phát triển kỹ năng dạy học tích hợp cho giáo viên?
    Cán bộ quản lý đóng vai trò quan trọng trong việc xây dựng kế hoạch bồi dưỡng, tạo điều kiện về thời gian, cơ sở vật chất, đồng thời nâng cao nhận thức và động viên giáo viên tham gia tích cực.

  5. Dữ liệu nghiên cứu được thu thập và xử lý như thế nào?
    Dữ liệu được thu thập qua khảo sát toàn bộ giáo viên và cán bộ quản lý trường Tiểu học Trần Thành Ngọ, sử dụng phương pháp thống kê mô tả như tính phần trăm, trung bình cộng để phân tích thực trạng và hiệu quả các biện pháp.

Kết luận

  • Kỹ năng dạy học tích hợp là yếu tố then chốt để nâng cao chất lượng dạy học môn Tiếng Việt ở bậc tiểu học, góp phần phát triển năng lực toàn diện cho học sinh.
  • Thực trạng tại trường Tiểu học Trần Thành Ngọ cho thấy giáo viên chủ yếu áp dụng tích hợp đơn giản, còn nhiều khó khăn về kỹ năng, thời gian và nguồn lực.
  • Công tác bồi dưỡng kỹ năng dạy học tích hợp cho giáo viên được đánh giá cần thiết nhưng chưa được tổ chức thường xuyên, đồng bộ và hiệu quả.
  • Các biện pháp bồi dưỡng được đề xuất tập trung nâng cao nhận thức, xây dựng kế hoạch bồi dưỡng cụ thể, đa dạng hình thức đào tạo và tăng cường đầu tư cơ sở vật chất.
  • Tiếp tục thực nghiệm và mở rộng áp dụng các biện pháp bồi dưỡng nhằm nâng cao kỹ năng dạy học tích hợp, góp phần đổi mới phương pháp giảng dạy và nâng cao chất lượng giáo dục tiểu học.

Hành động tiếp theo: Các trường tiểu học và cơ quan quản lý giáo dục cần triển khai ngay các biện pháp bồi dưỡng kỹ năng dạy học tích hợp, đồng thời tăng cường giám sát, đánh giá để đảm bảo hiệu quả và phát triển bền vững.