Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo theo Nghị quyết số 29-NQ/TW ngày 4/11/2013, việc nâng cao chất lượng dạy học môn Toán ở bậc Tiểu học trở thành nhiệm vụ trọng tâm. Môn Toán giữ vai trò then chốt trong phát triển năng lực tư duy, phẩm chất trí tuệ và kỹ năng giải quyết vấn đề cho học sinh. Tuy nhiên, thực tế cho thấy hứng thú học tập môn Toán của học sinh Tiểu học còn hạn chế, đặc biệt trong các chủ đề như chu vi, diện tích các hình cơ bản. Theo khảo sát tại Trường Tiểu học Đinh Tiên Hoàng, Hải Phòng, có khoảng 40% giáo viên cho biết các biện pháp tạo hứng thú hiện tại chưa thực sự hiệu quả, trong khi 97% học sinh bày tỏ yêu thích khi được học toán với các biện pháp tạo hứng thú. Mục tiêu nghiên cứu nhằm đề xuất một số biện pháp thiết thực, phù hợp để tạo hứng thú cho học sinh Tiểu học thông qua dạy học chủ đề chu vi, diện tích các hình cơ bản, góp phần nâng cao chất lượng học tập và phát triển năng lực toán học. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào học sinh và giáo viên tại trường Tiểu học Đinh Tiên Hoàng trong giai đoạn 2020-2021. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cải thiện phương pháp dạy học, tăng cường sự tương tác và phát triển năng lực tư duy cho học sinh, đồng thời hỗ trợ giáo viên nâng cao hiệu quả giảng dạy.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết tâm lý học và giáo dục học về hứng thú học tập, bao gồm:

  • Lý thuyết về hứng thú học tập: Hứng thú được xem là động lực nội tại thúc đẩy quá trình nhận thức và phát triển năng lực cá nhân. Hứng thú học tập là sự kết hợp giữa nhận thức, cảm xúc tích cực và hành động nhằm chiếm lĩnh nội dung môn học.

  • Mô hình phát triển năng lực học sinh: Tập trung vào việc phát triển năng lực tư duy, sáng tạo và kỹ năng giải quyết vấn đề thông qua các hoạt động học tập tích cực, tương tác và trải nghiệm thực tế.

  • Khái niệm về phương pháp dạy học tích cực: Bao gồm việc sử dụng các kỹ thuật như trò chơi học tập, hoạt hình hóa bài giảng, tổ chức hoạt động nhóm và dạy học ngoài trời nhằm tạo môi trường học tập sinh động, hấp dẫn.

Các khái niệm chính được sử dụng gồm: hứng thú học tập, năng lực tư duy toán học, phương pháp dạy học tích cực, chủ đề chu vi và diện tích các hình cơ bản.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa lý luận và thực tiễn:

  • Nguồn dữ liệu: Thu thập từ khảo sát 25 giáo viên và 400 học sinh tại Trường Tiểu học Đinh Tiên Hoàng, cùng với phân tích các sản phẩm hoạt động giáo dục như giáo án, bài kiểm tra, kết quả đánh giá thường xuyên.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng thống kê mô tả và phân tích so sánh giữa nhóm thực nghiệm và nhóm đối chứng, áp dụng phần mềm thống kê toán học để xử lý số liệu khảo sát và thực nghiệm sư phạm.

  • Timeline nghiên cứu: Khảo sát và thu thập dữ liệu từ tháng 9/2020 đến tháng 4/2021, thực nghiệm sư phạm và đánh giá kết quả trong cùng khoảng thời gian.

  • Phương pháp thực nghiệm sư phạm: Tổ chức các biện pháp tạo hứng thú trong dạy học chủ đề chu vi, diện tích các hình cơ bản, đánh giá nhận thức và hiệu quả qua các đợt kiểm tra, khảo sát ý kiến giáo viên và học sinh.

Cỡ mẫu được lựa chọn đảm bảo tính đại diện cho giáo viên và học sinh trong trường, phương pháp chọn mẫu theo phương pháp thuận tiện và ngẫu nhiên có kiểm soát nhằm đảm bảo tính khách quan và độ tin cậy của kết quả.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức của giáo viên về vai trò biện pháp tạo hứng thú: 100% giáo viên tham gia khảo sát đồng ý rằng việc xây dựng các biện pháp tạo hứng thú phù hợp với đặc thù địa phương và tâm lý học sinh là cần thiết. Tuy nhiên, 40% giáo viên thừa nhận các biện pháp hiện tại chưa thực sự hiệu quả.

  2. Tần suất áp dụng biện pháp tạo hứng thú: 76% giáo viên thường xuyên sử dụng các biện pháp tạo hứng thú trong dạy học môn Toán, 16% thỉnh thoảng sử dụng, 8% ít khi sử dụng. Không có giáo viên nào không sử dụng biện pháp này.

  3. Nhận thức của học sinh về hiệu quả biện pháp tạo hứng thú: 97% học sinh cho biết yêu thích tiết học toán khi được áp dụng các biện pháp tạo hứng thú, 95% cảm nhận được sự đoàn kết, giúp đỡ lẫn nhau trong lớp, 75% thấy phương pháp dạy học dễ hiểu và dễ tiếp thu.

  4. Khó khăn của giáo viên trong áp dụng biện pháp: Giáo viên gặp khó khăn trong việc tổ chức các hoạt động sinh động, lựa chọn thông tin phù hợp, vận dụng phương pháp dạy học tích cực và phối hợp với phụ huynh. Một số giáo viên còn ngại sử dụng công nghệ và thiết kế giáo án điện tử.

Thảo luận kết quả

Kết quả khảo sát cho thấy sự đồng thuận cao về vai trò quan trọng của việc tạo hứng thú trong dạy học môn Toán, nhất là trong chủ đề chu vi, diện tích các hình cơ bản. Tỷ lệ học sinh yêu thích tiết học khi được áp dụng biện pháp tạo hứng thú đạt gần 97% chứng tỏ hiệu quả tích cực của các biện pháp này. Tuy nhiên, khó khăn trong tổ chức và vận dụng phương pháp dạy học tích cực của giáo viên là nguyên nhân chính làm giảm hiệu quả thực tế.

So sánh với các nghiên cứu trong và ngoài nước, việc tạo hứng thú học tập được xem là yếu tố quyết định nâng cao chất lượng học tập và phát triển năng lực học sinh. Các biện pháp như hoạt hình hóa bài giảng, trò chơi học tập, tổ chức hoạt động nhóm và đưa thực tiễn vào bài học đã được chứng minh là hiệu quả trong việc kích thích sự chủ động và sáng tạo của học sinh.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ giáo viên áp dụng biện pháp tạo hứng thú và biểu đồ tròn về mức độ yêu thích của học sinh đối với tiết học có biện pháp tạo hứng thú. Bảng so sánh kết quả kiểm tra giữa nhóm thực nghiệm và nhóm đối chứng cũng minh họa sự cải thiện rõ rệt về kết quả học tập.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Xây dựng và áp dụng các tình huống gợi động cơ học tập: Giáo viên cần thiết kế các tình huống học tập cụ thể, gần gũi với thực tế, giúp học sinh nhận thức rõ mục tiêu và lợi ích của bài học. Thời gian thực hiện: ngay từ đầu năm học. Chủ thể thực hiện: giáo viên và ban giám hiệu.

  2. Hoạt hình hóa bài giảng và chia nhỏ nội dung học: Sử dụng công nghệ để tạo các video bài giảng sinh động, dễ hiểu, giúp học sinh hứng thú và dễ tiếp thu kiến thức. Thời gian thực hiện: trong năm học, ưu tiên các chủ đề khó. Chủ thể thực hiện: giáo viên, tổ chuyên môn.

  3. Phối hợp linh hoạt các phương pháp và hình thức dạy học tích cực: Tổ chức trò chơi học tập, hoạt động nhóm, dạy học ngoài trời nhằm tạo môi trường học tập tương tác, hấp dẫn. Thời gian thực hiện: xuyên suốt năm học. Chủ thể thực hiện: giáo viên.

  4. Tăng cường đào tạo, bồi dưỡng chuyên môn cho giáo viên: Tổ chức các khóa tập huấn về phương pháp dạy học tích cực, kỹ năng thiết kế giáo án điện tử và sử dụng công nghệ thông tin trong giảng dạy. Thời gian thực hiện: định kỳ hàng năm. Chủ thể thực hiện: phòng giáo dục, nhà trường.

  5. Phối hợp chặt chẽ với phụ huynh và cộng đồng: Tuyên truyền, nâng cao nhận thức của phụ huynh về vai trò của hứng thú học tập, khuyến khích sự hỗ trợ từ gia đình trong việc tạo môi trường học tập tích cực cho học sinh. Thời gian thực hiện: liên tục. Chủ thể thực hiện: nhà trường, giáo viên chủ nhiệm.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giáo viên Tiểu học: Nắm bắt các biện pháp tạo hứng thú học tập hiệu quả, áp dụng vào giảng dạy chủ đề chu vi, diện tích các hình cơ bản để nâng cao chất lượng bài học và phát triển năng lực học sinh.

  2. Cán bộ quản lý giáo dục: Sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng chính sách, kế hoạch đào tạo, bồi dưỡng giáo viên, đồng thời triển khai các chương trình hỗ trợ đổi mới phương pháp dạy học.

  3. Sinh viên, nghiên cứu sinh ngành Giáo dục Tiểu học: Tham khảo cơ sở lý luận, phương pháp nghiên cứu và kết quả thực nghiệm để phát triển đề tài nghiên cứu liên quan đến đổi mới phương pháp dạy học và phát triển năng lực học sinh.

  4. Phụ huynh học sinh: Hiểu rõ vai trò của hứng thú học tập trong việc phát triển năng lực và phẩm chất của con em, từ đó phối hợp với nhà trường tạo môi trường học tập tích cực tại gia đình.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao cần tạo hứng thú cho học sinh trong dạy học môn Toán?
    Hứng thú học tập là động lực thúc đẩy học sinh tập trung, chủ động tiếp thu kiến thức, phát triển tư duy và kỹ năng giải quyết vấn đề. Ví dụ, học sinh có hứng thú sẽ tích cực tham gia các hoạt động học tập, từ đó nâng cao kết quả học tập.

  2. Những biện pháp nào hiệu quả để tạo hứng thú trong chủ đề chu vi, diện tích?
    Các biện pháp như xây dựng tình huống học tập gợi động cơ, hoạt hình hóa bài giảng, tổ chức trò chơi học tập và hoạt động nhóm đã được chứng minh giúp học sinh hứng thú và tiếp thu tốt hơn.

  3. Làm thế nào để giáo viên khắc phục khó khăn khi áp dụng phương pháp dạy học tích cực?
    Giáo viên cần được đào tạo bài bản về kỹ năng tổ chức hoạt động, sử dụng công nghệ thông tin và thiết kế giáo án điện tử. Đồng thời, cần sự hỗ trợ từ nhà trường và đồng nghiệp để chia sẻ kinh nghiệm.

  4. Phụ huynh có thể hỗ trợ con em như thế nào trong việc tạo hứng thú học Toán?
    Phụ huynh nên tạo môi trường học tập tích cực, khuyến khích con tự học, tham gia các hoạt động học tập vui nhộn và phối hợp chặt chẽ với giáo viên để theo dõi tiến bộ của con.

  5. Kết quả thực nghiệm cho thấy hiệu quả của các biện pháp tạo hứng thú như thế nào?
    Sau thực nghiệm, học sinh trong nhóm áp dụng biện pháp tạo hứng thú có kết quả kiểm tra cao hơn nhóm đối chứng khoảng 15-20%, đồng thời thể hiện sự tích cực, chủ động trong học tập rõ rệt hơn.

Kết luận

  • Hứng thú học tập là yếu tố then chốt thúc đẩy sự phát triển năng lực và phẩm chất học sinh Tiểu học trong môn Toán, đặc biệt với chủ đề chu vi, diện tích các hình cơ bản.
  • Nghiên cứu đã xác định được các hạn chế trong nhận thức và thực tiễn áp dụng biện pháp tạo hứng thú của giáo viên và học sinh tại Trường Tiểu học Đinh Tiên Hoàng.
  • Đề xuất các biện pháp thiết thực như xây dựng tình huống học tập, hoạt hình hóa bài giảng, tổ chức trò chơi học tập và phối hợp phương pháp dạy học tích cực nhằm nâng cao hiệu quả giảng dạy.
  • Kết quả thực nghiệm cho thấy sự cải thiện rõ rệt về kết quả học tập và thái độ học tập tích cực của học sinh khi áp dụng các biện pháp này.
  • Khuyến nghị tiếp tục đào tạo giáo viên, tăng cường phối hợp với phụ huynh và mở rộng nghiên cứu để phát triển các phương pháp dạy học sáng tạo, phù hợp với đặc điểm tâm sinh lý học sinh Tiểu học.

Hành động tiếp theo: Các trường Tiểu học nên triển khai áp dụng các biện pháp đề xuất, đồng thời tổ chức tập huấn cho giáo viên và phối hợp với phụ huynh để tạo môi trường học tập tích cực, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện.