Tổng quan nghiên cứu

Quản lý ngân sách cấp phường là một trong những yếu tố then chốt góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội địa phương. Tại quận Lê Chân, thành phố Hải Phòng, với dân số khoảng 220.000 người và diện tích tự nhiên 12 km², ngân sách phường đóng vai trò quan trọng trong việc thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của chính quyền cơ sở. Giai đoạn 2016-2020, tổng thu ngân sách phường trên địa bàn quận dao động quanh mức 54.703 nghìn đồng, với tỷ lệ chấp hành dự toán thu ngân sách có lúc đạt trên 100% nhưng cũng có năm hụt thu nghiêm trọng, như năm 2018 chỉ đạt 79,41%.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm phân tích thực trạng công tác quản lý ngân sách cấp phường thuộc quận Lê Chân, từ đó đề xuất các biện pháp nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách, góp phần phát huy vai trò của ngân sách phường trong phát triển kinh tế - xã hội địa phương. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các phường thuộc quận Lê Chân trong giai đoạn 2016-2020, đồng thời đề xuất giải pháp áp dụng cho giai đoạn 2021-2026. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc cải thiện các chỉ số tài chính như tỷ lệ thu ngân sách đạt dự toán, cân đối thu chi ngân sách phường, và nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách phục vụ phát triển kinh tế xã hội.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết quản lý ngân sách nhà nước, trong đó có:

  • Lý thuyết phân cấp ngân sách: Phân chia ngân sách từ trung ương đến địa phương nhằm đảm bảo tính tự chủ và hiệu quả trong quản lý tài chính.
  • Mô hình chu trình ngân sách: Bao gồm các khâu lập dự toán, chấp hành và quyết toán ngân sách, đảm bảo tính minh bạch và hiệu quả trong quản lý ngân sách.
  • Khái niệm ngân sách nhà nước: Theo Luật Ngân sách Nhà nước số 83/2015/QH13, ngân sách nhà nước là bảng liệt kê các khoản thu chi trong một năm nhằm thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của Nhà nước.
  • Các nguyên tắc quản lý ngân sách cấp địa phương: Toàn diện, minh bạch, cân đối, tiết kiệm và hiệu quả.
  • Các nhân tố ảnh hưởng đến quản lý ngân sách: Bao gồm nhân tố khách quan như hệ thống pháp luật, chính sách kinh tế vĩ mô, điều kiện kinh tế - xã hội; và nhân tố chủ quan như trình độ cán bộ quản lý, sự chỉ đạo điều hành của UBND quận.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp luận duy vật biện chứng và duy vật lịch sử, kết hợp các phương pháp nghiên cứu khoa học cụ thể:

  • Thu thập dữ liệu: Số liệu thống kê thu chi ngân sách phường giai đoạn 2016-2020 từ Phòng Tài chính - Kế hoạch quận Lê Chân.
  • Phương pháp phân tích: Phân tích định lượng số liệu thu chi ngân sách, so sánh tỷ lệ chấp hành dự toán, cơ cấu các khoản thu và chi ngân sách.
  • Khảo sát, điều tra: Thu thập ý kiến từ cán bộ tài chính - kế toán và lãnh đạo UBND phường để đánh giá thực trạng quản lý ngân sách.
  • So sánh và tổng hợp: Đối chiếu kết quả với các nghiên cứu và thực tiễn quản lý ngân sách địa phương khác.
  • Dự báo và đề xuất: Xây dựng các giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách dựa trên kết quả phân tích.

Cỡ mẫu nghiên cứu bao gồm toàn bộ các phường thuộc quận Lê Chân, với số liệu thu chi ngân sách được tổng hợp trong 5 năm liên tục. Phương pháp chọn mẫu toàn diện nhằm đảm bảo tính đại diện và độ tin cậy của kết quả. Thời gian nghiên cứu kéo dài từ năm 2016 đến 2020, với đề xuất áp dụng cho giai đoạn 2021-2026.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tình hình thu ngân sách phường: Tổng thu ngân sách phường giai đoạn 2016-2020 duy trì ổn định quanh mức 54.703 nghìn đồng. Tỷ lệ chấp hành dự toán thu ngân sách có biến động, năm 2016 và 2017 đạt trên 100%, năm 2018 giảm xuống còn 79,41%, năm 2019 và 2020 phục hồi đạt gần 100% và vượt dự toán (103,93% năm 2020).

  2. Cơ cấu nguồn thu ngân sách: Các khoản thu ngân sách phường hưởng 100% chiếm khoảng 7,88% đến 9,83% tổng thu, có xu hướng tăng nhẹ qua các năm. Khoản thu hưởng theo tỷ lệ phần trăm dao động từ 6,88% đến 35,95%, trong khi nguồn thu bổ sung từ ngân sách cấp trên chiếm tỷ trọng lớn, dao động từ 55,71% đến 85,06%, phản ánh sự phụ thuộc đáng kể vào ngân sách cấp trên.

  3. Thực trạng chi ngân sách phường: Chi ngân sách phường tăng dần qua các năm, đặc biệt chi thường xuyên tăng khoảng 1-1,25% mỗi năm, đảm bảo các hoạt động giáo dục, y tế, an sinh xã hội và quốc phòng. Năm 2020, chi ngân sách tăng mạnh so với năm trước, dù chịu ảnh hưởng của đại dịch Covid-19.

  4. Các hạn chế trong quản lý ngân sách: Tình trạng hụt thu ngân sách năm 2018 do ảnh hưởng kinh tế vĩ mô và chính sách thuế, lệ phí thay đổi. Việc phân cấp nguồn thu và nhiệm vụ chi chưa đồng bộ, dẫn đến mất cân đối ngân sách phường. Công tác thu thuế môn bài còn hạn chế do khó kiểm soát các hộ kinh doanh nhỏ lẻ. Sự phụ thuộc lớn vào nguồn bổ sung từ ngân sách cấp trên làm giảm tính chủ động của phường trong quản lý tài chính.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của các biến động thu ngân sách là do tác động của khủng hoảng kinh tế toàn cầu và các chính sách thuế, phí thay đổi trong giai đoạn nghiên cứu. So với các nghiên cứu về quản lý ngân sách địa phương khác, quận Lê Chân có tỷ lệ thu ngân sách phường đạt dự toán tương đối cao, thể hiện sự nỗ lực của các cấp chính quyền trong công tác thu ngân sách. Tuy nhiên, tỷ lệ phụ thuộc vào ngân sách cấp trên vẫn còn cao, ảnh hưởng đến khả năng tự chủ tài chính của phường.

Việc tăng chi ngân sách thường xuyên phản ánh sự quan tâm đúng mức đến các lĩnh vực an sinh xã hội, giáo dục và y tế, góp phần nâng cao chất lượng cuộc sống người dân. Tuy nhiên, sự gia tăng chi cũng đặt ra yêu cầu về quản lý chi tiêu hiệu quả, tránh lãng phí nguồn lực.

Dữ liệu có thể được trình bày qua các biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ chấp hành dự toán thu ngân sách qua các năm, biểu đồ tròn mô tả cơ cấu các khoản thu ngân sách phường, và bảng số liệu chi tiết về chi ngân sách thường xuyên và đầu tư phát triển. Các biểu đồ này giúp minh họa rõ nét xu hướng và biến động trong quản lý ngân sách cấp phường.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao chất lượng lập dự toán ngân sách: Cần tăng cường phân tích, dự báo chính xác khả năng thu ngân sách dựa trên thực trạng kinh tế xã hội địa phương, đảm bảo dự toán sát với thực tế. Thời gian thực hiện: ngay trong giai đoạn 2021-2023. Chủ thể thực hiện: Phòng Tài chính - Kế hoạch quận phối hợp với UBND các phường.

  2. Tăng cường công tác thu ngân sách: Đẩy mạnh công tác tuyên truyền, vận động người dân và doanh nghiệp thực hiện nghĩa vụ thuế, đặc biệt là thuế môn bài và các khoản thu phí, lệ phí. Áp dụng công nghệ thông tin trong quản lý thuế để nâng cao hiệu quả kiểm soát. Thời gian: 2021-2024. Chủ thể: Cán bộ tài chính - kế toán phường, Chi cục Thuế quận.

  3. Đổi mới công tác quản lý chi ngân sách: Thực hiện kiểm soát chặt chẽ các khoản chi, ưu tiên chi cho các lĩnh vực trọng điểm, đảm bảo tiết kiệm và hiệu quả. Tăng cường thanh tra, kiểm tra chi ngân sách để phát hiện và xử lý kịp thời các sai phạm. Thời gian: 2021-2025. Chủ thể: UBND phường, Thanh tra quận.

  4. Hoàn thiện phân cấp quản lý ngân sách: Rà soát, điều chỉnh cơ chế phân cấp nguồn thu và nhiệm vụ chi giữa các cấp ngân sách để tăng tính chủ động, giảm sự phụ thuộc vào ngân sách cấp trên. Thời gian: 2022-2026. Chủ thể: UBND quận, Sở Tài chính thành phố Hải Phòng.

  5. Nâng cao năng lực chuyên môn cán bộ quản lý ngân sách: Tổ chức các khóa đào tạo, bồi dưỡng nghiệp vụ tài chính ngân sách cho cán bộ tài chính - kế toán phường, nâng cao trình độ chuyên môn và kỹ năng quản lý. Thời gian: liên tục từ 2021. Chủ thể: Trường Đại học Hải Phòng, Phòng Tài chính - Kế hoạch quận.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý ngân sách cấp phường và quận: Giúp hiểu rõ thực trạng, các khó khăn và giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách địa phương, từ đó áp dụng vào công tác quản lý thực tiễn.

  2. Nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành quản lý kinh tế, tài chính công: Cung cấp cơ sở lý luận và dữ liệu thực tiễn phong phú để phục vụ nghiên cứu, học tập và phát triển đề tài liên quan.

  3. Lãnh đạo các cơ quan tài chính, kế hoạch thành phố và quận: Tham khảo để xây dựng chính sách, điều chỉnh cơ chế phân cấp ngân sách phù hợp với thực tế địa phương.

  4. Các tổ chức, cá nhân quan tâm đến phát triển kinh tế xã hội địa phương: Hiểu rõ vai trò của ngân sách phường trong phát triển kinh tế xã hội, từ đó có thể phối hợp, hỗ trợ các hoạt động phát triển bền vững.

Câu hỏi thường gặp

  1. Ngân sách phường là gì và vai trò của nó trong quản lý địa phương?
    Ngân sách phường là nguồn tài chính do phường quản lý, bao gồm các khoản thu và chi theo dự toán được giao. Vai trò của ngân sách phường là công cụ tài chính giúp chính quyền phường thực hiện các chức năng, nhiệm vụ phát triển kinh tế xã hội và đảm bảo an sinh xã hội tại địa phương.

  2. Tại sao ngân sách phường lại phụ thuộc nhiều vào ngân sách cấp trên?
    Do nguồn thu tại chỗ của phường còn hạn chế, đặc biệt là các khoản thuế, phí chưa đa dạng và chưa được khai thác tối đa. Ngoài ra, các nhiệm vụ chi thường xuyên và đầu tư phát triển vượt khả năng cân đối thu tại địa phương nên phải nhận bổ sung từ ngân sách cấp trên để đảm bảo hoạt động.

  3. Các khó khăn chính trong công tác quản lý ngân sách phường tại quận Lê Chân là gì?
    Bao gồm việc phân cấp nguồn thu và nhiệm vụ chi chưa đồng bộ, công tác thu thuế môn bài còn hạn chế, tỷ lệ hụt thu ngân sách trong một số năm do ảnh hưởng kinh tế vĩ mô, và năng lực cán bộ quản lý ngân sách chưa đồng đều.

  4. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả công tác thu ngân sách phường?
    Cần tăng cường tuyên truyền, vận động người dân và doanh nghiệp thực hiện nghĩa vụ thuế, áp dụng công nghệ thông tin trong quản lý thuế, đồng thời nâng cao năng lực cán bộ thuế và tài chính địa phương để kiểm soát tốt hơn các khoản thu.

  5. Quy trình lập dự toán ngân sách phường được thực hiện như thế nào?
    Quy trình gồm ba giai đoạn: (1) Hướng dẫn lập dự toán và giao sổ kiểm tra; (2) Lập dự toán và tổng hợp dự toán ngân sách phường; (3) Quyết định và giao dự toán ngân sách phường. Quy trình đảm bảo tính minh bạch, toàn diện và gắn kết với kế hoạch phát triển kinh tế xã hội địa phương.

Kết luận

  • Ngân sách phường tại quận Lê Chân giữ vai trò quan trọng trong phát triển kinh tế xã hội địa phương, tuy nhiên còn tồn tại nhiều hạn chế về cân đối thu chi và quản lý hiệu quả.
  • Tỷ lệ chấp hành dự toán thu ngân sách có biến động, năm 2018 hụt thu nghiêm trọng, nhưng đã phục hồi và vượt dự toán vào năm 2020.
  • Cơ cấu nguồn thu ngân sách phường phụ thuộc lớn vào ngân sách cấp trên, làm giảm tính chủ động tài chính của phường.
  • Công tác chi ngân sách thường xuyên tăng dần, đảm bảo các lĩnh vực an sinh xã hội, giáo dục và y tế, nhưng cần nâng cao hiệu quả quản lý chi tiêu.
  • Các biện pháp nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách cấp phường cần tập trung vào nâng cao chất lượng lập dự toán, tăng cường thu ngân sách, đổi mới quản lý chi, hoàn thiện phân cấp và nâng cao năng lực cán bộ.

Next steps: Triển khai các giải pháp đề xuất trong giai đoạn 2021-2026, đồng thời tiếp tục theo dõi, đánh giá hiệu quả quản lý ngân sách phường để điều chỉnh kịp thời.

Call to action: Các cấp chính quyền và cán bộ quản lý ngân sách cần phối hợp chặt chẽ, áp dụng các biện pháp cải tiến quản lý nhằm nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách, góp phần phát triển kinh tế xã hội bền vững tại quận Lê Chân.