Tổng quan nghiên cứu

Trong giai đoạn 2017-2021, công tác quản lý ngân sách cấp xã trên địa bàn huyện An Dương, thành phố Hải Phòng đã có nhiều chuyển biến tích cực, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội địa phương. Tổng thu ngân sách xã năm 2017 đạt khoảng 87,6 tỷ đồng, tăng lên 142,5 tỷ đồng vào năm 2021, thể hiện sự tăng trưởng ổn định với tốc độ tăng bình quân trên 8% mỗi năm. Tuy nhiên, tỷ trọng nguồn thu bổ sung từ ngân sách cấp trên vẫn chiếm khoảng 56% tổng thu ngân sách xã, cho thấy sự phụ thuộc lớn vào nguồn hỗ trợ từ cấp trên và hạn chế trong khai thác nguồn thu nội tại.

Vấn đề nghiên cứu tập trung vào việc đánh giá thực trạng công tác quản lý ngân sách cấp xã tại huyện An Dương, xác định những hạn chế trong công tác lập dự toán, chấp hành dự toán, quyết toán và thanh tra, giám sát ngân sách xã. Mục tiêu cụ thể của luận văn là hệ thống hóa cơ sở lý luận về quản lý ngân sách cấp xã, phân tích thực trạng quản lý ngân sách tại huyện An Dương trong giai đoạn 2017-2021, từ đó đề xuất các giải pháp nhằm tăng cường hiệu quả quản lý ngân sách cấp xã trong thời gian tới.

Phạm vi nghiên cứu được giới hạn trong không gian tại huyện An Dương, thành phố Hải Phòng và trong khoảng thời gian 5 năm từ 2017 đến 2021. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc cung cấp các số liệu cụ thể về thu chi ngân sách xã, đánh giá hiệu quả quản lý ngân sách cấp xã, góp phần nâng cao năng lực quản lý tài chính công ở cấp cơ sở, đồng thời hỗ trợ hoạch định chính sách tài chính phù hợp với điều kiện phát triển kinh tế - xã hội địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên hai khung lý thuyết chính: lý thuyết quản lý ngân sách nhà nước và mô hình phân cấp ngân sách trong hệ thống hành chính nhà nước. Lý thuyết quản lý ngân sách nhà nước nhấn mạnh nguyên tắc tập trung dân chủ, công khai minh bạch, phân công phân cấp rõ ràng và trách nhiệm giải trình trong quản lý thu chi ngân sách. Mô hình phân cấp ngân sách thể hiện sự phân chia nguồn thu, nhiệm vụ chi và quyền hạn quản lý ngân sách giữa các cấp chính quyền, trong đó ngân sách cấp xã là bộ phận cấu thành quan trọng của ngân sách nhà nước.

Các khái niệm chính được sử dụng bao gồm: ngân sách xã (là hệ thống các quan hệ kinh tế phát sinh từ quá trình tạo lập, phân phối và sử dụng các quỹ tiền tệ của chính quyền cấp xã), dự toán ngân sách (kế hoạch thu chi ngân sách được lập hàng năm), chấp hành dự toán (quá trình thực hiện thu chi theo dự toán đã được phê duyệt), quyết toán ngân sách (tổng kết, đánh giá việc thực hiện thu chi trong năm), và thanh tra, giám sát ngân sách (các hoạt động kiểm tra, đánh giá tính chính xác, hợp pháp và hiệu quả của công tác quản lý ngân sách).

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng phương pháp phân tích tổng hợp, thống kê, so sánh và phương pháp luận để nghiên cứu. Nguồn dữ liệu chính bao gồm số liệu thu chi ngân sách cấp xã giai đoạn 2017-2021 do UBND huyện An Dương cung cấp, các báo cáo tài chính, quyết toán ngân sách xã, cùng các văn bản pháp luật liên quan như Luật Ngân sách Nhà nước 2015, Nghị định số 163/2016/NĐ-CP và Thông tư số 344/2016/TT-BTC.

Cỡ mẫu nghiên cứu bao gồm toàn bộ 16 đơn vị hành chính cấp xã trên địa bàn huyện An Dương, với số liệu thu chi ngân sách được tổng hợp hàng năm. Phương pháp chọn mẫu là phương pháp toàn bộ mẫu (census) nhằm đảm bảo tính đại diện và đầy đủ của dữ liệu. Phân tích số liệu được thực hiện bằng các công cụ thống kê mô tả, so sánh tỷ lệ phần trăm, tốc độ tăng trưởng và phân tích xu hướng thu chi ngân sách qua các năm.

Timeline nghiên cứu kéo dài từ năm 2017 đến 2021, tập trung đánh giá thực trạng quản lý ngân sách cấp xã trong giai đoạn này, đồng thời phân tích các yếu tố ảnh hưởng và đề xuất giải pháp cải thiện.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tăng trưởng tổng thu ngân sách xã: Tổng thu ngân sách các xã trên địa bàn huyện An Dương tăng từ khoảng 87,6 tỷ đồng năm 2017 lên 142,5 tỷ đồng năm 2021, tương đương tốc độ tăng bình quân khoảng 12,5%/năm. Thu ngân sách địa phương hưởng theo phân cấp tăng từ 13,3 tỷ đồng lên gần 30 tỷ đồng, chiếm tỷ trọng tăng từ 15,9% lên 21% tổng thu ngân sách xã.

  2. Phụ thuộc vào nguồn thu bổ sung từ cấp trên: Khoản thu bổ sung từ ngân sách cấp trên chiếm tỷ trọng lớn nhất trong tổng thu ngân sách xã, dao động quanh mức 54-56% trong giai đoạn nghiên cứu. Năm 2021, khoản thu này đạt 81,2 tỷ đồng, tăng 38,7% so với năm 2020, cho thấy sự phụ thuộc đáng kể vào nguồn hỗ trợ từ cấp huyện và thành phố.

  3. Biến động nguồn thu kết dư và chuyển nguồn: Thu kết dư và chuyển nguồn từ năm trước chiếm khoảng 18-30% tổng thu ngân sách xã, với sự biến động lớn qua các năm. Năm 2020, khoản thu này tăng đột biến lên 23,6 tỷ đồng, gấp hơn 2 lần so với năm 2019, phản ánh sự chậm trễ trong giải ngân vốn đầu tư xây dựng cơ bản và kế hoạch phân bổ vốn chưa sát thực tế.

  4. Hạn chế trong khai thác nguồn thu nội tại: Một số nguồn thu như thuế sử dụng đất phi nông nghiệp, thuế môn bài, phí lệ phí và các khoản thu khác chưa được khai thác triệt để. Ví dụ, thuế sử dụng đất phi nông nghiệp năm 2021 tăng mạnh lên 7,1 tỷ đồng, gấp hơn 3 lần so với năm 2017, nhưng vẫn chưa tương xứng với tiềm năng kinh tế địa phương. Ngoài ra, còn tồn tại tình trạng bỏ sót nguồn thu từ các hộ kinh doanh, nhà trọ cho thuê chưa được quản lý chặt chẽ.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của những hạn chế trên xuất phát từ việc quản lý ngân sách cấp xã còn mang tính hình thức, thiếu chủ động trong việc lập dự toán và khai thác nguồn thu nội tại. Việc phụ thuộc lớn vào nguồn thu bổ sung từ cấp trên làm giảm tính tự chủ tài chính của các xã, đồng thời làm giảm động lực cải tiến công tác thu ngân sách. Sự biến động lớn của nguồn thu kết dư và chuyển nguồn phản ánh sự chưa đồng bộ trong công tác lập kế hoạch và giải ngân vốn đầu tư xây dựng cơ bản.

So sánh với các nghiên cứu trong ngành tài chính công, kết quả này phù hợp với thực trạng chung của nhiều địa phương cấp xã tại Việt Nam, nơi mà năng lực quản lý tài chính còn hạn chế, đội ngũ cán bộ tài chính kế toán chưa được đào tạo bài bản và thiếu công cụ quản lý hiện đại. Việc áp dụng các quy định pháp luật về ngân sách nhà nước như Luật Ngân sách Nhà nước 2015 và các văn bản hướng dẫn chưa được thực hiện nghiêm túc và đồng bộ.

Ý nghĩa của kết quả nghiên cứu là làm rõ được các điểm nghẽn trong quản lý ngân sách cấp xã, từ đó cung cấp cơ sở khoa học để đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý tài chính công ở cấp cơ sở, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội bền vững tại huyện An Dương.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường công tác lập dự toán ngân sách cấp xã: Cần nâng cao chất lượng dự báo nguồn thu, đặc biệt là các khoản thu nội tại như thuế sử dụng đất, phí lệ phí và các khoản thu khác. Đề xuất xây dựng hệ thống dữ liệu quản lý thuế và tài sản công khai, minh bạch để hỗ trợ công tác lập dự toán chính xác hơn. Thời gian thực hiện: ngay trong các kỳ lập dự toán hàng năm. Chủ thể thực hiện: UBND xã phối hợp Phòng Tài chính - Kế hoạch huyện.

  2. Nâng cao năng lực quản lý tài chính cho đội ngũ cán bộ cấp xã: Tổ chức các khóa đào tạo, bồi dưỡng chuyên môn nghiệp vụ về quản lý ngân sách, kế toán công và pháp luật ngân sách cho cán bộ tài chính kế toán xã. Đồng thời, áp dụng công nghệ thông tin trong quản lý thu chi ngân sách. Thời gian thực hiện: trong vòng 1-2 năm tới. Chủ thể thực hiện: Sở Tài chính, UBND huyện An Dương.

  3. Tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra và giám sát ngân sách cấp xã: Thiết lập các quy trình kiểm tra định kỳ và đột xuất nhằm phát hiện kịp thời các sai phạm, thất thoát ngân sách. Đẩy mạnh vai trò giám sát của Hội đồng nhân dân cấp xã và sự phối hợp giữa các cơ quan tài chính, kho bạc nhà nước. Thời gian thực hiện: liên tục hàng năm. Chủ thể thực hiện: Phòng Tài chính - Kế hoạch huyện, Kho bạc Nhà nước huyện, HĐND xã.

  4. Khuyến khích sự chủ động, sáng tạo trong khai thác nguồn thu nội tại: Xây dựng các chính sách ưu đãi, hỗ trợ các hộ kinh doanh, doanh nghiệp trên địa bàn nhằm tăng nguồn thu thuế và các khoản phí. Đồng thời, xử lý nghiêm các trường hợp trốn thuế, gian lận thuế. Thời gian thực hiện: trong 3 năm tới. Chủ thể thực hiện: UBND xã, Chi cục Thuế huyện An Dương.

  5. Tăng cường phối hợp liên ngành trong quản lý ngân sách: Thiết lập cơ chế phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan tài chính, thuế, kho bạc và chính quyền cấp xã nhằm đảm bảo tính thống nhất, minh bạch trong quản lý thu chi ngân sách. Thời gian thực hiện: ngay lập tức và duy trì thường xuyên. Chủ thể thực hiện: UBND huyện, các phòng ban liên quan.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý tài chính cấp xã: Luận văn cung cấp các phân tích thực trạng và giải pháp cụ thể giúp nâng cao năng lực quản lý ngân sách, từ đó cải thiện hiệu quả công tác tài chính tại địa phương.

  2. Các nhà hoạch định chính sách tài chính công: Nghiên cứu này cung cấp cơ sở dữ liệu và đánh giá thực tiễn để xây dựng các chính sách phân cấp ngân sách phù hợp, tăng cường tính tự chủ tài chính cho cấp xã.

  3. Giảng viên và sinh viên chuyên ngành quản lý kinh tế, tài chính công: Luận văn là tài liệu tham khảo hữu ích về quản lý ngân sách nhà nước cấp cơ sở, giúp hiểu rõ các quy trình, nguyên tắc và thực trạng quản lý ngân sách xã.

  4. Các tổ chức nghiên cứu và tư vấn phát triển địa phương: Các tổ chức này có thể sử dụng kết quả nghiên cứu để thiết kế các chương trình hỗ trợ nâng cao năng lực quản lý tài chính công, góp phần phát triển kinh tế - xã hội bền vững.

Câu hỏi thường gặp

  1. Ngân sách cấp xã là gì và vai trò của nó trong quản lý tài chính công?
    Ngân sách cấp xã là bộ phận cấu thành của ngân sách nhà nước, phục vụ cho việc thực hiện chức năng, nhiệm vụ của chính quyền cơ sở. Nó đóng vai trò quan trọng trong việc huy động nguồn lực tài chính, đảm bảo chi tiêu cho các hoạt động phát triển kinh tế - xã hội và an ninh quốc phòng tại địa phương.

  2. Phương pháp nào được sử dụng để đánh giá thực trạng quản lý ngân sách cấp xã?
    Luận văn sử dụng phương pháp phân tích tổng hợp, thống kê mô tả, so sánh tỷ lệ phần trăm và phân tích xu hướng dựa trên số liệu thu chi ngân sách cấp xã giai đoạn 2017-2021, kết hợp với phân tích định tính về các yếu tố ảnh hưởng.

  3. Tại sao ngân sách cấp xã lại phụ thuộc nhiều vào nguồn thu bổ sung từ cấp trên?
    Do hạn chế trong khai thác nguồn thu nội tại, năng lực quản lý tài chính còn yếu và quy mô kinh tế địa phương chưa phát triển đồng đều, các xã thường phải dựa vào nguồn hỗ trợ từ ngân sách cấp huyện, thành phố để cân đối thu chi.

  4. Các giải pháp nào được đề xuất để tăng cường quản lý ngân sách cấp xã?
    Các giải pháp bao gồm nâng cao chất lượng lập dự toán, đào tạo cán bộ tài chính, tăng cường thanh tra, kiểm tra, khuyến khích khai thác nguồn thu nội tại và tăng cường phối hợp liên ngành trong quản lý ngân sách.

  5. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả công tác thu ngân sách tại cấp xã?
    Cần xây dựng hệ thống quản lý thuế và tài sản minh bạch, áp dụng công nghệ thông tin, tăng cường kiểm tra, xử lý nghiêm các trường hợp trốn thuế, đồng thời hỗ trợ các hộ kinh doanh phát triển để mở rộng cơ sở thu ngân sách.

Kết luận

  • Luận văn đã hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý ngân sách cấp xã, làm rõ vai trò, nhiệm vụ và nguyên tắc quản lý ngân sách xã trong hệ thống ngân sách nhà nước.
  • Thực trạng quản lý ngân sách cấp xã tại huyện An Dương giai đoạn 2017-2021 cho thấy tổng thu ngân sách tăng trưởng ổn định nhưng vẫn phụ thuộc lớn vào nguồn thu bổ sung từ cấp trên.
  • Các hạn chế chính bao gồm năng lực quản lý tài chính còn yếu, khai thác nguồn thu nội tại chưa hiệu quả và công tác lập dự toán, chấp hành dự toán còn mang tính hình thức.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách cấp xã, tập trung vào nâng cao năng lực cán bộ, tăng cường thanh tra, kiểm tra và phát huy tính chủ động trong khai thác nguồn thu.
  • Các bước tiếp theo cần triển khai ngay là tổ chức đào tạo cán bộ, hoàn thiện quy trình lập dự toán và tăng cường phối hợp liên ngành để đảm bảo quản lý ngân sách xã hiệu quả, góp phần phát triển kinh tế - xã hội bền vững tại huyện An Dương.

Hành động khuyến nghị: Các cơ quan quản lý và chính quyền địa phương cần phối hợp chặt chẽ để triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời thường xuyên đánh giá, điều chỉnh chính sách nhằm nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách cấp xã trong các năm tiếp theo.