I. Tổng quan tình hình nghiên cứu
Chương này tập trung vào việc khảo cứu các công trình nghiên cứu liên quan đến biến đổi văn hóa mưu sinh và phát triển du lịch tại Hương Sơn, Mỹ Đức, Hà Nội. Các nghiên cứu được chia thành ba lĩnh vực chính: lý thuyết về biến đổi văn hóa, văn hóa mưu sinh, và phát triển du lịch. Các nghiên cứu nước ngoài và trong nước đều nhấn mạnh sự thay đổi của văn hóa trong bối cảnh hiện đại hóa và đô thị hóa, đặc biệt là sự tác động của du lịch đến văn hóa địa phương.
1.1 Nghiên cứu ở nước ngoài
Các nghiên cứu nước ngoài tập trung vào lý thuyết về biến đổi văn hóa và sự tương tác giữa các nền văn hóa. Các tác giả như E.Morgan và David Popenoe đã đề cập đến sự thay đổi văn hóa trong quá trình hiện đại hóa, đặc biệt là sự giao thoa văn hóa giữa các cộng đồng. Nghiên cứu của Pamela Balls Organista và cộng sự cũng nhấn mạnh vai trò của biến đổi văn hóa trong việc hình thành hành vi và thái độ của các cá nhân khi tiếp xúc với nền văn hóa mới.
1.2 Nghiên cứu trong nước
Trong nước, các nghiên cứu về biến đổi văn hóa tập trung vào sự thay đổi của làng xã và nông thôn trong quá trình đô thị hóa và công nghiệp hóa. Các tác giả như Tô Duy Hợp và Nguyễn Thị Phương Châm đã phân tích sự biến đổi của văn hóa truyền thống dưới tác động của kinh tế thị trường và du lịch. Các nghiên cứu này cung cấp cơ sở lý luận quan trọng để hiểu rõ hơn về biến đổi văn hóa mưu sinh trong bối cảnh phát triển du lịch tại Hương Sơn.
II. Văn hóa mưu sinh của cư dân Hương Sơn trước khi phát triển du lịch
Chương này phân tích văn hóa mưu sinh của cư dân Hương Sơn trước năm 1990, khi du lịch chưa phát triển mạnh. Các hoạt động mưu sinh chủ yếu dựa vào nông nghiệp, đánh bắt cá, và các nghề thủ công truyền thống. Văn hóa mưu sinh được thể hiện qua cách ứng xử với các nguồn lực tự nhiên, các nghi lễ gắn liền với hoạt động mưu sinh, và các giá trị văn hóa truyền thống.
2.1 Văn hóa ứng xử với các nguồn lực mưu sinh
Cư dân Hương Sơn có cách ứng xử hài hòa với các nguồn lực tự nhiên như đất đai, sông nước, và rừng. Các hoạt động mưu sinh được thực hiện dựa trên nguyên tắc bảo vệ môi trường và duy trì sự cân bằng sinh thái. Các nghi lễ như cúng tế thần linh, cầu mưa, và cầu mùa màng bội thu là một phần không thể thiếu trong văn hóa mưu sinh truyền thống.
2.2 Văn hóa thể hiện trong các hoạt động mưu sinh
Các hoạt động mưu sinh như trồng lúa, đánh bắt cá, và làm nghề thủ công được thực hiện theo phương thức truyền thống, dựa trên kinh nghiệm và kiến thức được truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác. Các giá trị văn hóa như tinh thần cộng đồng, sự đoàn kết, và tôn trọng thiên nhiên được thể hiện rõ nét trong các hoạt động này.
III. Thực trạng biến đổi văn hóa mưu sinh trong bối cảnh phát triển du lịch
Chương này tập trung vào sự biến đổi văn hóa mưu sinh của cư dân Hương Sơn sau năm 1990, khi du lịch bắt đầu phát triển mạnh. Các hoạt động mưu sinh truyền thống dần được thay thế bằng các dịch vụ du lịch như hướng dẫn viên, bán hàng lưu niệm, và cung cấp dịch vụ ăn uống. Sự biến đổi này đã tác động đến cách ứng xử với các nguồn lực tự nhiên, các nghi lễ truyền thống, và đời sống văn hóa của cộng đồng.
3.1 Biến đổi trong ứng xử với các nguồn lực mưu sinh
Sự phát triển của du lịch đã làm thay đổi cách ứng xử của cư dân với các nguồn lực tự nhiên. Các hoạt động khai thác tài nguyên phục vụ du lịch đã dẫn đến tình trạng ô nhiễm môi trường và suy thoái tài nguyên. Các nghi lễ truyền thống gắn liền với mưu sinh cũng dần bị mai một do sự thay đổi trong cách thức sinh kế.
3.2 Biến đổi trong các hoạt động mưu sinh
Các hoạt động mưu sinh truyền thống như trồng lúa và đánh bắt cá đã được thay thế bằng các dịch vụ du lịch. Cư dân Hương Sơn đã chuyển sang làm hướng dẫn viên, bán hàng lưu niệm, và cung cấp dịch vụ ăn uống cho khách du lịch. Sự biến đổi này đã mang lại thu nhập cao hơn nhưng cũng đặt ra nhiều thách thức trong việc bảo tồn văn hóa truyền thống.
IV. Yếu tố tác động và xu hướng biến đổi văn hóa mưu sinh
Chương này phân tích các yếu tố tác động đến sự biến đổi văn hóa mưu sinh của cư dân Hương Sơn, bao gồm sự phát triển của du lịch, chính sách quản lý, và sự thay đổi trong nhận thức của cộng đồng. Các xu hướng biến đổi được dự báo dựa trên sự tương tác giữa các yếu tố này, đồng thời đặt ra các vấn đề cần giải quyết để phát triển du lịch bền vững và bảo tồn văn hóa địa phương.
4.1 Yếu tố tác động
Sự phát triển của du lịch là yếu tố chính dẫn đến biến đổi văn hóa mưu sinh tại Hương Sơn. Các chính sách quản lý và đầu tư vào cơ sở hạ tầng du lịch cũng đóng vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy sự thay đổi này. Ngoài ra, sự thay đổi trong nhận thức của cộng đồng về giá trị của du lịch và văn hóa truyền thống cũng là yếu tố không thể bỏ qua.
4.2 Xu hướng biến đổi
Xu hướng chính của biến đổi văn hóa mưu sinh là sự chuyển dịch từ các hoạt động truyền thống sang các dịch vụ du lịch. Tuy nhiên, sự biến đổi này cũng đặt ra nhiều thách thức trong việc bảo tồn văn hóa truyền thống và phát triển du lịch bền vững. Các giải pháp cần được đề xuất để cân bằng giữa phát triển kinh tế và bảo tồn văn hóa.
