BẢO VỆ NGƯỜI THỨ BA NGAY TÌNH KHI GIAO DỊCH DÂN SỰ VÔ HIỆU THEO PHÁP LUẬT VIỆT NAM

Theo Từ điển Tiếng Việt, “giao dịch” là “có quan hệ gặp gỡ, tiếp xúc với nhau”. Giao dịch dân sự được hiểu là hợp đồng hoặc hành vi pháp lý đơn phương làm phát sinh, thay đổi hoặc chấm dứt quyền, nghĩa vụ dân sự (Điều 116 BLDS 2015). Pháp luật hiện hành ghi nhận hai loại giao dịch dân sự: Hành vi pháp lý đơn phương (ví dụ: lập di chúc) và hợp đồng (ví dụ: thỏa thuận mua bán). Giao dịch dân sự không nhất thiết tạo ra quyền và nghĩa vụ, có thể chỉ là sự bày tỏ ý chí. Các đặc điểm của giao dịch dân sự bao gồm: thể hiện yêu cầu và mục đích của người thực hiện, chủ thể tham gia tự nguyện, giao dịch làm thay đổi, chấm dứt hoặc phát sinh quyền và nghĩa vụ, và nội dung không trái với pháp luật và đạo đức xã hội.

Mục đích giao dịch là lợi ích mà chủ thể mong muốn đạt được khi xác lập giao dịch. Để giao dịch có giá trị, mục tiêu không bị pháp luật cấm và không ảnh hưởng đến các quy tắc, chuẩn mực của xã hội (Điều 118 BLDS 2015). Những giao dịch vi phạm điều cấm của pháp luật và trái đạo đức xã hội thì bị coi là vô hiệu. Hình thức của giao dịch phải tuân thủ quy định, ví dụ việc mua bán, chuyển nhượng, tặng cho tài sản là đất đai phải được lập thành văn bản (Điều 502 BLDS 2015). Luật hiện hành mở rộng các hình thức thỏa thuận, giao dịch dân sự có thể được thực hiện bằng lời nói, văn bản hoặc hành vi cụ thể (Điều 119 BLDS 2015).

Luật hiện hành không có định nghĩa cụ thể về người thứ ba ngay tình. Tuy nhiên, có thể hiểu là người không biết và không thể biết về việc giao dịch trước đó bị vô hiệu. Sự thiện chí của họ là yếu tố then chốt. Tòa án sẽ xem xét các bằng chứng và tình tiết để xác định thời điểm xác định ngay tình của người này. Theo tác giả Nguyễn Thị Yến trong luận văn Thạc sĩ Luật học năm 2022, cần có một chế định pháp luật cụ thể hơn để bảo vệ người thứ ba ngay tình, tạo cơ sở pháp lý vững chắc cho Tòa án giải quyết tranh chấp.

Để xác định một người có phải là người thứ ba ngay tình hay không, cần xem xét: (1) Họ có biết về sự vô hiệu của giao dịch gốc hay không? (2) Họ có lý do chính đáng để tin rằng giao dịch với họ là hợp lệ hay không? (3) Họ đã thực hiện các biện pháp kiểm tra cần thiết để đảm bảo tính hợp pháp của giao dịch hay chưa? Ví dụ, việc kiểm tra thông tin về quyền sở hữu tài sản tại cơ quan đăng ký là một biện pháp quan trọng. Việc chứng minh yếu tố ngay tình thuộc về trách nhiệm của người yêu cầu được bảo vệ.

Trong trường hợp tài sản chưa đăng ký quyền sở hữu, việc bảo vệ người thứ ba ngay tình gặp nhiều khó khăn. Tòa án thường xem xét yếu tố thiện chí và căn cứ xác định ngay tình để đưa ra phán quyết. Nếu người thứ ba chứng minh được mình ngay tình, họ có thể được quyền tiếp tục sở hữu tài sản, nhưng phải bồi thường thiệt hại cho chủ sở hữu ban đầu. Ngược lại, nếu không chứng minh được, họ phải trả lại tài sản. Cần lưu ý đến thực tiễn xét xử và các án lệ liên quan.

Việc tài sản đã đăng ký quyền sở hữu mang lại sự bảo vệ cao hơn cho người thứ ba ngay tình. Nếu họ mua tài sản dựa trên thông tin đăng ký, và không biết về sự vô hiệu của giao dịch gốc, họ thường được quyền tiếp tục sở hữu tài sản. Tuy nhiên, cần xem xét thời điểm xác định ngay tình và các yếu tố khác. Các quy định về đăng ký quyền sở hữu, công chứng, chứng thực đóng vai trò quan trọng trong việc đảm bảo tính minh bạch và bảo vệ quyền lợi của các bên.

Quy trình giải quyết tranh chấp thường bao gồm các bước: (1) Khởi kiện tại tòa án có thẩm quyền. (2) Tòa án thụ lý vụ án và tiến hành các thủ tục tố tụng. (3) Các bên cung cấp bằng chứng và trình bày quan điểm. (4) Tòa án tiến hành hòa giải. (5) Nếu hòa giải không thành, tòa án sẽ mở phiên tòa xét xử. (6) Tòa án ra phán quyết. Việc tư vấn pháp luật là rất quan trọng để đảm bảo quyền lợi của các bên trong suốt quá trình này. Cần lưu ý đến thời hiệu khởi kiện.

Nhiều yếu tố ảnh hưởng đến phán quyết của tòa, bao gồm: (1) Bằng chứng về ngay tình của người thứ ba. (2) Thông tin về việc đăng ký quyền sở hữu tài sản. (3) Nội dung của hợp đồng và các giao dịch liên quan. (4) Các quy định của luật dân sự và các văn bản pháp luật khác. (5) Thực tiễn xét xử và các án lệ tương tự. Tòa án sẽ xem xét toàn diện các yếu tố này để đưa ra phán quyết công bằng và hợp pháp.

Các rủi ro pháp lý thường gặp bao gồm: (1) Giao dịch bị vô hiệu do vi phạm quy định của pháp luật. (2) Tranh chấp về quyền sở hữu tài sản. (3) Thiệt hại do bồi thường thiệt hại cho bên thứ ba. (4) Khó khăn trong việc thực hiện hợp đồng. Việc đánh giá hậu quả pháp lý của các giao dịch giúp các bên đưa ra quyết định sáng suốt.

Các biện pháp phòng ngừa rủi ro bao gồm: (1) Kiểm tra kỹ lưỡng thông tin về tài sản và các bên liên quan. (2) Tham khảo ý kiến của luật sư trước khi thực hiện giao dịch. (3) Sử dụng dịch vụ công chứng, chứng thực để đảm bảo tính pháp lý của giao dịch. (4) Lập hợp đồng rõ ràng và chi tiết. (5) Theo dõi sát sao quá trình thực hiện hợp đồng.

Cần xem xét sửa đổi, bổ sung các quy định của BLDS 2015 để làm rõ hơn về khái niệm "người thứ ba ngay tình" và các tiêu chí xác định yếu tố này. Đồng thời, cần có hướng dẫn cụ thể về việc áp dụng các quy định liên quan đến bồi thường thiệt hại và nghĩa vụ hoàn trả trong trường hợp giao dịch dân sự vô hiệu.

Cần tăng cường tuyên truyền, phổ biến pháp luật về bảo vệ người thứ ba ngay tình để nâng cao nhận thức của người dân và các cơ quan chức năng. Điều này giúp giảm thiểu tranh chấp và bảo vệ quyền lợi của các bên trong các giao dịch dân sự.