Tổng quan nghiên cứu

Tỉnh Đồng Tháp, mặc dù là một tỉnh mới được thành lập khoảng trên dưới 40 năm, lại sở hữu một bề dày lịch sử văn hóa đặc biệt với nhiều di tích có giá trị. Trong đó, di tích Văn Thánh Miếu tại Thành phố Cao Lãnh là một trong ba Văn Thánh Miếu còn sót lại ở miền Nam Việt Nam, được xây dựng từ năm 1857 và được công nhận là di tích lịch sử văn hóa cấp tỉnh từ năm 2001. Tuy nhiên, công tác bảo tồn và phát huy giá trị lịch sử, văn hóa của di tích này vẫn còn nhiều hạn chế, chưa tương xứng với tầm quan trọng của nó. Nghiên cứu nhằm mục tiêu đánh giá thực trạng quản lý, bảo tồn và phát huy giá trị di tích Văn Thánh Miếu tại Thành phố Cao Lãnh trong giai đoạn từ năm 2001 đến 2018, từ đó đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả công tác này. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa, góp phần phát triển kinh tế - xã hội địa phương, đặc biệt là phát triển du lịch văn hóa gắn với di tích. Qua đó, giúp nâng cao nhận thức của các cấp quản lý và cộng đồng về vai trò của di tích trong việc giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý văn hóa, bảo tồn di tích lịch sử văn hóa và phát huy giá trị di sản. Hai lý thuyết chính được áp dụng gồm:

  1. Lý thuyết quản lý di sản văn hóa: Nhấn mạnh vai trò của quản lý nhà nước trong việc bảo vệ, duy trì và phát huy giá trị di sản, bao gồm cả di tích vật thể và phi vật thể. Quản lý di tích là quá trình tác động có tổ chức nhằm giữ gìn sự ổn định, nguyên vẹn của di tích, đồng thời khai thác các giá trị phục vụ phát triển kinh tế - xã hội.

  2. Lý thuyết bảo tồn và phát huy giá trị di tích: Phân biệt giữa bảo tồn nguyên vẹn, bảo tồn trên cơ sở kế thừa và bảo tồn để phát triển. Bảo tồn không chỉ là giữ gìn hiện trạng mà còn là phát huy giá trị thông qua các hoạt động tuyên truyền, giáo dục, du lịch và phát triển cộng đồng.

Các khái niệm chính bao gồm: di sản văn hóa vật thể và phi vật thể, giá trị lịch sử - văn hóa, quản lý di tích lịch sử văn hóa, bảo tồn di tích, phát huy giá trị di tích, và phát triển du lịch văn hóa.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp định lượng và định tính:

  • Nguồn dữ liệu: Thu thập từ các văn bản pháp luật, tài liệu lịch sử, báo cáo quản lý di tích, khảo sát thực địa tại di tích Văn Thánh Miếu, phỏng vấn các cán bộ quản lý, chuyên gia văn hóa và người dân địa phương.

  • Phương pháp phân tích: Phân tích nội dung các văn bản quản lý, tổng hợp số liệu khảo sát, đánh giá thực trạng công tác bảo tồn và phát huy giá trị di tích. So sánh với các mô hình quản lý di tích thành công ở các địa phương khác để rút ra bài học kinh nghiệm.

  • Cỡ mẫu và chọn mẫu: Khảo sát và phỏng vấn khoảng 50 cán bộ quản lý và người dân liên quan, chọn mẫu theo phương pháp phi xác suất có chủ đích nhằm đảm bảo thu thập được thông tin chuyên sâu và đa chiều.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu tập trung vào giai đoạn từ năm 2001 (khi di tích được công nhận) đến năm 2018, nhằm đánh giá quá trình quản lý, bảo tồn và phát huy giá trị trong gần hai thập kỷ.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng quản lý di tích còn nhiều hạn chế: Công tác quản lý di tích Văn Thánh Miếu do nhiều đơn vị phối hợp thực hiện nhưng chưa đồng bộ, thiếu sự liên kết chặt chẽ giữa các cơ quan như UBND tỉnh, Sở Văn hóa Thể thao và Du lịch, Bảo tàng Đồng Tháp và Ban Quản lý công trình công cộng Thành phố Cao Lãnh. Khoảng 60% cán bộ quản lý chưa được đào tạo chuyên sâu về quản lý di tích, dẫn đến hiệu quả công tác bảo tồn chưa cao.

  2. Bảo tồn di tích chưa đạt yêu cầu: Di tích hiện trạng còn nhiều hư hỏng, các hiện vật gốc của Văn Thánh Miếu không được bảo quản nguyên vẹn, một phần hiện vật đang lưu giữ tại di tích khác. Khoảng 70% diện tích khuôn viên di tích chưa được khai thác hiệu quả, gây lãng phí nguồn lực văn hóa.

  3. Phát huy giá trị di tích chưa tương xứng: Hoạt động tuyên truyền, quảng bá và giáo dục về giá trị di tích còn hạn chế, chỉ khoảng 30% người dân địa phương và du khách biết rõ về lịch sử và giá trị của Văn Thánh Miếu. Du lịch văn hóa gắn với di tích chưa phát triển, chưa tạo ra nguồn thu đáng kể cho địa phương.

  4. Những hạn chế về chính sách và nguồn lực: Ngân sách dành cho bảo tồn và phát huy di tích chỉ đạt khoảng 50% so với nhu cầu thực tế. Cơ cấu tổ chức và nhân sự quản lý còn thiếu ổn định, chưa có đội ngũ chuyên trách lâu dài. Các chính sách quản lý chưa có sự điều chỉnh phù hợp với thực tiễn phát triển của địa phương.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của những hạn chế trên xuất phát từ nhận thức chưa đầy đủ về giá trị lịch sử - văn hóa của di tích, đặc biệt là do định kiến về Nho giáo và chế độ phong kiến khiến việc bảo tồn Văn Thánh Miếu chưa được ưu tiên đúng mức. So với các địa phương khác có Văn Thánh Miếu như Đồng Nai và Vĩnh Long, nơi công tác bảo tồn và phát huy giá trị di tích được thực hiện bài bản hơn, Cao Lãnh còn thiếu sự giao lưu, học hỏi kinh nghiệm quản lý. Việc thiếu nguồn lực tài chính và nhân sự chuyên môn cũng là rào cản lớn.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện tỷ lệ cán bộ quản lý được đào tạo chuyên môn, biểu đồ phân bổ ngân sách bảo tồn theo năm, bảng so sánh mức độ nhận thức của người dân về di tích qua các khảo sát. Những kết quả này cho thấy cần có sự đầu tư đồng bộ và chiến lược phát triển dài hạn để bảo tồn và phát huy giá trị di tích một cách bền vững.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo và nâng cao năng lực quản lý di tích: Tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu về quản lý di sản văn hóa cho cán bộ các cấp, đặc biệt là nhân sự trực tiếp quản lý di tích. Mục tiêu đạt 80% cán bộ quản lý được đào tạo trong vòng 2 năm. Chủ thể thực hiện: Sở Văn hóa Thể thao và Du lịch phối hợp với các trường đại học chuyên ngành.

  2. Xây dựng và triển khai kế hoạch bảo tồn toàn diện: Khôi phục nguyên trạng kiến trúc và hiện vật của Văn Thánh Miếu theo phương pháp bảo tồn trên cơ sở kế thừa, kết hợp với ứng dụng khoa học kỹ thuật hiện đại. Thời gian thực hiện: 3 năm. Chủ thể thực hiện: Ban Quản lý di tích phối hợp với các chuyên gia bảo tồn.

  3. Phát huy giá trị di tích qua phát triển du lịch văn hóa: Thiết kế các sản phẩm du lịch gắn với di tích, tổ chức các sự kiện văn hóa, lễ hội truyền thống nhằm thu hút khách tham quan. Mục tiêu tăng lượng khách du lịch đến di tích lên 30% trong 3 năm. Chủ thể thực hiện: UBND Thành phố Cao Lãnh, Sở Du lịch, các doanh nghiệp du lịch.

  4. Tăng cường nguồn lực tài chính và cơ chế phối hợp: Đề xuất tăng ngân sách bảo tồn di tích lên ít nhất 150% so với hiện tại, đồng thời xây dựng cơ chế phối hợp liên ngành hiệu quả giữa các đơn vị quản lý. Chủ thể thực hiện: UBND tỉnh Đồng Tháp, Sở Tài chính, Sở Văn hóa Thể thao và Du lịch.

  5. Đẩy mạnh công tác tuyên truyền, giáo dục và nâng cao nhận thức cộng đồng: Triển khai các chương trình truyền thông, giáo dục về giá trị di tích cho người dân và học sinh địa phương nhằm nâng cao ý thức bảo vệ di sản. Thời gian: liên tục hàng năm. Chủ thể thực hiện: Phòng Văn hóa và Thông tin Thành phố Cao Lãnh, các trường học.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý văn hóa và di tích: Luận văn cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn giúp nâng cao hiệu quả công tác quản lý, bảo tồn và phát huy giá trị di tích lịch sử văn hóa.

  2. Nhà nghiên cứu và học viên ngành quản lý văn hóa, lịch sử: Tài liệu tham khảo quý giá về phương pháp nghiên cứu, phân tích thực trạng và đề xuất giải pháp trong lĩnh vực bảo tồn di sản văn hóa.

  3. Chính quyền địa phương và các cơ quan liên quan: Giúp hoạch định chính sách, xây dựng kế hoạch phát triển du lịch văn hóa gắn với di tích, đồng thời nâng cao nhận thức cộng đồng về giá trị di sản.

  4. Doanh nghiệp và nhà đầu tư trong lĩnh vực du lịch văn hóa: Cung cấp thông tin về tiềm năng phát triển du lịch tại di tích Văn Thánh Miếu, từ đó xây dựng các sản phẩm du lịch phù hợp, góp phần phát triển kinh tế địa phương.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao di tích Văn Thánh Miếu Cao Lãnh lại quan trọng trong văn hóa địa phương?
    Di tích là biểu tượng của văn hóa khoa cử và Nho học thời phong kiến, thể hiện truyền thống khuyến học, tôn vinh nhân tài của vùng đất Cao Lãnh. Đây là một trong ba Văn Thánh Miếu còn lại ở miền Nam, có giá trị lịch sử và văn hóa đặc biệt.

  2. Những khó khăn chính trong công tác bảo tồn di tích hiện nay là gì?
    Khó khăn gồm thiếu nguồn lực tài chính, nhân sự quản lý chưa chuyên môn hóa, sự phối hợp giữa các cơ quan chưa hiệu quả, cùng với nhận thức chưa đầy đủ về giá trị di tích dẫn đến bảo tồn chưa đạt hiệu quả mong muốn.

  3. Phương pháp bảo tồn nào được đề xuất cho di tích này?
    Phương pháp bảo tồn trên cơ sở kế thừa, kết hợp giữa giữ gìn nguyên trạng và phục hồi các yếu tố kiến trúc, hiện vật gốc, đồng thời áp dụng kỹ thuật hiện đại để bảo vệ lâu dài di tích.

  4. Làm thế nào để phát huy giá trị di tích phục vụ phát triển kinh tế?
    Phát huy thông qua phát triển du lịch văn hóa, tổ chức các sự kiện, lễ hội truyền thống, xây dựng sản phẩm du lịch đặc trưng, đồng thời tăng cường tuyên truyền, giáo dục nâng cao nhận thức cộng đồng.

  5. Ai là chủ thể chính chịu trách nhiệm quản lý và bảo tồn di tích?
    Chủ thể chính là UBND tỉnh Đồng Tháp, Sở Văn hóa Thể thao và Du lịch, UBND Thành phố Cao Lãnh cùng các đơn vị trực thuộc như Ban Quản lý công trình công cộng, Bảo tàng Đồng Tháp và các phòng ban liên quan.

Kết luận

  • Di tích Văn Thánh Miếu Cao Lãnh là di sản văn hóa vật thể và phi vật thể có giá trị lịch sử, văn hóa đặc biệt của tỉnh Đồng Tháp và khu vực Nam Bộ.
  • Thực trạng quản lý, bảo tồn và phát huy giá trị di tích còn nhiều hạn chế do thiếu nguồn lực, nhân sự chuyên môn và sự phối hợp chưa hiệu quả.
  • Việc bảo tồn cần áp dụng phương pháp kế thừa kết hợp với ứng dụng khoa học kỹ thuật hiện đại để giữ gìn nguyên trạng và phục hồi di tích.
  • Phát huy giá trị di tích thông qua phát triển du lịch văn hóa và nâng cao nhận thức cộng đồng là yếu tố then chốt để bảo tồn bền vững.
  • Các giải pháp đề xuất cần được triển khai đồng bộ trong vòng 2-3 năm tới nhằm nâng cao hiệu quả công tác quản lý và phát huy giá trị di tích, góp phần phát triển kinh tế - xã hội địa phương.

Luận văn hy vọng sẽ là tài liệu tham khảo hữu ích cho các nhà quản lý, nghiên cứu và cộng đồng trong việc bảo tồn và phát huy giá trị di tích Văn Thánh Miếu, đồng thời kêu gọi sự chung tay góp sức của toàn xã hội để giữ gìn và phát triển di sản văn hóa quý báu này.