Tổng quan nghiên cứu

Quyền bầu cử là một trong những quyền cơ bản và quan trọng của công dân, được Hiến pháp năm 2013 của Việt Nam quy định rõ ràng. Từ năm 2015, Luật Bầu cử đại biểu Quốc hội và Hội đồng nhân dân cùng Luật thi hành tạm giữ, tạm giam đã mở rộng quyền bầu cử cho người bị tạm giữ, tạm giam, tạo bước tiến mới trong việc bảo đảm quyền chính trị cho nhóm đối tượng này. Thành phố Hải Phòng, với 16 đơn vị quận, huyện có nhà tạm giữ, trong đó 6 huyện có quyền lưu giam, là địa bàn nghiên cứu điển hình để đánh giá thực trạng bảo đảm quyền bầu cử cho người bị tạm giữ, tạm giam từ năm 2015 đến nay.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm hệ thống hóa cơ sở lý luận, phân tích thực trạng bảo đảm quyền bầu cử của người bị tạm giữ, tạm giam tại Hải Phòng, từ đó đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả thực thi quyền này. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc góp phần hoàn thiện pháp luật, nâng cao nhận thức và thực hiện quyền công dân cho nhóm đối tượng đặc thù, đồng thời thúc đẩy sự phát triển của nền dân chủ xã hội chủ nghĩa tại Việt Nam. Các chỉ số như tỷ lệ người bị tạm giữ, tạm giam được ghi tên vào danh sách cử tri và tỷ lệ tham gia bỏ phiếu tại các khu vực tạm giữ là những metrics quan trọng để đánh giá hiệu quả bảo đảm quyền bầu cử.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên phương pháp luận triết học Mác - Lênin, kết hợp tư tưởng Hồ Chí Minh và quan điểm của Đảng Cộng sản Việt Nam về quyền công dân và quyền con người. Hai lý thuyết trọng tâm là:

  • Lý thuyết quyền con người và quyền công dân: Nhấn mạnh quyền bầu cử là quyền chính trị cơ bản, không thể tước bỏ tùy tiện, được bảo vệ bởi Hiến pháp và pháp luật quốc tế.
  • Lý thuyết pháp luật về bảo đảm quyền bầu cử: Tập trung vào các nguyên tắc phổ thông, bình đẳng, trực tiếp và bỏ phiếu kín trong bầu cử, đồng thời phân tích các quy định pháp luật Việt Nam và quốc tế về quyền bầu cử của người bị tạm giữ, tạm giam.

Các khái niệm chính bao gồm: quyền bầu cử, người bị tạm giữ, tạm giam, bảo đảm quyền bầu cử, nguyên tắc bầu cử, và các biện pháp ngăn chặn trong tố tụng hình sự.

Phương pháp nghiên cứu

Nguồn dữ liệu chính được thu thập từ các văn bản pháp luật như Hiến pháp 2013, Luật Bầu cử đại biểu Quốc hội và Hội đồng nhân dân 2015, Luật thi hành tạm giữ, tạm giam 2015, cùng các báo cáo thực tiễn tại thành phố Hải Phòng. Phương pháp nghiên cứu bao gồm:

  • Phân tích, tổng hợp các quy định pháp luật và tài liệu học thuật liên quan.
  • Phương pháp lịch sử và logic để đánh giá sự phát triển của quyền bầu cử trong bối cảnh pháp luật Việt Nam.
  • Phương pháp thống kê để thu thập số liệu về thực trạng bảo đảm quyền bầu cử tại các nhà tạm giữ, tạm giam ở Hải Phòng.
  • So sánh và khái quát hóa nhằm đối chiếu thực tiễn Việt Nam với các quốc gia khác như Pháp, Mỹ.
  • Phương pháp hệ thống hóa để xây dựng các giải pháp bảo đảm quyền bầu cử phù hợp.

Cỡ mẫu nghiên cứu tập trung vào các nhà tạm giữ, tạm giam tại thành phố Hải Phòng từ năm 2015 đến nay, với việc chọn mẫu dựa trên tiêu chí đại diện cho các đơn vị quản lý tạm giữ, tạm giam cấp huyện và thành phố.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Quyền bầu cử của người bị tạm giữ, tạm giam được pháp luật bảo đảm rõ ràng: Luật Bầu cử đại biểu Quốc hội và Hội đồng nhân dân năm 2015 quy định người đang bị tạm giữ, tạm giam được ghi tên vào danh sách cử tri tại nơi tạm giữ, tạm giam. Khoản 5 Điều 29 và Khoản 4 Điều 69 quy định tổ bầu cử mang hòm phiếu phụ đến các cơ sở này để người bị tạm giữ thực hiện quyền bầu cử.

  2. Thực trạng bảo đảm quyền bầu cử tại Hải Phòng còn nhiều hạn chế: Tại Trại tạm giam Công an thành phố Hải Phòng, mặc dù có nỗ lực bảo đảm quyền bầu cử, vẫn tồn tại các vi phạm như hồ sơ người bị tạm giữ thiếu sót, chế độ ăn uống chưa đảm bảo tiêu chuẩn, và điều kiện sinh hoạt còn hạn chế. Việc tổ chức bầu cử trong các nhà tạm giữ gặp khó khăn do hạn chế về tiếp cận thông tin và vận động bầu cử.

  3. Tỷ lệ người bị tạm giữ, tạm giam tham gia bầu cử chưa cao: Theo ước tính, tỷ lệ người bị tạm giữ, tạm giam được ghi danh và thực hiện quyền bầu cử tại Hải Phòng chỉ đạt khoảng 60-70%, thấp hơn so với tỷ lệ chung của cử tri tự do. Nguyên nhân chủ yếu do hạn chế về cơ sở vật chất, nhận thức của cán bộ quản lý và người bị tạm giữ về quyền bầu cử.

  4. So sánh với các quốc gia khác cho thấy Việt Nam có nhiều điểm tiến bộ nhưng cần hoàn thiện: Ví dụ, pháp luật Pháp cho phép người bị tạm giữ có thể ủy quyền bỏ phiếu nếu vắng mặt tạm thời, trong khi Việt Nam chưa có quy định tương tự. Ở Mỹ, một số bang cho phép người bị tạm giữ bầu cử ngoại trừ các tội nghiêm trọng, điều này góp phần nâng cao tính nhân văn và hòa nhập xã hội.

Thảo luận kết quả

Việc bảo đảm quyền bầu cử cho người bị tạm giữ, tạm giam tại Hải Phòng phản ánh sự tiến bộ trong chính sách pháp luật Việt Nam, phù hợp với các nguyên tắc nhân quyền quốc tế và Hiến pháp 2013. Tuy nhiên, các hạn chế về thực tiễn như thiếu sót trong quản lý hồ sơ, điều kiện sinh hoạt chưa đảm bảo, và khó khăn trong tổ chức bầu cử tại các cơ sở tạm giữ ảnh hưởng đến hiệu quả thực thi quyền này.

So với các nghiên cứu trước đây về quyền bầu cử và quyền con người, kết quả nghiên cứu này bổ sung thêm góc nhìn thực tiễn tại địa phương, làm rõ những khó khăn cụ thể và đề xuất giải pháp thiết thực. Việc trình bày dữ liệu qua biểu đồ tỷ lệ người được ghi danh cử tri và tỷ lệ tham gia bỏ phiếu tại các nhà tạm giữ sẽ giúp minh họa rõ nét hơn hiệu quả bảo đảm quyền bầu cử.

Ý nghĩa của việc bảo đảm quyền bầu cử không chỉ dừng lại ở khía cạnh pháp lý mà còn góp phần nâng cao nhận thức, tạo điều kiện cho người bị tạm giữ, tạm giam tham gia vào đời sống chính trị, từ đó thúc đẩy sự hòa nhập xã hội và giảm thiểu nguy cơ tái phạm.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường công tác tuyên truyền, giáo dục pháp luật về quyền bầu cử cho người bị tạm giữ, tạm giam và cán bộ quản lý

    • Mục tiêu: Nâng tỷ lệ người bị tạm giữ được ghi danh và tham gia bầu cử lên trên 90% trong vòng 2 năm.
    • Chủ thể thực hiện: Cơ quan quản lý trại tạm giam phối hợp với Ủy ban bầu cử thành phố Hải Phòng.

  2. Hoàn thiện quy định pháp luật về quyền bầu cử của người bị tạm giữ, tạm giam, bổ sung cơ chế ủy quyền bỏ phiếu

    • Mục tiêu: Ban hành văn bản hướng dẫn chi tiết trong 1 năm tới, tạo điều kiện thuận lợi cho người bị tạm giữ vắng mặt vẫn được thực hiện quyền bầu cử.
    • Chủ thể thực hiện: Bộ Tư pháp, Bộ Công an, Ủy ban Thường vụ Quốc hội.

  3. Nâng cấp cơ sở vật chất, cải thiện điều kiện sinh hoạt tại các nhà tạm giữ, tạm giam

    • Mục tiêu: Đảm bảo tiêu chuẩn vệ sinh, an toàn và chế độ ăn uống theo quy định trong vòng 3 năm.
    • Chủ thể thực hiện: Công an thành phố Hải Phòng, Sở Y tế, Sở Xây dựng.

  4. Tổ chức các khu vực bỏ phiếu riêng biệt, đảm bảo nguyên tắc bỏ phiếu kín và tự do

    • Mục tiêu: Thiết lập khu vực bỏ phiếu riêng tại tất cả các nhà tạm giữ trong vòng 1 năm, bảo đảm quyền bầu cử theo nguyên tắc pháp luật.
    • Chủ thể thực hiện: Ủy ban bầu cử thành phố Hải Phòng, Ban Giám thị các trại tạm giam.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cơ quan quản lý nhà nước về tư pháp và bầu cử

    • Lợi ích: Cung cấp cơ sở khoa học để hoàn thiện chính sách, pháp luật về quyền bầu cử cho người bị tạm giữ, tạm giam.
    • Use case: Xây dựng kế hoạch tổ chức bầu cử tại các cơ sở tạm giữ.

  2. Các nhà nghiên cứu, giảng viên ngành Luật Hiến pháp và Luật Hành chính

    • Lợi ích: Tài liệu tham khảo chuyên sâu về quyền bầu cử và bảo đảm quyền công dân trong bối cảnh đặc thù.
    • Use case: Phát triển bài giảng, nghiên cứu tiếp theo về quyền con người và quyền công dân.

  3. Cán bộ quản lý và nhân viên tại các trại tạm giữ, tạm giam

    • Lợi ích: Hiểu rõ quyền và trách nhiệm trong việc bảo đảm quyền bầu cử cho người bị tạm giữ, tạm giam.
    • Use case: Thực hiện các biện pháp bảo đảm quyền bầu cử trong thực tiễn quản lý.

  4. Tổ chức xã hội dân sự và các tổ chức bảo vệ quyền con người

    • Lợi ích: Cơ sở để vận động chính sách, giám sát việc thực hiện quyền bầu cử cho nhóm đối tượng đặc biệt.
    • Use case: Tham gia giám sát, hỗ trợ người bị tạm giữ thực hiện quyền bầu cử.

Câu hỏi thường gặp

  1. Người bị tạm giữ, tạm giam có được quyền bầu cử không?
    Có, theo Luật Bầu cử đại biểu Quốc hội và Hội đồng nhân dân năm 2015, người đang bị tạm giữ, tạm giam được ghi tên vào danh sách cử tri tại nơi tạm giữ và được tổ chức bầu cử tại chỗ.

  2. Quyền bầu cử của người bị tạm giữ, tạm giam có bị hạn chế không?
    Người bị tạm giữ, tạm giam bị hạn chế về tự do đi lại và tiếp cận thông tin, nhưng quyền bầu cử vẫn được bảo đảm theo nguyên tắc phổ thông, bình đẳng, trực tiếp và bỏ phiếu kín.

  3. Làm thế nào để người bị tạm giữ, tạm giam thực hiện quyền bầu cử khi không thể đến phòng bỏ phiếu?
    Tổ bầu cử sẽ mang hòm phiếu phụ và phiếu bầu đến nhà tạm giữ, trại tạm giam để người bị tạm giữ thực hiện quyền bỏ phiếu tại chỗ.

  4. Có quy định nào cho phép người bị tạm giữ ủy quyền bỏ phiếu không?
    Hiện tại, pháp luật Việt Nam chưa có quy định cho phép ủy quyền bỏ phiếu, trong khi một số quốc gia như Pháp có quy định này nhằm tạo điều kiện thuận lợi hơn.

  5. Những khó khăn chính trong việc bảo đảm quyền bầu cử cho người bị tạm giữ, tạm giam là gì?
    Bao gồm hạn chế về cơ sở vật chất, thiếu sót trong quản lý hồ sơ, khó khăn trong tiếp cận thông tin và vận động bầu cử, cũng như nhận thức chưa đầy đủ của cán bộ và người bị tạm giữ về quyền này.

Kết luận

  • Luật Bầu cử và Luật thi hành tạm giữ, tạm giam năm 2015 đã mở rộng và bảo đảm quyền bầu cử cho người bị tạm giữ, tạm giam, phù hợp với Hiến pháp 2013 và các cam kết quốc tế.
  • Thực trạng tại thành phố Hải Phòng cho thấy quyền bầu cử của người bị tạm giữ, tạm giam được bảo đảm nhưng còn nhiều hạn chế về điều kiện vật chất và tổ chức thực hiện.
  • Việc bảo đảm quyền bầu cử góp phần nâng cao nhận thức, thúc đẩy hòa nhập xã hội và phát huy trách nhiệm công dân của nhóm đối tượng đặc thù này.
  • Cần hoàn thiện pháp luật, tăng cường tuyên truyền, cải thiện cơ sở vật chất và tổ chức bầu cử phù hợp tại các cơ sở tạm giữ, tạm giam.
  • Đề nghị các cơ quan chức năng và địa phương tiếp tục nghiên cứu, triển khai các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả bảo đảm quyền bầu cử cho người bị tạm giữ, tạm giam trong các kỳ bầu cử tới.

Luận văn là tài liệu tham khảo quan trọng cho các nhà quản lý, nghiên cứu và thực thi pháp luật trong lĩnh vực bảo đảm quyền công dân đặc biệt, góp phần xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam.