Bản đồ phân vùng lũ quét tỉnh Thái Nguyên: Nghiên cứu thạc sĩ thủy văn học

LỜI CẢM ƠN

BẢN CAM KẾT

MỞ ĐẦU

1. CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN CHUNG VỀ LŨ QUÉT, CƠ SỞ KHOA HỌC VÀ PHƯƠNG PHÁP LẬP BẢN ĐỒ LŨ QUÉT

1.1. TỔNG QUAN CHUNG VỀ LŨ QUÉT

1.1.1. Một số khái niệm về lũ quét

1.1.2. Đặc tính lũ quét

1.1.2.1. Tính bất ngờ, tính xảy ra trong thời gian ngắn

1.1.2.2. Tỷ lệ vật chất rắn trong lũ quét rất lớn

1.1.2.3. Những giai đoạn chính hình thành lũ quét

1.1.3. Các nhân tố hình thành lũ quét

1.2. TỔNG QUAN VỀ HIỆN TƯỢNG LŨ QUÉT Ở VIỆT NAM

1.3. TỔNG QUAN VỀ CÔNG TÁC XÂY DỰNG BẢN ĐỒ LŨ QUÉT Ở VIỆT NAM

1.3.1. Tổng quan chung

1.3.2. Mục đích xây dựng bản đồ lũ quét

1.3.3. Cơ sở xây dựng bản đồ lũ quét

1.3.4. Nội dung bản đồ cảnh báo lũ quét

1.3.5. Nguyên tắc lập bản đồ lũ quét

1.4. TỔNG QUAN VỀ CÔNG NGHỆ GIS (GEOGRAPHICAL INFORMATION SYSTEM)

1.4.1. Tóm tắt quá trình phát triển của kỷ nguyên thông tin và GIS

1.4.2. Khái niệm hệ thống thông tin địa lý GIS

1.4.3. Các lĩnh vực ứng dụng của GIS

1.5. KẾT LUẬN CHƯƠNG 1

2. CHƯƠNG 2: ĐIỀU KIỆN TỰ NHIÊN VÀ TÌNH HÌNH KINH TẾ XÃ HỘI CỦA VÙNG NGHIÊN CỨU MÔ

2.1. ĐẶC ĐIỂM TỰ NHIÊN

2.1.1. Vị trí địa lý

2.1.2. Đặc điểm địa hình

2.1.3. Cấu trúc địa chất

2.1.4. Đặc điểm thảm thực vật

2.1.5. ĐẶC ĐIỂM KHÍ TƯỢNG THỦY VĂN

2.1.5.1. Chế độ khí hậu

2.1.5.2. Chế độ nhiệt độ

2.1.5.3. Chế độ mưa và chế độ gió

2.1.5.4. Chế độ thủy văn và tài nguyên nước

2.1.5.5. Mạng lưới sông hồ

2.1.5.6. Mạng lưới trạm khí tượng thủy văn

2.2. TÌNH HÌNH KINH TẾ XÃ HỘI CỦA KHU VỰC NGHIÊN CỨU

2.2.1. Cơ cấu kinh tế

2.2.2. Các ngành kinh tế

2.3. ĐẶC ĐIỂM TÌNH HÌNH LŨ QUÉT TỈNH THÁI NGUYÊN TRONG NHỮNG NĂM GẦN ĐÂY

2.3.1. Một số trận lũ quét trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên trong những năm gần đây

2.4. KẾT LUẬN CHƯƠNG 2

3. CHƯƠNG 3: ỨNG DỤNG CÔNG NGHỆ GIS ĐỂ XÂY DỰNG BẢN ĐỒ PHÂN VÙNG LŨ QUÉT

3.1. PHƯƠNG PHÁP XÂY DỰNG BẢN ĐỒ PHÂN VÙNG LŨ QUÉT

3.1.1. Xây dựng cơ sở dữ liệu

3.1.2. Tạo các thông tin đầu ra

3.2. XÂY DỰNG CÁC BẢN ĐỒ THÀNH PHẦN

3.2.1. Bản đồ thảm thực vật

3.2.2. Thu thập số liệu

3.2.3. Ứng dụng công nghệ GIS thiết lập bản đồ thảm phủ khu vực tỉnh Thái Nguyên

3.2.4. Quy trình thành lập và phương pháp xây dựng bản đồ độ dốc

3.2.5. Ứng dụng công nghệ GIS thiết lập bản đồ độ dốc khu vực tỉnh Thái Nguyên

3.2.6. Xây dựng bản đồ đẳng trị mưa một ngày lớn nhất

3.2.7. Xác định ngưỡng mưa gây lũ quét

3.2.8. Phân cấp lượng mưa khả năng tạo lũ quét

3.2.9. XÂY DỰNG BẢN ĐỒ KHẢ NĂNG XẢY RA LŨ QUÉT TỈNH THÁI NGUYÊN

3.2.9.1. Xác lập các cấp của từng yếu tố ảnh hưởng

3.2.9.2. Tổ hợp khả năng xuất hiện lũ quét

3.2.9.3. Phân tích kết quả

3.3. KẾT LUẬN CHƯƠNG 3

4. CHƯƠNG 4: ĐỀ XUẤT CÁC GIẢI PHÁP GIẢM THIỂU LŨ QUÉT

4.1. CƠ SỞ KHOA HỌC CỦA CÁC BIỆN PHÁP PHÒNG TRÁNH VÀ GIẢM THIỂU LŨ QUÉT

4.1.1. Cơ chế hình thành và vận động của lũ quét

4.1.2. Phân vùng khu vực hình thành tập trung và chịu lũ quét

4.1.3. Cơ sở khoa học đề xuất giải pháp phòng tránh lũ quét

4.2. ĐỀ XUẤT CÁC GIẢI PHÁP GIẢM THIỂU LŨ QUÉT

4.2.1. Các giải pháp công trình

4.2.1.1. Xây dựng hồ chứa điều tiết lũ ở các khu vực thường xảy ra lũ quét

4.2.1.2. Xây dựng các trìn sự cố ở các hồ chứa nước

4.2.1.3. Khai thông các đường thoát lũ

4.2.1.4. Xây dựng đê, tường chắn lũ quét

4.2.1.5. Mở rộng khẩu độ thoát lũ của hệ thống cầu cống đường giao thông

4.2.2. Các giải pháp phi công trình

4.2.2.1. Trồng và bảo vệ rừng phòng hộ đầu nguồn

4.2.2.2. Lập bản đồ phân vùng lũ quét

4.2.2.3. Quản lý sử dụng đất

4.2.2.4. Các giải pháp về chính sách

4.2.2.5. Sơ tán dân cư khỏi vùng lũ quét

4.2.2.6. Tuyên truyền về tác hại của lũ quét và các biện pháp phòng tránh

4.3. KẾT LUẬN CHƯƠNG 4

KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ

TÀI LIỆU THAM KHẢO

DANH MỤC CÁC HÌNH VẼ

DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU

I. Giới thiệu về lũ quét

Lũ quét là một dạng thiên tai thường xảy ra ở các vùng đồi núi, đặc biệt là tại tỉnh Thái Nguyên. Đặc điểm chính của lũ quét là sự xuất hiện đột ngột và tốc độ dòng chảy cao, gây ra thiệt hại lớn về tài sản và tính mạng con người. Theo Tổ chức Khí tượng Thế giới (WMO), lũ quét xảy ra trong thời gian ngắn, thường không kéo dài quá 6 giờ, và có thể gây ra những tổn thất nghiêm trọng. Đặc biệt, lũ quét thường hình thành từ những cơn mưa lớn, kèm theo sự xói mòn đất và sự tập trung nước từ các sườn dốc. Tại Thái Nguyên, việc nghiên cứu lũ quét không chỉ nhằm mục đích cảnh báo mà còn để xây dựng các biện pháp phòng ngừa hiệu quả.

1.1. Đặc điểm và nguyên nhân hình thành lũ quét

Lũ quét có những đặc điểm nổi bật như tính bất ngờ và tốc độ di chuyển nhanh. Theo nghiên cứu, lũ quét thường xảy ra trên diện tích nhỏ nhưng có sức tàn phá lớn. Nguyên nhân chính dẫn đến lũ quét bao gồm mưa lớn, địa hình dốc và sự xói mòn của đất. Các yếu tố tự nhiên như địa chất, thảm thực vật, và thời tiết cũng đóng vai trò quan trọng trong việc hình thành lũ quét. Đặc biệt, tại Thái Nguyên, sự thay đổi khí hậu và hoạt động của con người đã làm gia tăng nguy cơ xảy ra lũ quét.

II. Phân vùng lũ quét tại tỉnh Thái Nguyên

Việc xây dựng bản đồ phân vùng lũ quét tại tỉnh Thái Nguyên là một nhiệm vụ quan trọng nhằm nâng cao khả năng dự báo và cảnh báo lũ quét. Sử dụng công nghệ GIS, các nhà nghiên cứu đã thu thập và phân tích dữ liệu địa lý, thủy văn, và khí tượng để xác định các khu vực có nguy cơ cao xảy ra lũ quét. Bản đồ này không chỉ giúp các cơ quan chức năng trong việc quản lý và ứng phó với lũ quét mà còn cung cấp thông tin hữu ích cho cộng đồng trong việc phòng tránh. Theo nghiên cứu, các khu vực đồi núi có độ dốc lớn và thảm thực vật ít được bảo vệ thường là những nơi dễ xảy ra lũ quét.

2.1. Phương pháp xây dựng bản đồ phân vùng

Quá trình xây dựng bản đồ phân vùng lũ quét bao gồm nhiều bước, từ việc thu thập dữ liệu đến phân tích và tổng hợp thông tin. Các phương pháp sử dụng bao gồm viễn thám và GIS, giúp xác định các yếu tố ảnh hưởng đến lũ quét như lượng mưa, độ dốc, và loại đất. Dữ liệu được thu thập từ các trạm khí tượng và thủy văn, đồng thời kết hợp với các yếu tố tự nhiên và nhân tạo để tạo ra một bức tranh tổng thể về nguy cơ lũ quét tại Thái Nguyên. Việc này không chỉ giúp nâng cao khả năng dự báo mà còn tạo điều kiện thuận lợi cho việc lập kế hoạch ứng phó.

III. Đánh giá rủi ro lũ quét

Đánh giá rủi ro lũ quét là một phần quan trọng trong nghiên cứu này. Việc xác định mức độ nguy cơ lũ quét ở các khu vực khác nhau giúp các nhà quản lý đưa ra các biện pháp phòng ngừa hiệu quả. Các yếu tố như lượng mưa, địa hình, và thảm thực vật đều được xem xét để đánh giá khả năng xảy ra lũ quét. Nghiên cứu cho thấy rằng các khu vực có độ dốc lớn và ít thảm thực vật là những nơi có nguy cơ cao nhất. Đặc biệt, việc sử dụng các mô hình dự báo lũ quét có thể giúp cải thiện khả năng cảnh báo sớm, từ đó giảm thiểu thiệt hại do lũ quét gây ra.

3.1. Giải pháp giảm thiểu rủi ro

Để giảm thiểu rủi ro lũ quét, các biện pháp như xây dựng hồ chứa nước, trồng rừng phòng hộ, và quản lý sử dụng đất là rất cần thiết. Các giải pháp này không chỉ giúp giảm thiểu lượng nước chảy tràn mà còn bảo vệ môi trường và tài nguyên nước. Ngoài ra, việc tuyên truyền và nâng cao nhận thức của cộng đồng về nguy cơ lũ quét cũng đóng vai trò quan trọng trong việc giảm thiểu thiệt hại. Cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan chức năng và người dân trong công tác phòng chống lũ quét.

IV. Kết luận và kiến nghị

Nghiên cứu về bản đồ phân vùng lũ quét tỉnh Thái Nguyên đã chỉ ra tầm quan trọng của việc dự báo và cảnh báo lũ quét trong việc bảo vệ tính mạng và tài sản của người dân. Kết quả nghiên cứu không chỉ cung cấp thông tin hữu ích cho các cơ quan chức năng mà còn giúp nâng cao nhận thức của cộng đồng về nguy cơ lũ quét. Để đạt được hiệu quả cao trong công tác phòng chống lũ quét, cần có sự đầu tư thích đáng vào công nghệ và nguồn nhân lực, đồng thời phát triển các chính sách phù hợp nhằm ứng phó với biến đổi khí hậu và tăng cường khả năng quản lý rủi ro thiên tai.

4.1. Kiến nghị

Cần tiếp tục nghiên cứu và cập nhật bản đồ phân vùng lũ quét thường xuyên để phản ánh đúng tình hình thực tế. Đồng thời, các cơ quan chức năng cần tổ chức các chương trình đào tạo và tập huấn cho cộng đồng về cách ứng phó với lũ quét. Việc xây dựng các quy định và chính sách bảo vệ môi trường cũng là một trong những yếu tố quan trọng trong việc giảm thiểu rủi ro lũ quét. Hơn nữa, cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa các cấp chính quyền và người dân trong công tác phòng chống thiên tai.

Nghiên cứu xây dựng bản đồ phân vùng lũ quét tỉnh Thái Nguyên trong luận văn thạc sĩ thủy văn học