Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh sản lượng rau quả tại Việt Nam tăng trưởng đều qua các năm, cây bí đỏ (Cucurbita moschata) được xác định là một trong những cây trồng chủ lực tại tỉnh Tây Ninh, với diện tích canh tác trải rộng trên 9 huyện, thị xã và thành phố. Giai đoạn 2019-2021, diện tích và sản lượng bí đỏ tại Tây Ninh có xu hướng tăng, tuy nhiên năng suất trung bình chỉ đạt khoảng 17 tấn/ha, còn thấp so với tiềm năng. Một trong những yếu tố kỹ thuật quan trọng ảnh hưởng đến sinh trưởng và năng suất của cây bí đỏ là khoảng cách trồng và việc sử dụng phân bón, đặc biệt là phân đạm vô cơ. Việc bón phân hóa học lâu dài có thể làm giảm độ phì nhiêu của đất, phá vỡ kết cấu đất và mất cân bằng dinh dưỡng, trong khi phân hữu cơ như phân gà công nghiệp có thể cải thiện đặc tính đất và duy trì năng suất ổn định.

Mục tiêu nghiên cứu là xác định khoảng cách trồng phù hợp cho một số giống bí đỏ phổ biến trên đất cát pha tại Tây Ninh và đánh giá khả năng thay thế một phần phân đạm vô cơ bằng phân gà công nghiệp Tamaza nhằm nâng cao sinh trưởng, năng suất và hiệu quả kinh tế. Nghiên cứu được thực hiện từ tháng 6/2022 đến tháng 1/2023 tại xã Phan, huyện Dương Minh Châu, tỉnh Tây Ninh, với hai thí nghiệm chính: thí nghiệm ảnh hưởng của khoảng cách trồng đến sinh trưởng và năng suất của 5 giống bí đỏ, và thí nghiệm đánh giá khả năng thay thế phân đạm vô cơ bằng phân gà công nghiệp Tamaza trên giống Super Dream 59. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc xây dựng quy trình kỹ thuật trồng bí đỏ hiệu quả, góp phần phát triển bền vững ngành nông nghiệp địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết về sinh trưởng cây trồng, dinh dưỡng cây trồng và quản lý đất đai bền vững. Hai mô hình chính được áp dụng gồm:

  1. Mô hình ảnh hưởng của khoảng cách trồng đến sinh trưởng và năng suất cây trồng: Khoảng cách trồng ảnh hưởng đến khả năng hấp thụ ánh sáng, dinh dưỡng và không gian phát triển của cây. Khoảng cách hợp lý giúp tối ưu hóa diện tích lá, tăng cường quang hợp và giảm cạnh tranh giữa các cây, từ đó nâng cao năng suất.

  2. Mô hình thay thế phân đạm vô cơ bằng phân hữu cơ: Việc sử dụng phân hữu cơ như phân gà công nghiệp không chỉ cung cấp dinh dưỡng mà còn cải thiện đặc tính vật lý và hóa học của đất, tăng hàm lượng chất hữu cơ, duy trì độ phì nhiêu và giảm tác động tiêu cực của phân hóa học lâu dài.

Các khái niệm chính bao gồm: khoảng cách trồng, sinh trưởng cây trồng (chiều dài thân chính, đường kính thân, chiều dài cành cấp 1), tỷ lệ sâu bệnh hại, năng suất lý thuyết và thực tế, hiệu quả kinh tế (lợi nhuận, tỷ suất lợi nhuận), và đặc tính đất (hàm lượng chất hữu cơ, pH, thành phần cơ giới).

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu được thực hiện qua hai thí nghiệm tại xã Phan, huyện Dương Minh Châu, tỉnh Tây Ninh, trên đất cát pha thịt có pH 5,1 và hàm lượng chất hữu cơ thấp (0,55%).

  • Thí nghiệm 1: Thiết kế thí nghiệm hai yếu tố theo kiểu lô phụ (Split-plot design) với 15 nghiệm thức, 3 lần lặp lại. Yếu tố chính là 3 khoảng cách trồng: 1,2 m x 0,4 m (đối chứng), 1,2 m x 0,5 m và 1,2 m x 0,6 m. Yếu tố phụ là 5 giống bí đỏ: Bum 888, Super Dream 59, Plato 757, Peanut 869 và Adam TN 532. Diện tích mỗi ô thí nghiệm là 27 m², tổng diện tích thí nghiệm khoảng 1.215 m². Các chỉ tiêu theo dõi gồm tỷ lệ mọc mầm, chiều dài thân chính, đường kính thân, chiều dài cành cấp 1, tỷ lệ sâu bệnh, năng suất và hiệu quả kinh tế.

  • Thí nghiệm 2: Thiết kế thí nghiệm một yếu tố theo kiểu khối đầy đủ ngẫu nhiên (RCBD) với 5 nghiệm thức, 3 lần lặp lại, diện tích mỗi ô 27 m², tổng diện tích 405 m². Nghiệm thức gồm các tỷ lệ thay thế phân đạm vô cơ bằng phân gà công nghiệp Tamaza: 0% (đối chứng), 15%, 30%, 45% và 60%. Giống sử dụng là Super Dream 59, khoảng cách trồng 1,2 m x 0,5 m. Các chỉ tiêu theo dõi tương tự thí nghiệm 1, bổ sung theo dõi hàm lượng chất hữu cơ trong đất và chỉ số diệp lục tố.

Số liệu thu thập được xử lý bằng phần mềm SAS 9.1 với phương pháp phân tích phương sai (ANOVA) và trắc nghiệm phân hạng ở mức ý nghĩa ɑ = 0,05 để xác định sự khác biệt giữa các nghiệm thức.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Ảnh hưởng của khoảng cách trồng đến sinh trưởng và năng suất: Không có sự khác biệt có ý nghĩa thống kê về sinh trưởng (chiều dài thân chính, đường kính thân, chiều dài cành cấp 1) giữa các khoảng cách trồng khác nhau. Tuy nhiên, khoảng cách trồng thưa 1,2 m x 0,6 m giúp giảm tỷ lệ sâu bệnh hại (bọ trĩ, sâu ăn lá) so với khoảng cách dày 1,2 m x 0,4 m. Giống Super Dream 59 trồng ở khoảng cách 1,2 m x 0,5 m đạt năng suất quả cao nhất 12 tấn/ha, lợi nhuận 22,21 triệu đồng/ha và tỷ suất lợi nhuận 0,23 lần.

  2. Ảnh hưởng của việc thay thế phân đạm vô cơ bằng phân gà công nghiệp Tamaza: Có thể thay thế phân đạm vô cơ với tỷ lệ 15%, 30%, 45% và 60% mà không ảnh hưởng tiêu cực đến sinh trưởng và năng suất của cây bí đỏ. Việc thay thế phân hữu cơ làm tăng hàm lượng chất hữu cơ trong đất tỷ lệ thuận với tỷ lệ phân gà sử dụng. Tỷ lệ thay thế 15% cho cây bí đỏ có tỷ lệ sâu bệnh hại thấp nhất, lợi nhuận đạt 68,3 triệu đồng/ha và tỷ suất lợi nhuận 0,64 lần, cao hơn đáng kể so với đối chứng.

  3. Đặc tính đất: Việc sử dụng phân gà công nghiệp Tamaza làm tăng hàm lượng chất hữu cơ trong đất, cải thiện độ phì nhiêu và cấu trúc đất trên vùng đất cát pha nghèo dinh dưỡng tại Tây Ninh.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy khoảng cách trồng có ảnh hưởng không đáng kể đến sinh trưởng nhưng ảnh hưởng đến tỷ lệ sâu bệnh, phù hợp với lý thuyết về giảm mật độ cây giúp giảm sự lây lan dịch hại. Việc lựa chọn khoảng cách 1,2 m x 0,5 m cho giống Super Dream 59 là tối ưu, cân bằng giữa năng suất và chi phí sản xuất.

Việc thay thế một phần phân đạm vô cơ bằng phân gà công nghiệp Tamaza không chỉ duy trì năng suất mà còn cải thiện đặc tính đất và giảm sâu bệnh, phù hợp với xu hướng canh tác bền vững và giảm thiểu ô nhiễm môi trường. Kết quả này tương đồng với các nghiên cứu quốc tế về lợi ích của phân hữu cơ trong cải tạo đất và nâng cao hiệu quả sử dụng phân bón.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh năng suất và lợi nhuận giữa các nghiệm thức khoảng cách trồng và tỷ lệ thay thế phân đạm, cũng như bảng phân tích hàm lượng chất hữu cơ trong đất trước và sau thí nghiệm.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Áp dụng khoảng cách trồng 1,2 m x 0,5 m cho giống Super Dream 59 nhằm tối ưu năng suất và giảm thiểu sâu bệnh hại, áp dụng ngay trong vụ sản xuất tiếp theo tại Tây Ninh.

  2. Thay thế 15% phân đạm vô cơ bằng phân gà công nghiệp Tamaza trong quy trình bón phân cho cây bí đỏ để nâng cao hiệu quả kinh tế và cải thiện đặc tính đất, thực hiện trong vòng 1-2 vụ tiếp theo.

  3. Tăng cường theo dõi và quản lý sâu bệnh đặc biệt ở các khoảng cách trồng dày, kết hợp biện pháp sinh học và hóa học an toàn nhằm giảm thiểu tổn thất năng suất.

  4. Đào tạo và chuyển giao kỹ thuật cho nông dân về kỹ thuật trồng bí đỏ với khoảng cách và phân bón hợp lý, tổ chức hội thảo và tập huấn trong vòng 6 tháng tới do Trung tâm Khuyến nông tỉnh Tây Ninh chủ trì.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Nông dân trồng bí đỏ tại Tây Ninh và các tỉnh lân cận: Nắm bắt kỹ thuật trồng và bón phân hiệu quả, tăng năng suất và lợi nhuận.

  2. Các công ty giống và phân bón: Căn cứ vào kết quả nghiên cứu để tư vấn sản phẩm phù hợp, phát triển giống và vật tư nông nghiệp.

  3. Các nhà nghiên cứu và sinh viên ngành khoa học cây trồng, nông học: Tham khảo phương pháp nghiên cứu và kết quả thực nghiệm để phát triển nghiên cứu tiếp theo.

  4. Cơ quan quản lý nông nghiệp và khuyến nông: Xây dựng chính sách, chương trình hỗ trợ kỹ thuật và phát triển vùng chuyên canh bí đỏ bền vững.

Câu hỏi thường gặp

  1. Khoảng cách trồng nào phù hợp nhất cho cây bí đỏ tại Tây Ninh?
    Khoảng cách 1,2 m x 0,5 m được xác định là phù hợp nhất, giúp cây sinh trưởng tốt, giảm sâu bệnh và đạt năng suất cao nhất khoảng 12 tấn/ha.

  2. Có thể thay thế hoàn toàn phân đạm vô cơ bằng phân gà công nghiệp không?
    Nghiên cứu cho thấy thay thế một phần (tối đa 60%) phân đạm vô cơ bằng phân gà công nghiệp Tamaza là khả thi mà không ảnh hưởng đến năng suất, tuy nhiên thay thế hoàn toàn chưa được khuyến cáo.

  3. Việc thay thế phân đạm vô cơ bằng phân gà có ảnh hưởng đến đất như thế nào?
    Phân gà công nghiệp làm tăng hàm lượng chất hữu cơ trong đất, cải thiện độ phì nhiêu và cấu trúc đất, giúp đất giữ nước và dinh dưỡng tốt hơn.

  4. Các giống bí đỏ nào được nghiên cứu và giống nào cho năng suất cao nhất?
    Nghiên cứu 5 giống: Bum 888, Super Dream 59, Plato 757, Peanut 869 và Adam TN 532. Giống Super Dream 59 cho năng suất cao nhất và hiệu quả kinh tế tốt nhất.

  5. Làm thế nào để giảm sâu bệnh hại trên cây bí đỏ?
    Giữ khoảng cách trồng hợp lý (1,2 m x 0,6 m giúp giảm sâu bệnh), kết hợp phun thuốc phòng bệnh định kỳ và áp dụng biện pháp quản lý dịch hại tổng hợp.

Kết luận

  • Xác định khoảng cách trồng 1,2 m x 0,5 m là phù hợp nhất cho sinh trưởng và năng suất của giống bí đỏ Super Dream 59 tại Tây Ninh.
  • Việc thay thế 15-60% phân đạm vô cơ bằng phân gà công nghiệp Tamaza không làm giảm năng suất mà còn cải thiện đặc tính đất và giảm sâu bệnh.
  • Giống Super Dream 59 trồng ở khoảng cách 1,2 m x 0,5 m đạt năng suất 12 tấn/ha, lợi nhuận 22,21 triệu đồng/ha, tỷ suất lợi nhuận 0,23 lần.
  • Thay thế 15% phân đạm vô cơ bằng phân gà công nghiệp Tamaza đạt lợi nhuận cao nhất 68,3 triệu đồng/ha và tỷ suất lợi nhuận 0,64 lần.
  • Khuyến nghị áp dụng kỹ thuật trồng và bón phân phù hợp, đồng thời triển khai đào tạo, chuyển giao công nghệ cho nông dân nhằm nâng cao hiệu quả sản xuất bí đỏ tại Tây Ninh trong các vụ tiếp theo.

Hành động tiếp theo là triển khai áp dụng kết quả nghiên cứu vào thực tiễn sản xuất và mở rộng nghiên cứu để đánh giá lâu dài về ảnh hưởng của phân gà công nghiệp đến đất và cây trồng.