Tổng quan nghiên cứu

Sai khớp cắn là một trong những vấn đề phổ biến về sức khỏe răng miệng, ảnh hưởng trực tiếp đến chức năng ăn nhai, phát âm và thẩm mỹ khuôn mặt. Tại Việt Nam, tỷ lệ sai khớp cắn trong cộng đồng người trẻ tuổi được ước tính chiếm từ 80% đến trên 91%, đặc biệt ở nhóm tuổi 18-25, giai đoạn trưởng thành quan trọng về phát triển thể chất và tâm lý. Nghiên cứu này tập trung vào đối tượng sinh viên Đại học Quốc Gia Hà Nội trong độ tuổi 18-25, nhằm mô tả thực trạng sai khớp cắn và phân tích ảnh hưởng của sai khớp cắn đến chất lượng cuộc sống (CLCS) của nhóm đối tượng này.

Mục tiêu chính của nghiên cứu là đánh giá tỷ lệ các loại sai khớp cắn theo phân loại Angle, xác định hình dạng và kích thước cung răng, mức độ thiếu khoảng và nhu cầu điều trị chỉnh hình răng mặt (CHRM) theo chỉ số IOTN-DHC. Đồng thời, nghiên cứu phân tích tác động của sai khớp cắn đến CLCS dựa trên các chỉ số đo lường OHIP-14 và WHOQOL-Bref, nhằm cung cấp cơ sở khoa học cho việc nâng cao nhận thức và cải thiện chất lượng điều trị CHRM tại Việt Nam.

Nghiên cứu được thực hiện từ tháng 5/2023 đến tháng 1/2024 tại phòng khám 182 Lương Thế Vinh và Đại học Khoa Học Xã Hội và Nhân Văn, với cỡ mẫu 160 sinh viên được chọn mẫu thuận tiện phù hợp tiêu chuẩn. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc đánh giá nhu cầu điều trị CHRM và cải thiện CLCS cho người trẻ Việt Nam, góp phần nâng cao sức khỏe răng miệng và chất lượng cuộc sống toàn diện.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên hai lý thuyết và mô hình chính:

  1. Phân loại sai khớp cắn theo Angle: Đây là hệ thống phân loại phổ biến nhất, dựa trên tương quan của răng hàm lớn vĩnh viễn thứ nhất giữa hàm trên và hàm dưới, chia sai khớp cắn thành 4 loại: khớp cắn bình thường, loại I, loại II, loại III và hỗn hợp. Phân loại này giúp xác định mức độ sai lệch và hướng điều trị phù hợp.

  2. Chỉ số mức độ cần thiết điều trị chỉnh hình răng mặt (IOTN): Bao gồm hai thành phần chính là sức khỏe răng (DHC) và thẩm mỹ (AC). IOTN-DHC được sử dụng để đánh giá mức độ sai khớp cắn và nhu cầu điều trị qua 5 mức độ từ không cần điều trị đến rất cần thiết điều trị. Chỉ số này có độ tin cậy cao, được áp dụng rộng rãi trong nghiên cứu dịch tễ và lâm sàng.

  3. Khái niệm chất lượng cuộc sống liên quan đến sức khỏe răng miệng (OHRQoL): Được đo lường qua các công cụ như OHIP-14 và WHOQOL-Bref, phản ánh ảnh hưởng của tình trạng răng miệng đến chức năng thể chất, tâm lý, xã hội và môi trường sống của cá nhân. OHIP-14 gồm 14 câu hỏi đánh giá 7 lĩnh vực ảnh hưởng, trong khi WHOQOL-Bref đánh giá 4 lĩnh vực chính: thể chất, tinh thần, quan hệ xã hội và môi trường.

Các khái niệm về hình dạng và kích thước cung răng, nguyên nhân sai khớp cắn (bao gồm yếu tố di truyền, môi trường, chấn thương và dinh dưỡng) cũng được tích hợp để phân tích toàn diện về ảnh hưởng của sai khớp cắn đến CLCS.

Phương pháp nghiên cứu

  • Thiết kế nghiên cứu: Nghiên cứu mô tả cắt ngang nhằm khảo sát thực trạng và mối liên hệ giữa sai khớp cắn và chất lượng cuộc sống.

  • Đối tượng và cỡ mẫu: 160 sinh viên Đại học Quốc Gia Hà Nội, độ tuổi 18-25, được chọn mẫu thuận tiện theo tiêu chuẩn lựa chọn và loại trừ nghiêm ngặt nhằm đảm bảo tính đại diện và độ tin cậy.

  • Nguồn dữ liệu: Dữ liệu thu thập qua khám lâm sàng, đo đạc mẫu hàm bằng thước cặp điện tử chính xác 0,01mm, và phiếu khảo sát chất lượng cuộc sống gồm OHIP-14 và WHOQOL-Bref.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng phần mềm SPSS 16 để xử lý số liệu, áp dụng các kiểm định thống kê như kiểm định chi bình phương, T-test độc lập, ANOVA và hồi quy tuyến tính để đánh giá mối quan hệ giữa các biến số. Mỗi mẫu hàm được đo ba lần để lấy giá trị trung bình, giảm thiểu sai số đo.

  • Timeline nghiên cứu: Từ tháng 5/2023 đến tháng 1/2024, bao gồm các bước: lập danh sách đối tượng, khám lâm sàng, lấy dấu và đổ mẫu hàm, đo đạc chỉ số, thu thập dữ liệu chất lượng cuộc sống, xử lý và phân tích số liệu, viết báo cáo.

  • Đạo đức nghiên cứu: Đề tài được phê duyệt bởi hội đồng đạo đức trường Đại học Y Dược Quốc Gia, có sự đồng ý tự nguyện của người tham gia bằng văn bản.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng sai khớp cắn: Sai khớp cắn loại I chiếm tỷ lệ cao nhất trong nhóm nghiên cứu với khoảng 33%, tiếp theo là loại II và III, sai khớp cắn hỗn hợp chiếm khoảng 11%. Không có sự khác biệt ý nghĩa thống kê về phân bố sai khớp cắn theo giới tính (p > 0).

  2. Hình dạng và kích thước cung răng: Hình dạng cung răng phổ biến nhất là hình oval, chiếm khoảng 69,4% ở hàm trên và 63,7% ở hàm dưới. Kích thước cung răng trung bình của nam lớn hơn nữ ở cả chiều dài và chiều rộng, với sự khác biệt có ý nghĩa thống kê (p < 0,05) ở hầu hết các chỉ số, ngoại trừ một số kích thước chiều dài không có ý nghĩa.

  3. Mức độ thiếu khoảng và nhu cầu điều trị: Đa số sinh viên có mức độ thiếu khoảng ở hàm trên và hàm dưới thuộc nhóm không cần điều trị hoặc điều trị không cần nhổ răng (khoảng 70%). Tỷ lệ cần thiết phải nhổ răng chiếm khoảng 3%. Nhu cầu điều trị CHRM theo IOTN-DHC tập trung chủ yếu ở mức độ 3 (38,1%) và 4 (gần 30%), mức 5 chiếm khoảng 3%. Không có sự khác biệt ý nghĩa về nhu cầu điều trị theo giới tính (p > 0).

  4. Ảnh hưởng của sai khớp cắn đến chất lượng cuộc sống: Điểm trung bình OHIP-14 của nhóm nghiên cứu là khoảng 22,6 ± 12,5, cho thấy mức độ ảnh hưởng vừa phải đến CLCS. Phân tích hồi quy cho thấy mối liên hệ có ý nghĩa giữa mức độ sai khớp cắn theo IOTN-DHC và điểm OHIP-14 (p < 0,05), tức sai khớp cắn nghiêm trọng hơn liên quan đến chất lượng cuộc sống kém hơn. Điểm WHOQOL-Bref trung bình cho thấy chất lượng cuộc sống ở mức trung bình, với lĩnh vực sức khỏe tinh thần có điểm cao nhất và môi trường sống thấp nhất.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu phù hợp với các nghiên cứu quốc tế cho thấy sai khớp cắn loại I phổ biến nhất trong nhóm thanh niên, đồng thời kích thước cung răng có sự khác biệt rõ rệt theo giới tính. Mức độ thiếu khoảng và nhu cầu điều trị CHRM phản ánh thực trạng sai lệch răng phổ biến, cần được can thiệp kịp thời để tránh ảnh hưởng lâu dài đến chức năng và thẩm mỹ.

Mối quan hệ giữa sai khớp cắn và chất lượng cuộc sống được khẳng định qua điểm OHIP-14 và WHOQOL-Bref, cho thấy sai khớp cắn không chỉ ảnh hưởng đến chức năng ăn nhai mà còn tác động tiêu cực đến tâm lý, xã hội và sự tự tin của người trẻ. Các biểu đồ phân bố điểm OHIP-14 theo mức độ sai khớp cắn và biểu đồ điểm WHOQOL-Bref theo các lĩnh vực có thể minh họa rõ nét sự khác biệt này.

So với các nghiên cứu trước đây, kết quả này củng cố vai trò của việc đánh giá toàn diện sai khớp cắn không chỉ qua lâm sàng mà còn qua các chỉ số chất lượng cuộc sống, từ đó nâng cao hiệu quả điều trị và chăm sóc bệnh nhân.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường chương trình sàng lọc và phát hiện sớm sai khớp cắn tại các trường đại học và cơ sở y tế, nhằm phát hiện kịp thời các trường hợp cần điều trị chỉnh hình, giảm thiểu biến chứng lâu dài. Thời gian thực hiện: trong vòng 1 năm, chủ thể: các cơ sở y tế và trường học.

  2. Phát triển các chương trình giáo dục nâng cao nhận thức về sức khỏe răng miệng và sai khớp cắn cho sinh viên và cộng đồng, giúp họ hiểu rõ tác động của sai khớp cắn đến chất lượng cuộc sống và khuyến khích tham gia điều trị. Thời gian: 6-12 tháng, chủ thể: Bộ Y tế, trường đại học, tổ chức xã hội.

  3. Đẩy mạnh nghiên cứu ứng dụng các phương pháp điều trị CHRM hiệu quả, phù hợp với đặc điểm dân số Việt Nam, kết hợp đánh giá chất lượng cuộc sống để tối ưu hóa kết quả điều trị. Thời gian: 2-3 năm, chủ thể: các viện nghiên cứu, trường đại học y dược.

  4. Xây dựng hệ thống theo dõi và đánh giá chất lượng cuộc sống sau điều trị CHRM nhằm đảm bảo hiệu quả lâu dài và cải thiện sự hài lòng của bệnh nhân. Thời gian: 1-2 năm, chủ thể: bệnh viện, phòng khám chỉnh hình răng mặt.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Bác sĩ chuyên ngành Răng Hàm Mặt và chỉnh hình răng mặt: Nghiên cứu cung cấp dữ liệu thực tế về tỷ lệ sai khớp cắn và ảnh hưởng đến CLCS, hỗ trợ trong chẩn đoán và lập kế hoạch điều trị hiệu quả.

  2. Nhà quản lý y tế và chính sách công: Thông tin về nhu cầu điều trị và tác động xã hội của sai khớp cắn giúp xây dựng chính sách chăm sóc sức khỏe răng miệng phù hợp, phân bổ nguồn lực hợp lý.

  3. Sinh viên và học viên ngành y, nha khoa: Tài liệu tham khảo quý giá về phương pháp nghiên cứu, đánh giá sai khớp cắn và chất lượng cuộc sống, nâng cao kiến thức chuyên môn.

  4. Nhà nghiên cứu trong lĩnh vực sức khỏe cộng đồng và tâm lý học sức khỏe: Cung cấp cơ sở dữ liệu để nghiên cứu sâu hơn về mối liên hệ giữa sức khỏe răng miệng và các yếu tố tâm lý xã hội, phát triển các can thiệp toàn diện.

Câu hỏi thường gặp

  1. Sai khớp cắn ảnh hưởng như thế nào đến chất lượng cuộc sống?
    Sai khớp cắn gây khó khăn trong ăn nhai, phát âm, ảnh hưởng thẩm mỹ và tâm lý, làm giảm sự tự tin và tăng nguy cơ các vấn đề xã hội, từ đó làm giảm chất lượng cuộc sống tổng thể.

  2. Chỉ số IOTN-DHC được sử dụng để làm gì trong nghiên cứu?
    IOTN-DHC giúp đánh giá mức độ nghiêm trọng của sai khớp cắn và nhu cầu điều trị chỉnh hình, từ đó phân loại bệnh nhân theo mức độ cần thiết điều trị, hỗ trợ quyết định lâm sàng.

  3. Tại sao cần sử dụng cả OHIP-14 và WHOQOL-Bref để đánh giá chất lượng cuộc sống?
    OHIP-14 tập trung đánh giá ảnh hưởng sức khỏe răng miệng đến các khía cạnh chức năng và tâm lý, trong khi WHOQOL-Bref đánh giá tổng thể chất lượng cuộc sống ở nhiều lĩnh vực khác nhau, giúp có cái nhìn toàn diện hơn.

  4. Có sự khác biệt về sai khớp cắn và chất lượng cuộc sống giữa nam và nữ không?
    Nghiên cứu cho thấy kích thước cung răng của nam lớn hơn nữ có ý nghĩa thống kê, nhưng phân bố sai khớp cắn và điểm chất lượng cuộc sống không có sự khác biệt đáng kể giữa hai giới.

  5. Làm thế nào để giảm thiểu sai số trong đo đạc mẫu hàm?
    Nghiên cứu áp dụng đo ba lần mỗi mẫu, do cùng một người đo, cách nhau 10 phút, sử dụng thước cặp điện tử chính xác, đồng thời tập huấn người đo và kết hợp dữ liệu lâm sàng để tăng độ chính xác.

Kết luận

  • Sai khớp cắn loại I chiếm tỷ lệ cao nhất trong nhóm sinh viên 18-25 tuổi tại Hà Nội, với nhu cầu điều trị chỉnh hình răng mặt ở mức trung bình đến cao chiếm phần lớn.
  • Hình dạng cung răng phổ biến là hình oval, kích thước cung răng của nam lớn hơn nữ với sự khác biệt có ý nghĩa thống kê.
  • Sai khớp cắn có ảnh hưởng tiêu cực rõ rệt đến chất lượng cuộc sống liên quan đến sức khỏe răng miệng, đặc biệt qua chỉ số OHIP-14 và WHOQOL-Bref.
  • Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học quan trọng cho việc phát triển các chương trình sàng lọc, giáo dục và điều trị CHRM phù hợp tại Việt Nam.
  • Các bước tiếp theo bao gồm mở rộng nghiên cứu trên quy mô lớn hơn, phát triển các can thiệp điều trị hiệu quả và xây dựng hệ thống theo dõi chất lượng cuộc sống sau điều trị.

Hành động ngay hôm nay để nâng cao sức khỏe răng miệng và chất lượng cuộc sống của bạn!