Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh phát triển bền vững ngày càng được chú trọng, trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp (TNXHDN) trở thành một yếu tố quan trọng đối với sự thành công và phát triển lâu dài của doanh nghiệp cũng như xã hội. Tại Việt Nam, việc công bố thông tin trách nhiệm xã hội (CBTTTNXH) của các công ty niêm yết trên Sở Giao dịch Chứng khoán Thành phố Hồ Chí Minh (HoSE) đang dần được quan tâm, tuy nhiên vẫn còn nhiều hạn chế và chưa có nhiều nghiên cứu sâu sắc. Nghiên cứu này tập trung phân tích ảnh hưởng của các nhân tố quản trị công ty (QTCT) đến mức độ CBTTTNXH tại 50 doanh nghiệp phi tài chính niêm yết trên HoSE trong giai đoạn 2015-2017.

Mục tiêu chính của nghiên cứu là cung cấp bằng chứng thực nghiệm về mối quan hệ giữa cấu trúc sở hữu (sở hữu quản lý, sở hữu nhà nước, sở hữu nước ngoài) và đặc tính quản trị doanh nghiệp (thành viên độc lập hội đồng quản trị, vai trò kiêm nhiệm CEO và chủ tịch HĐQT, ủy ban kiểm toán) với mức độ CBTTTNXH. Nghiên cứu không chỉ giúp làm rõ các nhân tố ảnh hưởng mà còn so sánh sự khác biệt giữa các nhóm doanh nghiệp có mức độ CBTTTNXH cao và thấp. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hỗ trợ các nhà quản trị doanh nghiệp và nhà đầu tư đưa ra quyết định chiến lược phù hợp, đồng thời góp phần nâng cao tính minh bạch và phát triển bền vững trong môi trường kinh doanh tại Việt Nam.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên hai lý thuyết nền tảng chính: lý thuyết hợp pháp (Legitimacy theory) và lý thuyết các bên liên quan (Stakeholder theory). Lý thuyết hợp pháp nhấn mạnh rằng doanh nghiệp cần duy trì sự phù hợp với các chuẩn mực xã hội để được công nhận và tồn tại lâu dài, trong đó CBTTTNXH là công cụ giúp thu hẹp "khe hở hợp pháp". Lý thuyết các bên liên quan tập trung vào việc doanh nghiệp phải quản lý mối quan hệ với tất cả các bên có quyền lợi liên quan, từ cổ đông, khách hàng đến cộng đồng và môi trường, qua đó CBTTTNXH trở thành phương tiện đối thoại và tạo dựng niềm tin.

Các khái niệm chính trong nghiên cứu bao gồm:

  • Trách nhiệm xã hội doanh nghiệp (TNXHDN): Sự cam kết của doanh nghiệp đóng góp vào phát triển kinh tế bền vững, nâng cao chất lượng đời sống người lao động và cộng đồng.
  • Công bố thông tin trách nhiệm xã hội (CBTTTNXH): Quá trình truyền đạt các hoạt động có ảnh hưởng đến xã hội và môi trường của doanh nghiệp tới các bên liên quan.
  • Nhân tố quản trị công ty (QTCT): Bao gồm cấu trúc sở hữu (sở hữu quản lý, nhà nước, nước ngoài) và đặc tính quản trị (thành viên độc lập HĐQT, vai trò kiêm nhiệm CEO và chủ tịch HĐQT, ủy ban kiểm toán).

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp, chủ yếu là phương pháp định lượng dựa trên dữ liệu thứ cấp thu thập từ báo cáo thường niên, báo cáo phát triển bền vững và các tài liệu công bố của 50 doanh nghiệp phi tài chính niêm yết trên HoSE trong giai đoạn 2015-2017. Cỡ mẫu được lựa chọn ngẫu nhiên nhằm đảm bảo tính đại diện.

Quy trình nghiên cứu bao gồm:

  • Xây dựng chỉ số CBTTTNXH dựa trên bảng điểm gồm 5 nhóm chỉ tiêu được hiệu chỉnh phù hợp với bối cảnh Việt Nam.
  • Thu thập dữ liệu về các biến đại diện cho nhân tố QTCT và các biến kiểm soát như quy mô doanh nghiệp, khả năng sinh lời (ROA) và đòn cân nợ.
  • Phân tích dữ liệu bằng phần mềm Stata với các bước kiểm định thống kê mô tả, phân tích tương quan và hồi quy đa biến để kiểm tra các giả thuyết nghiên cứu.
  • Thời gian nghiên cứu kéo dài trong khoảng 2015-2018, đảm bảo thu thập và xử lý dữ liệu đầy đủ, chính xác.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Ảnh hưởng của sở hữu quản lý: Kết quả hồi quy cho thấy sở hữu quản lý có mối tương quan âm với mức độ CBTTTNXH, với hệ số hồi quy âm và ý nghĩa thống kê ở mức 5%. Điều này phù hợp với kết quả của nhiều nghiên cứu trước đây, cho thấy các nhà quản lý tập trung quyền lực thường hạn chế công bố thông tin xã hội để ưu tiên lợi ích cá nhân.

  2. Ảnh hưởng của sở hữu nhà nước: Sở hữu nhà nước có mối tương quan dương và có ý nghĩa thống kê với mức độ CBTTTNXH, phản ánh áp lực từ cộng đồng và chính phủ khiến các doanh nghiệp nhà nước công bố thông tin xã hội nhiều hơn. Tỷ lệ sở hữu nhà nước tăng 1% tương ứng với mức tăng khoảng 0.3% trong chỉ số CBTTTNXH.

  3. Ảnh hưởng của sở hữu nước ngoài: Sở hữu nước ngoài cũng có tác động tích cực đến CBTTTNXH với hệ số hồi quy dương và ý nghĩa thống kê ở mức 1%. Điều này cho thấy các nhà đầu tư nước ngoài thúc đẩy doanh nghiệp minh bạch hơn trong các hoạt động xã hội và môi trường.

  4. Thành viên độc lập HĐQT: Tỷ lệ thành viên độc lập trong HĐQT có mối tương quan dương với mức độ CBTTTNXH, tuy nhiên mức độ ý nghĩa thống kê thấp hơn so với các nhân tố sở hữu. Điều này cho thấy vai trò giám sát của thành viên độc lập góp phần nâng cao minh bạch xã hội nhưng chưa phải là yếu tố quyết định.

  5. Vai trò kiêm nhiệm CEO và chủ tịch HĐQT: Kết quả cho thấy mối tương quan âm giữa vai trò kiêm nhiệm và CBTTTNXH, tuy nhiên không có ý nghĩa thống kê rõ ràng, phản ánh sự phức tạp trong tác động của vai trò này tại các doanh nghiệp Việt Nam.

  6. Ủy ban kiểm toán: Sự hiện diện và quy mô của ủy ban kiểm toán có mối tương quan dương và có ý nghĩa thống kê với mức độ CBTTTNXH, cho thấy vai trò quan trọng của ủy ban này trong việc thúc đẩy minh bạch thông tin xã hội.

Thảo luận kết quả

Các kết quả trên phản ánh đặc điểm quản trị công ty tại Việt Nam, nơi sở hữu tập trung và vai trò của nhà nước vẫn chiếm ưu thế. Mối tương quan âm của sở hữu quản lý với CBTTTNXH có thể do các nhà quản lý tập trung quyền lực ưu tiên lợi ích ngắn hạn, hạn chế đầu tư vào các hoạt động xã hội. Ngược lại, áp lực từ nhà nước và nhà đầu tư nước ngoài thúc đẩy doanh nghiệp công bố thông tin xã hội nhiều hơn nhằm duy trì tính hợp pháp và thu hút vốn.

So sánh với các nghiên cứu quốc tế, kết quả phù hợp với các nghiên cứu tại các nước có nền kinh tế mới nổi, trong khi có sự khác biệt với các nước phát triển do bối cảnh thể chế và văn hóa quản trị khác nhau. Việc thành viên độc lập HĐQT và ủy ban kiểm toán có ảnh hưởng tích cực cho thấy vai trò của các cơ chế giám sát nội bộ trong việc nâng cao trách nhiệm xã hội.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện mức độ CBTTTNXH theo tỷ lệ sở hữu quản lý, nhà nước và nước ngoài, cũng như bảng hồi quy đa biến minh họa các hệ số và mức ý nghĩa thống kê của từng nhân tố.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường vai trò của nhà nước trong quản trị doanh nghiệp: Nhà nước cần tiếp tục duy trì và nâng cao tỷ lệ sở hữu tại các doanh nghiệp nhà nước nhằm thúc đẩy CBTTTNXH, đồng thời xây dựng các chính sách khuyến khích minh bạch thông tin xã hội trong khu vực tư nhân. Thời gian thực hiện: 1-3 năm, chủ thể: Bộ Tài chính, Ủy ban Quản lý vốn nhà nước.

  2. Khuyến khích sự tham gia của cổ đông nước ngoài: Tạo môi trường đầu tư thuận lợi để thu hút vốn nước ngoài, đồng thời yêu cầu các doanh nghiệp có vốn nước ngoài công bố thông tin trách nhiệm xã hội đầy đủ hơn. Thời gian: 2 năm, chủ thể: Bộ Kế hoạch và Đầu tư, Sở Giao dịch Chứng khoán.

  3. Nâng cao chất lượng và số lượng thành viên độc lập HĐQT: Ban hành quy định bắt buộc tỷ lệ thành viên độc lập tối thiểu 1/3 HĐQT và tăng cường đào tạo, nâng cao năng lực cho các thành viên này nhằm tăng cường giám sát và thúc đẩy CBTTTNXH. Thời gian: 1-2 năm, chủ thể: Ủy ban Chứng khoán Nhà nước, các doanh nghiệp niêm yết.

  4. Tăng cường vai trò của ủy ban kiểm toán: Yêu cầu các doanh nghiệp thành lập ủy ban kiểm toán với thành viên có chuyên môn cao, độc lập và có trách nhiệm giám sát chặt chẽ các hoạt động công bố thông tin xã hội. Thời gian: 1 năm, chủ thể: Hội đồng Quản trị, Ban Kiểm toán nội bộ.

  5. Khuyến khích tách bạch vai trò CEO và chủ tịch HĐQT: Mặc dù chưa có kết quả rõ ràng, việc tách bạch hai vị trí này giúp cân bằng quyền lực và nâng cao trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp. Thời gian: 3 năm, chủ thể: Các doanh nghiệp niêm yết, cơ quan quản lý thị trường chứng khoán.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Nhà quản trị doanh nghiệp: Giúp hiểu rõ tác động của các nhân tố quản trị đến CBTTTNXH, từ đó xây dựng chiến lược quản trị phù hợp nhằm nâng cao uy tín và phát triển bền vững.

  2. Nhà đầu tư và cổ đông: Cung cấp thông tin về mức độ minh bạch và trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp, hỗ trợ đánh giá rủi ro và tiềm năng đầu tư chính xác hơn.

  3. Cơ quan quản lý và hoạch định chính sách: Là cơ sở khoa học để xây dựng các quy định, chính sách thúc đẩy quản trị công ty hiệu quả và minh bạch thông tin xã hội trong doanh nghiệp.

  4. Các nhà nghiên cứu và học giả: Cung cấp dữ liệu thực nghiệm và khung lý thuyết để phát triển các nghiên cứu tiếp theo về quản trị công ty và trách nhiệm xã hội trong bối cảnh nền kinh tế mới nổi.

Câu hỏi thường gặp

  1. CBTTTNXH là gì và tại sao quan trọng?
    CBTTTNXH là việc doanh nghiệp công khai các hoạt động liên quan đến trách nhiệm xã hội và môi trường. Việc này giúp doanh nghiệp xây dựng uy tín, tăng cường niềm tin từ các bên liên quan và góp phần phát triển bền vững.

  2. Nhân tố quản trị công ty nào ảnh hưởng mạnh nhất đến CBTTTNXH?
    Sở hữu nhà nước và sở hữu nước ngoài có ảnh hưởng tích cực và rõ ràng nhất đến mức độ CBTTTNXH, trong khi sở hữu quản lý có xu hướng ảnh hưởng tiêu cực.

  3. Vai trò của thành viên độc lập HĐQT trong CBTTTNXH như thế nào?
    Thành viên độc lập giúp nâng cao tính minh bạch và giám sát hoạt động công bố thông tin xã hội, tuy nhiên tác động của họ còn phụ thuộc vào năng lực và sự cam kết của từng cá nhân.

  4. Tại sao vai trò kiêm nhiệm CEO và chủ tịch HĐQT lại gây tranh cãi?
    Vai trò kiêm nhiệm có thể dẫn đến tập trung quyền lực, làm giảm sự cân bằng và giám sát, ảnh hưởng tiêu cực đến CBTTTNXH. Tuy nhiên, trong một số trường hợp, vai trò này không ảnh hưởng rõ ràng do cơ chế kiểm soát khác.

  5. Ủy ban kiểm toán có vai trò gì trong việc CBTTTNXH?
    Ủy ban kiểm toán giúp đảm bảo tính chính xác và minh bạch của các báo cáo tài chính và phi tài chính, từ đó thúc đẩy doanh nghiệp công bố thông tin trách nhiệm xã hội một cách đầy đủ và đáng tin cậy.

Kết luận

  • Nghiên cứu cung cấp bằng chứng thực nghiệm về ảnh hưởng của các nhân tố quản trị công ty đến mức độ CBTTTNXH tại các doanh nghiệp niêm yết trên HoSE giai đoạn 2015-2017.
  • Sở hữu nhà nước và sở hữu nước ngoài có tác động tích cực, trong khi sở hữu quản lý có tác động tiêu cực đến CBTTTNXH.
  • Thành viên độc lập HĐQT và ủy ban kiểm toán đóng vai trò quan trọng trong việc nâng cao minh bạch thông tin xã hội.
  • Vai trò kiêm nhiệm CEO và chủ tịch HĐQT chưa có kết luận rõ ràng về ảnh hưởng đến CBTTTNXH tại Việt Nam.
  • Các bước tiếp theo bao gồm mở rộng mẫu nghiên cứu, cập nhật dữ liệu mới và đề xuất chính sách nhằm nâng cao hiệu quả quản trị công ty và trách nhiệm xã hội doanh nghiệp.

Hành động ngay: Các nhà quản trị và nhà đầu tư nên áp dụng kết quả nghiên cứu để cải thiện chiến lược quản trị và đánh giá doanh nghiệp, đồng thời các cơ quan quản lý cần hoàn thiện khung pháp lý nhằm thúc đẩy minh bạch và phát triển bền vững.