Tổng quan nghiên cứu
Trong bối cảnh toàn cầu hóa, tiếng Anh ngày càng trở thành ngôn ngữ giao tiếp quốc tế quan trọng, đặc biệt trong môi trường giáo dục đại học tại Việt Nam. Theo ước tính, hơn 90% sinh viên không chuyên ngành tiếng Anh tại một trường đại học ở Hà Nội nhận thức được tầm quan trọng của ngữ điệu tiếng Anh trong giao tiếp hiệu quả. Tuy nhiên, việc dạy và học ngữ điệu vẫn còn nhiều khó khăn, đặc biệt với sinh viên năm hai không chuyên tiếng Anh. Mục tiêu nghiên cứu nhằm khảo sát thực trạng thực hành dạy và học ngữ điệu tiếng Anh, nhận diện các vấn đề gặp phải và đề xuất giải pháp phù hợp nhằm nâng cao kỹ năng phát âm và giao tiếp cho sinh viên. Nghiên cứu được thực hiện trong học kỳ của năm học 2023-2024 tại một trường đại học công lập ở Hà Nội, nơi áp dụng phương pháp học kết hợp (Blended Learning) trong chương trình tiếng Anh. Ý nghĩa của nghiên cứu thể hiện qua việc cung cấp dữ liệu thực tiễn giúp cải tiến chương trình giảng dạy, tăng cường hiệu quả học tập ngữ điệu, từ đó nâng cao khả năng giao tiếp tiếng Anh cho sinh viên không chuyên, góp phần phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao trong bối cảnh hội nhập quốc tế.
Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu
Khung lý thuyết áp dụng
Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết về ngữ điệu tiếng Anh, bao gồm hệ thống ngữ điệu của Halliday với ba thành phần chính: tonality (phân chia nhóm ngữ điệu), tonicity (vị trí trọng âm chính), và tone (biến đổi cao độ). Ngoài ra, cấu trúc đơn vị ngữ điệu (tone-unit) theo Wells gồm các thành phần: pre-head, head, tonic syllable (nucleus) và tail được sử dụng để phân tích chi tiết các mẫu ngữ điệu. Bốn mẫu ngữ điệu cơ bản (falling, rising, fall-rise, rise-fall) theo O’Connor được áp dụng để giải thích chức năng và ý nghĩa trong giao tiếp. Các khái niệm về pitch (cao độ), stress (trọng âm) và rhythm (nhịp điệu) cũng được tích hợp nhằm làm rõ vai trò của ngữ điệu trong việc truyền đạt ý nghĩa, cảm xúc và thái độ. Lý thuyết về dạy và học ngữ điệu trong môi trường EFL, cùng với các khó khăn và giải pháp nâng cao hiệu quả thực hành ngữ điệu, được tham khảo từ các nghiên cứu trong và ngoài nước.
Phương pháp nghiên cứu
Nghiên cứu sử dụng thiết kế phương pháp hỗn hợp (mixed-method) theo trình tự giải thích, kết hợp thu thập dữ liệu định lượng và định tính. Cỡ mẫu gồm 241 sinh viên năm hai không chuyên tiếng Anh và 18 giảng viên đang giảng dạy môn tiếng Anh kinh doanh tại trường đại học ở Hà Nội. Phương pháp chọn mẫu là thuận tiện và ngẫu nhiên trong phạm vi lớp học. Dữ liệu định lượng được thu thập qua bảng hỏi trực tuyến với thang đo Likert 5 mức độ, tập trung vào nhận thức, khó khăn và giải pháp liên quan đến ngữ điệu. Dữ liệu định tính được thu thập qua quan sát lớp học với checklist gồm 8 câu hỏi dạng Yes/No nhằm ghi nhận thực hành dạy và học ngữ điệu trong môi trường lớp học kết hợp. Quá trình thu thập dữ liệu diễn ra từ tháng 9 đến tháng 11 năm 2023. Phân tích dữ liệu định lượng sử dụng phần mềm Microsoft Excel để tính tần suất, tỷ lệ phần trăm; phân tích định tính dựa trên ghi chú hiện trường và phản hồi mở nhằm làm rõ bối cảnh và chi tiết các hiện tượng quan sát được.
Kết quả nghiên cứu và thảo luận
Những phát hiện chính
Nhận thức về tầm quan trọng của ngữ điệu: 94% sinh viên đồng ý rằng học ngữ điệu tiếng Anh rất quan trọng cho giao tiếp hiệu quả; 91.3% tin rằng cải thiện ngữ điệu giúp nói tiếng Anh lưu loát hơn; 83% đánh giá ngữ điệu quan trọng ngang ngữ pháp và từ vựng.
Khó khăn trong học ngữ điệu: Khoảng 75% sinh viên thừa nhận thường xuyên mắc lỗi khi sử dụng ngữ điệu; 60% gặp khó khăn trong việc hiểu chức năng của ngữ điệu trong giao tiếp; 42% cho biết không có đủ thời gian để luyện tập ngữ điệu.
Đánh giá về giảng dạy và tài liệu: 49% sinh viên cho rằng thời gian dành cho dạy ngữ điệu là đủ, nhưng gần 50% còn lại không chắc chắn hoặc không đồng ý; 68% đồng ý rằng giáo viên tích cực sửa lỗi ngữ điệu; chỉ 32.8% cảm thấy được hướng dẫn đầy đủ cách luyện tập ngữ điệu ngoài lớp học; 24% không hài lòng với tài liệu học tập hiện tại.
Kỹ thuật luyện tập ưa thích: Sinh viên và giáo viên đều ưu tiên các phương pháp luyện tập sử dụng công nghệ, kỹ thuật shadowing (bắt chước theo giọng nói bản ngữ), và giao tiếp trực tiếp với người bản ngữ để nâng cao kỹ năng ngữ điệu.
Thảo luận kết quả
Kết quả cho thấy sinh viên nhận thức rõ vai trò quan trọng của ngữ điệu trong giao tiếp tiếng Anh, phù hợp với các nghiên cứu trước đây về ảnh hưởng của ngữ điệu đến sự hiểu biết và biểu đạt cảm xúc. Tuy nhiên, khó khăn trong việc áp dụng ngữ điệu chính xác phản ánh sự thiếu hụt về thời gian luyện tập và tài liệu hỗ trợ, cũng như ảnh hưởng của ngôn ngữ mẹ đẻ (tiếng Việt là ngôn ngữ thanh điệu) gây cản trở trong việc tiếp thu ngữ điệu tiếng Anh. Việc giáo viên tích cực sửa lỗi là điểm sáng trong quá trình giảng dạy, nhưng sự thiếu hướng dẫn luyện tập ngoài lớp học làm giảm hiệu quả cải thiện kỹ năng. So sánh với các nghiên cứu trong khu vực, kết quả tương đồng về khó khăn và nhu cầu sử dụng công nghệ hỗ trợ học tập. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ phần trăm đồng ý, không đồng ý và trung lập của sinh viên về các khía cạnh ngữ điệu, giúp minh họa rõ ràng mức độ nhận thức và khó khăn.
Đề xuất và khuyến nghị
Tăng cường thời lượng dạy và luyện tập ngữ điệu: Nhà trường và giảng viên cần điều chỉnh chương trình để dành ít nhất 15-20% thời gian học tiếng Anh cho luyện tập ngữ điệu, áp dụng trong vòng 1 học kỳ, nhằm tạo điều kiện cho sinh viên thực hành thường xuyên.
Phát triển và cập nhật tài liệu giảng dạy: Cần xây dựng hoặc lựa chọn tài liệu có nội dung rõ ràng, sinh động, tích hợp các bài tập thực hành ngữ điệu đa dạng, bao gồm cả tài liệu số và âm thanh, để phục vụ giảng dạy và tự học.
Ứng dụng công nghệ hỗ trợ học tập: Khuyến khích sử dụng các ứng dụng luyện phát âm và ngữ điệu như Elsa Speak, Google Text-to-Speech, kết hợp với kỹ thuật shadowing qua video và audio, giúp sinh viên luyện tập linh hoạt và hiệu quả trong và ngoài lớp học.
Tăng cường đào tạo và hỗ trợ giáo viên: Tổ chức các khóa tập huấn nâng cao năng lực giảng dạy ngữ điệu cho giáo viên, cung cấp hướng dẫn cụ thể về phương pháp và kỹ thuật sửa lỗi ngữ điệu, đồng thời khuyến khích giáo viên tạo môi trường học tập tích cực, khích lệ sinh viên tham gia luyện tập.
Đối tượng nên tham khảo luận văn
Giảng viên tiếng Anh tại các trường đại học: Nghiên cứu cung cấp dữ liệu thực tiễn và giải pháp thiết thực giúp cải thiện phương pháp giảng dạy ngữ điệu, nâng cao hiệu quả đào tạo kỹ năng nói cho sinh viên không chuyên.
Nhà phát triển chương trình đào tạo tiếng Anh: Thông tin về nhận thức, khó khăn và nhu cầu của sinh viên giúp điều chỉnh nội dung và cấu trúc chương trình học, đặc biệt trong việc tích hợp luyện tập ngữ điệu.
Sinh viên không chuyên tiếng Anh: Luận văn cung cấp cái nhìn sâu sắc về tầm quan trọng của ngữ điệu và các kỹ thuật luyện tập hiệu quả, hỗ trợ sinh viên tự nâng cao kỹ năng phát âm và giao tiếp.
Các nhà nghiên cứu ngôn ngữ học ứng dụng: Nghiên cứu mở ra hướng tiếp cận mới trong việc khảo sát thực trạng dạy và học ngữ điệu trong môi trường học kết hợp, góp phần bổ sung kiến thức trong lĩnh vực ngữ âm học và giáo dục ngôn ngữ.
Câu hỏi thường gặp
Ngữ điệu tiếng Anh là gì và tại sao quan trọng?
Ngữ điệu là sự biến đổi cao độ trong lời nói, giúp truyền đạt ý nghĩa, cảm xúc và thái độ. Nó quan trọng vì ảnh hưởng đến sự hiểu và hiệu quả giao tiếp, giúp người nghe phân biệt câu hỏi, câu khẳng định hay cảm thán.Sinh viên không chuyên tiếng Anh thường gặp khó khăn gì khi học ngữ điệu?
Khó khăn chính là phân biệt và sử dụng đúng các mẫu ngữ điệu, thiếu thời gian luyện tập, thiếu tài liệu phù hợp và ảnh hưởng của ngôn ngữ mẹ đẻ (tiếng Việt là ngôn ngữ thanh điệu) gây nhầm lẫn.Phương pháp luyện tập ngữ điệu hiệu quả là gì?
Các phương pháp hiệu quả gồm kỹ thuật shadowing (bắt chước theo giọng nói bản ngữ), sử dụng công nghệ hỗ trợ như ứng dụng phát âm, và giao tiếp trực tiếp với người bản ngữ để thực hành trong ngữ cảnh thực tế.Giáo viên có thể làm gì để hỗ trợ sinh viên học ngữ điệu tốt hơn?
Giáo viên nên dành thời gian giải thích rõ ràng, sửa lỗi kịp thời, cung cấp tài liệu và hướng dẫn luyện tập ngoài lớp, đồng thời tạo môi trường học tập tích cực, khuyến khích sinh viên tham gia các hoạt động nói.Làm thế nào để sinh viên tự học và cải thiện ngữ điệu hiệu quả?
Sinh viên nên luyện tập thường xuyên qua các ứng dụng phát âm, nghe và bắt chước các đoạn hội thoại bản ngữ, tham gia các câu lạc bộ tiếng Anh hoặc giao tiếp trực tuyến với người bản ngữ để nâng cao kỹ năng.
Kết luận
- Sinh viên không chuyên tiếng Anh tại trường đại học ở Hà Nội nhận thức rõ tầm quan trọng của ngữ điệu trong giao tiếp tiếng Anh, nhưng gặp nhiều khó khăn trong việc áp dụng chính xác.
- Thời gian dành cho luyện tập ngữ điệu còn hạn chế, tài liệu và hướng dẫn chưa đáp ứng đầy đủ nhu cầu học tập của sinh viên.
- Giáo viên đóng vai trò quan trọng trong việc sửa lỗi và hướng dẫn luyện tập, nhưng cần được hỗ trợ thêm về phương pháp và tài liệu giảng dạy.
- Các giải pháp ứng dụng công nghệ, tăng cường thời gian luyện tập và đào tạo giáo viên được đề xuất nhằm nâng cao hiệu quả dạy và học ngữ điệu.
- Nghiên cứu mở ra hướng phát triển chương trình đào tạo tiếng Anh phù hợp với đặc điểm sinh viên không chuyên, góp phần nâng cao năng lực giao tiếp tiếng Anh trong bối cảnh hội nhập quốc tế.
Tiếp theo, các bên liên quan nên triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời tiến hành đánh giá hiệu quả qua các nghiên cứu tiếp theo nhằm hoàn thiện chương trình và phương pháp giảng dạy ngữ điệu. Để nâng cao kỹ năng giao tiếp tiếng Anh, sinh viên và giáo viên được khuyến khích áp dụng các kỹ thuật luyện tập hiện đại và tích cực tham gia các hoạt động thực hành ngôn ngữ.