XUẤT XỨ CỦA HÀNG HÓA XUẤT KHẨU – PHÁP LUẬT VÀ THỰC TIỄN ÁP DỤNG TẠI VIỆT NAM

Luật Thương mại Việt Nam định nghĩa xuất xứ hàng hóa là nước hoặc vùng lãnh thổ nơi sản xuất ra toàn bộ hàng hóa, hoặc nơi thực hiện công đoạn chế biến cơ bản cuối cùng. Hiệp định của WTO cũng có quy định tương tự. RCEP quy định hàng hóa có xuất xứ nếu được sản xuất toàn bộ tại một nước thành viên, hoặc được sản xuất từ nguyên liệu có xuất xứ từ các nước thành viên, hoặc đáp ứng các quy định cụ thể về mặt hàng. Định nghĩa XXHH cần được làm rõ hơn, không chỉ là nơi sản xuất mà còn phải đáp ứng tiêu chí xuất xứ do các bộ QTXX quy định. Cần quy định rõ XXHH phải “sản xuất và đáp ứng Tiêu chuẩn xuất xứ của nước hoặc vùng lãnh thổ”.

Nghiên cứu về xuất xứ hàng hóa là một nhu cầu cấp thiết đối với các cơ quan quản lý nhà nước, đặc biệt trong việc xây dựng và thực thi pháp luật. Chứng nhận xuất xứ (C/O) đóng vai trò như một giấy thông hành quan trọng trong hoạt động xuất khẩu hàng hóa. QTXX giúp xác định tỷ lệ giá trị hàng hóa được hưởng ưu đãi thuế quan theo FTA. Tỷ lệ này càng cao, chứng tỏ hàng hóa đáp ứng QTXX ưu đãi càng nhiều. Hàng hóa xuất khẩu đáp ứng QTXX sẽ được cấp C/O ưu đãi, làm căn cứ để hưởng thuế suất ưu đãi của FTA. Điều này kích thích doanh nghiệp tìm kiếm hoặc đầu tư sản xuất nguyên phụ liệu trong phạm vi các nước thành viên FTA.

QTXX ưu đãi đơn phương được sử dụng để xác định hàng hóa thuộc diện hưởng ưu đãi thuế quan mà các nước phát triển dành cho các nước đang phát triển. QTXX ưu đãi song phương sử dụng cho FTA hoặc thỏa thuận ưu đãi thuế quan song phương. QTXX ưu đãi đa phương áp dụng cho các FTA hoặc thỏa thuận ưu đãi thuế quan đa phương.

Quy tắc xuất xứ không ưu đãi không nhằm mục đích xác định hàng hóa hưởng thuế quan ưu đãi, mà nhằm các mục đích khác. Ví dụ, xác định nguồn gốc hàng hóa theo yêu cầu của khách hàng, hoặc để áp dụng các biện pháp phòng vệ thương mại. Mục đích của QTXX không ưu đãi có thể là “trừng phạt về thuế”. Trên thực tế, có những trường hợp hàng hóa cần có C/O không ưu đãi để chứng minh hàng hóa đó thuộc diện được miễn thuế.

Việc xác định xuất xứ hàng hóa bị ảnh hưởng bởi nhiều yếu tố, bao gồm các quy định pháp luật của các quốc gia, các hiệp định thương mại quốc tế, và các chính sách kinh tế của các nước. Sự phức tạp của chuỗi cung ứng toàn cầu cũng gây khó khăn cho việc xác định xuất xứ. Doanh nghiệp cần nắm vững các quy định về QTXX để đảm bảo hàng hóa của mình đáp ứng các yêu cầu và được hưởng các ưu đãi thuế quan.

Doanh nghiệp cần chuẩn bị hồ sơ đầy đủ và chính xác theo quy định. Hồ sơ thường bao gồm tờ khai hải quan, hóa đơn thương mại, vận tải đơn, và các chứng từ chứng minh xuất xứ hàng hóa. Doanh nghiệp cần nộp hồ sơ cho cơ quan có thẩm quyền, thường là VCCI hoặc các tổ chức được ủy quyền. Cơ quan này sẽ kiểm tra hồ sơ và xác minh thông tin trước khi cấp C/O.

Cơ quan quản lý nhà nước có trách nhiệm kiểm tra và xác minh thông tin về xuất xứ hàng hóa do doanh nghiệp cung cấp. Cơ quan này có thể yêu cầu doanh nghiệp cung cấp thêm thông tin hoặc chứng từ nếu cần thiết. Cơ quan này cũng có thể tiến hành kiểm tra thực tế tại cơ sở sản xuất để xác minh thông tin về quy trình sản xuất và nguyên liệu sử dụng. Mục đích cuối cùng là đảm bảo hàng hóa xuất khẩu tuân thủ các quy định về XXHH.

Trong một số trường hợp, điều kiện vận chuyển hàng hóa có thể ảnh hưởng đến C/O. Ví dụ, hàng hóa phải được vận chuyển trực tiếp từ nước xuất xứ đến nước nhập khẩu để được hưởng ưu đãi thuế quan theo FTA. Nếu hàng hóa được vận chuyển qua một nước thứ ba, có thể cần phải có chứng từ chứng minh hàng hóa không bị thay đổi hoặc chế biến tại nước thứ ba đó.

Đối với hàng hóa thuần túy (Wholly Obtained - WO), quy tắc xác định xuất xứ thường rất đơn giản. Hàng hóa được coi là có xuất xứ từ nước nơi hàng hóa đó được khai thác, thu hoạch, hoặc sản xuất hoàn toàn từ nguyên liệu có nguồn gốc từ nước đó. Ví dụ, khoáng sản được khai thác từ lòng đất, nông sản được thu hoạch trên đồng ruộng, hoặc động vật được sinh ra và nuôi dưỡng tại một quốc gia sẽ được coi là có xuất xứ từ quốc gia đó.

Đối với hàng hóa không thuần túy, việc xác định xuất xứ phức tạp hơn nhiều. Các quy tắc thường được sử dụng bao gồm chuyển đổi mã số hàng hóa (Change in Tariff Classification - CTC), hàm lượng giá trị khu vực (Regional Value Content - RVC), và quy trình sản xuất cụ thể (Specific Process - SP). Doanh nghiệp cần nắm vững các quy tắc này để xác định chính xác xuất xứ hàng hóa của mình.

Trong quá trình xác định xuất xứ hàng hóa, cần lưu ý đến các trường hợp ngoại lệ. Ví dụ, một số quy tắc có thể cho phép sử dụng một lượng nhỏ nguyên liệu không có xuất xứ mà không làm mất đi xuất xứ của hàng hóa. Ngoài ra, cần lưu ý đến các quy định về vận chuyển trực tiếp và các thủ tục chứng minh xuất xứ.

Một số ý kiến cho rằng quan niệm về xuất xứ hàng hóa trong pháp luật Việt Nam chưa đầy đủ. Các quy định chung về xác định xuất xứ còn thiếu rõ ràng và cụ thể, gây khó khăn cho việc thực thi. Cần có sự thống nhất và đồng bộ giữa các quy định để tránh tình trạng áp dụng tùy nghi.

Tiêu chuẩn và điều kiện cấp C/O đôi khi còn quá phức tạp và khó đáp ứng, đặc biệt đối với các doanh nghiệp nhỏ và vừa. Quy trình cấp C/O còn rườm rà và tốn thời gian. Cần đơn giản hóa thủ tục và giảm thiểu chi phí để tạo thuận lợi cho doanh nghiệp.

Cần có sự điều chỉnh và bổ sung các quy định pháp luật về xuất xứ hàng hóa để phù hợp với tình hình thực tế và các cam kết quốc tế. Cần tăng cường công tác tuyên truyền và đào tạo để nâng cao nhận thức về các quy định về xuất xứ cho doanh nghiệp và cơ quan quản lý. Cần có cơ chế giám sát và kiểm tra hiệu quả để ngăn chặn các hành vi gian lận về xuất xứ.