Tổng quan nghiên cứu

An toàn thực phẩm (ATTP) là vấn đề cấp thiết, ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe và tính mạng con người cũng như sự phát triển kinh tế - xã hội. Theo báo cáo của Bộ Y tế, năm 2021 cả nước ghi nhận 81 vụ ngộ độc thực phẩm với 1.942 người mắc và 18 trường hợp tử vong; năm 2022 có 36 vụ ngộ độc với 11 người tử vong trong 8 tháng đầu năm. Tại Thành phố Hồ Chí Minh (TP. HCM), các vụ ngộ độc methanol do rượu không rõ nguồn gốc đã gây ra nhiều trường hợp tử vong. Mặc dù các cơ quan chức năng đã thực thi xử phạt vi phạm hành chính (XPVPHC) về ATTP, hiệu quả vẫn còn hạn chế do công tác xử phạt chậm trễ, thiếu tính răn đe và chưa đồng bộ trong các văn bản pháp luật.

Luận văn tập trung nghiên cứu quy định pháp luật và thực tiễn XPVPHC về ATTP tại TP. HCM, nhằm đánh giá những bất cập và đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý. Phạm vi nghiên cứu bao gồm các quy định pháp luật hiện hành, thực trạng tổ chức thực hiện và so sánh kinh nghiệm quốc tế trong giai đoạn gần đây. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc góp phần hoàn thiện hệ thống pháp luật và nâng cao hiệu quả công tác quản lý ATTP tại địa phương trọng điểm kinh tế này.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình pháp luật hành chính, bao gồm:

  • Khái niệm an toàn thực phẩm: Được hiểu là việc bảo đảm thực phẩm không gây hại đến sức khỏe, tính mạng con người, bao gồm các biện pháp vệ sinh, kiểm soát chất lượng trong toàn bộ chuỗi sản xuất, chế biến, phân phối và tiêu dùng.

  • Khái niệm vi phạm hành chính (VPHC) về ATTP: Là hành vi vi phạm quy định pháp luật về quản lý nhà nước trong lĩnh vực ATTP, không phải là tội phạm nhưng phải bị xử phạt theo quy định.

  • Nguyên tắc xử phạt vi phạm hành chính: Bao gồm nguyên tắc phát hiện, ngăn chặn kịp thời, xử lý nghiêm minh, công khai, khách quan, đúng thẩm quyền, bảo đảm công bằng và tính răn đe.

  • Mô hình tổ chức quản lý nhà nước về ATTP: Tập trung vào vai trò của các cơ quan chức năng như Ban Quản lý ATTP, Thanh tra chuyên ngành, Cảnh sát, Quản lý thị trường, và đặc biệt là mô hình thí điểm thành lập Sở An toàn thực phẩm tại TP. HCM.

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Luận văn sử dụng dữ liệu thứ cấp từ các văn bản pháp luật như Luật XLVPHC 2012 (sửa đổi 2020), Nghị định 115/2018/NĐ-CP (sửa đổi, bổ sung), báo cáo của Bộ Y tế, Ban Quản lý ATTP TP. HCM, cùng các nghiên cứu khoa học, bài báo và phỏng vấn chuyên gia.

  • Phương pháp phân tích: Áp dụng phương pháp liệt kê, phân tích, so sánh và đánh giá các quy định pháp luật và thực tiễn thi hành tại TP. HCM. So sánh kinh nghiệm quốc tế từ Singapore và Nhật Bản để rút ra bài học phù hợp.

  • Timeline nghiên cứu: Tập trung vào giai đoạn từ năm 2018 đến 2023, giai đoạn có nhiều thay đổi về chính sách và tổ chức quản lý ATTP tại TP. HCM.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Bất cập về thẩm quyền xử phạt: Mức phạt tiền của Thanh tra viên và Kiểm soát viên thị trường còn thấp (đến 500.000 đồng cá nhân, 1.000 đồng tổ chức), không tương xứng với tính chất vi phạm và lợi nhuận thu được. Ví dụ, nhiều vi phạm tại TP. HCM do các lực lượng này phát hiện nhưng không đủ thẩm quyền xử phạt bổ sung như tịch thu tang vật, dẫn đến tái phạm.

  2. Quy định pháp luật chưa rõ ràng, thiếu đồng bộ: Một số hành vi vi phạm chưa được định nghĩa rõ như “không đủ dụng cụ chế biến”, “không sử dụng găng tay phù hợp”, “cố ý làm sai kết quả kiểm nghiệm”. Việc này gây khó khăn trong áp dụng pháp luật và xử lý vi phạm.

  3. Thời hiệu và thời hạn xử phạt gây khó khăn: Thời hiệu xử phạt 1 năm tính từ khi chấm dứt hành vi vi phạm hoặc phát hiện vi phạm gây tranh cãi trong thực tế do hành vi vi phạm có thể kéo dài. Thời hạn ra quyết định xử phạt 7 ngày (hoặc 45 ngày) không đủ cho các vụ việc phức tạp, dẫn đến xử lý chậm trễ.

  4. Thực trạng tổ chức thực hiện tại TP. HCM: Sau 6 năm thí điểm Ban Quản lý ATTP, TP. HCM đã giảm số vụ vi phạm và ngộ độc thực phẩm. Tuy nhiên, việc thành lập Sở An toàn thực phẩm được xem là cần thiết để tăng cường hiệu quả quản lý, giảm chồng chéo và nâng cao tính chuyên môn.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân các bất cập chủ yếu do quy định pháp luật còn thiếu chi tiết, chưa đồng bộ giữa các bộ ngành, dẫn đến khó khăn trong áp dụng và thi hành. Mức phạt thấp và thẩm quyền hạn chế của một số lực lượng làm giảm tính răn đe, tạo điều kiện cho vi phạm tái diễn. Thời hiệu và thời hạn xử phạt chưa phù hợp với đặc thù vi phạm trong lĩnh vực ATTP, gây khó khăn cho cơ quan chức năng.

So sánh với kinh nghiệm Singapore và Nhật Bản, hai quốc gia này có hệ thống pháp luật chặt chẽ, mức phạt nghiêm khắc và tổ chức thanh tra chuyên nghiệp với lực lượng lớn (Nhật Bản có trên 12.000 thanh tra viên ATTP). Singapore áp dụng mức phạt tiền và hình phạt bổ sung nghiêm khắc, đồng thời tổ chức đào tạo bắt buộc cho người kinh doanh thực phẩm. Nhật Bản có hệ thống luật pháp đa dạng, quy định rõ trách nhiệm và mức phạt cao, giúp giảm thiểu ngộ độc thực phẩm.

Việc thành lập Sở An toàn thực phẩm tại TP. HCM được kỳ vọng sẽ giải quyết các vấn đề về chồng chéo, nâng cao hiệu quả quản lý và xử phạt, đồng thời tăng cường công tác tuyên truyền, giáo dục về ATTP. Các biểu đồ so sánh mức phạt, số vụ vi phạm và số lượng thanh tra viên giữa Việt Nam và các nước có thể minh họa rõ hơn sự khác biệt và nhu cầu cải thiện.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng mức phạt và mở rộng thẩm quyền xử phạt cho lực lượng tại cơ sở: Nâng mức phạt tiền cho Thanh tra viên, Kiểm soát viên thị trường và cho phép áp dụng hình thức xử phạt bổ sung như tịch thu tang vật để tăng tính răn đe. Thời gian thực hiện: 1 năm; Chủ thể: Bộ Y tế, Bộ Công an, UBND TP. HCM.

  2. Hoàn thiện quy định pháp luật về hành vi vi phạm: Rà soát, bổ sung, làm rõ các hành vi vi phạm chưa được định nghĩa rõ như sử dụng găng tay, cố ý làm sai kết quả kiểm nghiệm, thu hồi sản phẩm không an toàn. Thời gian: 1-2 năm; Chủ thể: Bộ Tư pháp phối hợp Bộ Y tế.

  3. Điều chỉnh thời hiệu và thời hạn xử phạt: Cân nhắc kéo dài thời hiệu xử phạt phù hợp với đặc thù vi phạm ATTP, linh hoạt thời hạn ra quyết định xử phạt cho các vụ việc phức tạp. Thời gian: 1 năm; Chủ thể: Quốc hội, Bộ Tư pháp.

  4. Thúc đẩy thành lập và vận hành Sở An toàn thực phẩm tại TP. HCM: Hoàn thiện cơ chế, tổ chức bộ máy, tăng cường đào tạo cán bộ, nâng cao năng lực thanh tra, kiểm tra và xử phạt. Thời gian: 6-12 tháng; Chủ thể: UBND TP. HCM, Bộ Nội vụ.

  5. Tăng cường công tác tuyên truyền, giáo dục và phối hợp liên ngành: Đẩy mạnh truyền thông nâng cao nhận thức người dân, doanh nghiệp về ATTP, phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan quản lý để xử lý vi phạm hiệu quả. Thời gian: liên tục; Chủ thể: Ban Quản lý ATTP, Sở Y tế, các tổ chức xã hội.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cơ quan quản lý nhà nước về ATTP: Giúp hoàn thiện chính sách, nâng cao hiệu quả quản lý và xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực ATTP.

  2. Các tổ chức, doanh nghiệp sản xuất, kinh doanh thực phẩm: Nắm rõ quy định pháp luật, tránh vi phạm và nâng cao trách nhiệm trong bảo đảm ATTP.

  3. Học giả, nghiên cứu sinh ngành Luật hành chính, Luật y tế: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn để phát triển nghiên cứu về quản lý nhà nước và xử phạt vi phạm hành chính.

  4. Người tiêu dùng và cộng đồng xã hội: Nâng cao nhận thức về quyền lợi, trách nhiệm và vai trò trong việc bảo vệ ATTP, góp phần xây dựng môi trường thực phẩm an toàn.

Câu hỏi thường gặp

  1. Xử phạt vi phạm hành chính về ATTP là gì?
    Xử phạt vi phạm hành chính về ATTP là việc áp dụng các hình thức xử phạt hoặc biện pháp khắc phục hậu quả đối với cá nhân, tổ chức vi phạm quy định pháp luật về an toàn thực phẩm nhằm bảo vệ sức khỏe cộng đồng.

  2. Ai có thẩm quyền xử phạt vi phạm hành chính về ATTP tại TP. HCM?
    Các chủ thể có thẩm quyền gồm Chủ tịch UBND các cấp, Thanh tra chuyên ngành, Cảnh sát nhân dân, Quản lý thị trường, Ban Quản lý ATTP TP. HCM và các lực lượng chức năng khác theo quy định.

  3. Mức phạt tiền tối đa đối với vi phạm về ATTP là bao nhiêu?
    Theo Nghị định 115/2018/NĐ-CP, mức phạt tối đa là 100 triệu đồng đối với cá nhân và 200 triệu đồng đối với tổ chức, tùy theo tính chất và mức độ vi phạm.

  4. Thời hiệu xử phạt vi phạm hành chính về ATTP được tính như thế nào?
    Thời hiệu là 1 năm, tính từ thời điểm chấm dứt hành vi vi phạm hoặc thời điểm phát hiện vi phạm, tùy trường hợp. Thời gian cơ quan tố tụng thụ lý cũng được tính vào thời hiệu.

  5. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả xử phạt vi phạm hành chính về ATTP?
    Cần tăng mức phạt, mở rộng thẩm quyền xử phạt, hoàn thiện quy định pháp luật, tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra, đồng thời đẩy mạnh tuyên truyền nâng cao nhận thức cộng đồng.

Kết luận

  • Vi phạm hành chính về an toàn thực phẩm là lĩnh vực quan trọng trong quản lý nhà nước, ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe cộng đồng và phát triển kinh tế xã hội.
  • Quy định pháp luật hiện hành đã có nhiều tiến bộ nhưng vẫn còn tồn tại bất cập về thẩm quyền, mức phạt, thời hiệu và thủ tục xử phạt.
  • Thực tiễn tại TP. HCM cho thấy cần thiết phải tăng cường hiệu quả xử phạt, hoàn thiện cơ chế quản lý và tổ chức thực hiện.
  • Kinh nghiệm quốc tế từ Singapore và Nhật Bản cung cấp bài học quý giá về chính sách, tổ chức và mức phạt nghiêm khắc.
  • Việc thành lập Sở An toàn thực phẩm tại TP. HCM là bước tiến quan trọng nhằm nâng cao hiệu quả quản lý và xử phạt vi phạm hành chính về ATTP.

Next steps: Triển khai đề xuất hoàn thiện pháp luật, tăng cường đào tạo cán bộ, đẩy mạnh tuyên truyền và tổ chức vận hành Sở An toàn thực phẩm TP. HCM.

Call to action: Các cơ quan quản lý, doanh nghiệp và người dân cần phối hợp chặt chẽ để xây dựng môi trường thực phẩm an toàn, bảo vệ sức khỏe cộng đồng và phát triển bền vững.