Xây Dựng Văn Hóa Nhân Quyền Ở Việt Nam: Thực Trạng và Giải Pháp

Theo Từ điển Luật học của Viện Khoa học Pháp lý thì “Quyền con người là quyền của thành viên trong xã hội loài người – quyền của tất cả mọi người. Đó là nhân phẩm, nhu cầu, lợi ích và năng lực của con người được thể chế hóa (ghi nhận) trong pháp luật quốc tế và quốc gia”. Như vậy, cho dù nhìn ở góc độ nào thì quyền con người cũng luôn được xác định là những chuẩn mực được cộng đồng quốc tế thừa nhận và tuân thủ. Đó là những giá trị kết tinh từ nền văn hóa của toàn nhân loại được áp dụng cho tất cả mọi người. Chính nhờ những chuẩn mực này mà mọi người trên thế giới mới được bảo vệ nhân phẩm và có điều kiện phát triển đầy đủ năng lực cá nhân với tư cách một con người.

Theo nhận thức của cộng đồng quốc tế, quyền con người có các tính chất cơ bản là: tính phổ biến, tính không thể tước bỏ, tính không thể phân chia, tính liên hệ và phụ thuộc lẫn nhau. Tính phổ biến thể hiện ở chỗ quyền con người là những gì bẩm sinh, vốn có của con người và được áp dụng bình đẳng cho tất cả mọi thành viên trong gia đình nhân loại, không có bất kỳ sự phân biệt đối xử vì bất cứ lý do gì như giới tính, chủng tộc, tôn giáo,...

Về nguồn gốc về quyền con người, có hai trường phái cơ bản đưa ra hai quan điểm trái ngược nhau. Trường phái thứ nhất là những người theo học thuyết về quyền tự nhiên và trường phái thứ hai là những người theo học thuyết về quyền pháp lý. Quan điểm của trường phái quyền tự nhiên cho rằng: Quyền con người là những gì bẩm sinh, vốn có mà mọi cá nhân sinh ra đều được hưởng chỉ đơn giản bởi họ là thành viên của gia đình nhân loại. Các quyền con người, do đó, không phụ thuộc vào phong tục, tập quán, truyền thống văn hoá hay ý chí của bất cứ cá nhân, giai cấp, tầng lớp, tổ chức, cộng đồng hay nhà nước nào.

Sự khác biệt về văn hóa, truyền thống, phong tục, tập quán và lối sống dẫn tới những nhận thức và áp dụng khác nhau về các quyền con người được thừa nhận chung. Làm thế nào để dung hòa và định hướng những giá trị của tất cả mọi nền văn hóa của các dân tộc vào một mục tiêu chung là bảo vệ và thúc đẩy các quyền con người và để xây dựng một nền văn hóa nhân quyền Việt Nam phát triển chung trong dòng chảy của nền văn hóa nhân quyền tiên tiến đậm đà bản sắc dân tộc đã và đang là một vấn đề đầy thách thức.

Theo tài liệu gốc, ở Việt Nam hiện nay, văn hóa nhân quyền còn là một khái niệm mới, đang từng bước được nhận thức và áp dụng. Do đó việc nghiên cứu về văn hóa nhân quyền cũng còn là một lĩnh vực mới mẻ, ít có các công trình nghiên cứu, đánh giá một cách có hệ thống, toàn diện và sâu sắc về vấn đề này. Điều này dẫn đến những hạn chế nhất định trong việc thực thi và bảo vệ quyền con người.

Trong thực tế, quan tâm và thúc đẩy các quyền con người luôn là ưu tiên của Đảng và Nhà nước Việt Nam, được phản ánh nhất quán và xuyên suốt trong mọi chính sách, luật pháp của Nhà nước Việt Nam từ trước đến nay. Tuy nhiên, vẫn còn tồn tại những thách thức trong việc đảm bảo đầy đủ và hiệu quả các quyền con người cho mọi người dân.

Cần hoàn thiện pháp luật về quyền con người và cơ chế thực hiện quyền con người đảm bảo sự tương thích với pháp luật quốc tế. Điều này bao gồm việc sửa đổi, bổ sung các quy định pháp luật hiện hành để đảm bảo phù hợp với các công ước quốc tế về quyền con người mà Việt Nam là thành viên.

Tổ chức thực hiện giáo dục quyền con người, xây dựng văn hóa quyền con người. Cần tăng cường giáo dục, tuyên truyền về quyền con người cho mọi tầng lớp nhân dân, đặc biệt là cán bộ, công chức nhà nước. Giáo dục quyền con người cần được đưa vào chương trình giảng dạy ở các cấp học.

Thực hiện cải cách hành chính và cải cách tư pháp. Cải cách hành chính cần tập trung vào việc nâng cao hiệu quả, minh bạch của bộ máy nhà nước, đảm bảo quyền tiếp cận thông tin và tham gia vào quá trình ra quyết định của người dân. Cải cách tư pháp cần đảm bảo tính độc lập, khách quan của tòa án, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của các bên trong quá trình tố tụng.

Cần có kế hoạch cụ thể để triển khai thực hiện Hiến pháp 2013 về quyền con người. Kế hoạch này cần xác định rõ các mục tiêu, nhiệm vụ, giải pháp và nguồn lực cần thiết để đảm bảo các quyền con người được thực thi trên thực tế.

Cần đảm bảo tính khả thi của các quy định về nhân quyền trong Hiến pháp 2013. Điều này đòi hỏi phải có sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan nhà nước, các tổ chức xã hội và người dân trong quá trình xây dựng và thực thi pháp luật.

Cần tăng cường giám sát việc thực thi quyền con người của các cơ quan nhà nước. Giám sát có thể được thực hiện thông qua các cơ chế như thanh tra, kiểm tra, giám sát của Quốc hội, Hội đồng nhân dân và các tổ chức xã hội.

Cần chủ động học hỏi kinh nghiệm của các nước khác trong việc xây dựng văn hóa nhân quyền. Kinh nghiệm này có thể được học hỏi thông qua các hội thảo, hội nghị quốc tế, các chương trình trao đổi chuyên gia và các tài liệu nghiên cứu.

Cần tích cực tham gia các cơ chế nhân quyền của Liên Hợp Quốc. Tham gia các cơ chế này giúp Việt Nam có cơ hội trình bày quan điểm, chia sẻ kinh nghiệm và đóng góp vào việc xây dựng các tiêu chuẩn nhân quyền quốc tế.

Cần tăng cường đối thoại về nhân quyền với các nước. Đối thoại giúp các bên hiểu rõ hơn về quan điểm, chính sách của nhau về nhân quyền, từ đó xây dựng lòng tin và hợp tác.

Cần đảm bảo an sinh xã hội và giảm nghèo bền vững. An sinh xã hội giúp người dân có cuộc sống ổn định, không bị rơi vào cảnh đói nghèo. Giảm nghèo bền vững giúp người dân có cơ hội tiếp cận các dịch vụ cơ bản như giáo dục, y tế, nhà ở.

Cần thúc đẩy bình đẳng giới và quyền của các nhóm yếu thế. Bình đẳng giới giúp phụ nữ và nam giới có cơ hội phát triển ngang nhau. Quyền của các nhóm yếu thế cần được bảo vệ để đảm bảo họ không bị phân biệt đối xử và có cơ hội tham gia vào các hoạt động kinh tế, xã hội.

Cần phòng chống tham nhũng và thực hành tiết kiệm. Tham nhũng làm thất thoát nguồn lực của nhà nước, ảnh hưởng đến việc thực hiện các chính sách về nhân quyền. Thực hành tiết kiệm giúp nhà nước có thêm nguồn lực để đầu tư vào các lĩnh vực như giáo dục, y tế, an sinh xã hội.