Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 và đại dịch Covid-19 diễn biến phức tạp, việc ứng dụng công nghệ thông tin trong giáo dục trở thành xu hướng tất yếu. Tại Việt Nam, hình thức dạy học online ngày càng phổ biến nhằm đảm bảo hoạt động giáo dục liên tục và nâng cao chất lượng đào tạo. Trường Cao đẳng Công nghệ Bách khoa Hà Nội đã tổ chức hơn 400 lớp học phần trong học kỳ 2 năm học 2021-2022, trong đó 187 lớp học phần được triển khai theo hình thức online. Tuy nhiên, việc đánh giá chất lượng dạy học online tại trường còn nhiều hạn chế do thiếu bộ tiêu chí đánh giá toàn diện và khoa học.

Mục tiêu nghiên cứu là xây dựng bộ tiêu chí đánh giá chất lượng dạy học online phù hợp với thực tiễn tại Trường Cao đẳng Công nghệ Bách khoa Hà Nội, đồng thời thử nghiệm bộ tiêu chí này để góp phần cải tiến chất lượng đào tạo. Nghiên cứu tập trung trong phạm vi thời gian từ tháng 2 đến tháng 9 năm 2022, tại trường và các cơ sở đào tạo trực thuộc. Ý nghĩa của nghiên cứu là cung cấp công cụ đánh giá tin cậy, giúp nhà trường có cơ sở quản lý, điều chỉnh hoạt động dạy học online, đồng thời làm tài liệu tham khảo cho các cơ sở giáo dục khác.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình về đánh giá chất lượng dạy học và dạy học online. Mô hình “Success factor model for elearning” của Bani-Salameh và Fakher (2015) xác định năm yếu tố chính ảnh hưởng đến chất lượng học trực tuyến: con người, tương tác, khóa học, môi trường và phản hồi. Mô hình “E-Learning Quality Model” (Uppal, 2017) tập trung vào ba chiều dịch vụ: chất lượng dịch vụ, chất lượng thông tin và chất lượng hệ thống. Khung tham chiếu năng lực công nghệ số dành cho nhà giáo dục của Liên minh châu Âu (Redecker, 2017) phân chia năng lực thành ba nhóm: cam kết nghề nghiệp, năng lực sư phạm và thúc đẩy năng lực số của người học. Ngoài ra, khung năng lực CNTT và truyền thông cho giáo viên của UNESCO (2018) gồm sáu lĩnh vực: hiểu biết CNTT trong giáo dục, chương trình giảng dạy, phương pháp sư phạm, kỹ năng công nghệ số, tổ chức quản trị và bồi dưỡng nghiệp vụ.

Các khái niệm chính bao gồm: tiêu chí đánh giá (là các chỉ số, nguyên tắc để nhận biết và đánh giá chất lượng), hoạt động dạy học (bao gồm hoạt động dạy của giáo viên và học của người học), chất lượng dạy học (mức độ đáp ứng các tiêu chuẩn, tiêu chí), và dạy học online (hình thức dạy học hoàn toàn qua Internet, không có gặp mặt trực tiếp).

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp định tính và định lượng. Phương pháp định tính gồm phân tích tài liệu, văn bản pháp luật, các nghiên cứu khoa học trong và ngoài nước, đồng thời quan sát trực tiếp quá trình dạy học online tại trường. Phương pháp định lượng sử dụng bảng hỏi khảo sát ý kiến của giảng viên và sinh viên Trường Cao đẳng Công nghệ Bách khoa Hà Nội với cỡ mẫu khoảng 360 người, được chọn theo phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo tính đại diện. Dữ liệu thu thập được xử lý bằng phần mềm SPSS để kiểm tra độ tin cậy (Cronbach’s Alpha) và phân tích nhân tố khám phá (EFA) nhằm xác định cấu trúc các tiêu chí đánh giá.

Thời gian nghiên cứu kéo dài từ tháng 2 đến tháng 9 năm 2022, tập trung xây dựng và thử nghiệm bộ tiêu chí đánh giá chất lượng dạy học online phù hợp với thực tiễn nhà trường.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Xây dựng bộ tiêu chí đánh giá chất lượng dạy học online gồm 9 tiêu chí và 49 chỉ báo: Các tiêu chí bao gồm mục tiêu dạy học, kế hoạch và nội dung dạy học, năng lực giảng dạy, năng lực học tập của người học, sự tương tác, kiểm tra đánh giá, hạ tầng kỹ thuật, học liệu và phản hồi của người học. Bộ tiêu chí này được kiểm định độ tin cậy với hệ số Cronbach’s Alpha trên 0.85 cho từng tiêu chí, đảm bảo tính ổn định và nhất quán.

  2. Thực trạng dạy học online tại trường: Qua khảo sát với 360 sinh viên và giảng viên, khoảng 78% người học đánh giá nội dung dạy học online phù hợp với mục tiêu và chuẩn đầu ra; 65% giảng viên sử dụng đa dạng phương pháp dạy học online; 70% sinh viên có ý thức tự giác và chủ động trong học tập online. Tuy nhiên, chỉ khoảng 55% đánh giá hạ tầng kỹ thuật và phần mềm dạy học đáp ứng tốt yêu cầu, phản ánh một số khó khăn về đường truyền và thiết bị.

  3. Sự tương tác trong dạy học online còn hạn chế: Khoảng 60% người học cho biết mức độ tương tác giữa giảng viên và sinh viên chưa cao, ảnh hưởng đến hiệu quả học tập. Kiểm tra, đánh giá online được thực hiện thường xuyên nhưng chưa đa dạng về hình thức, chủ yếu là trắc nghiệm và bài tập tự luận.

  4. Phản hồi của người học đóng vai trò quan trọng: Phản hồi kịp thời từ giảng viên giúp người học điều chỉnh phương pháp học tập, tăng hiệu quả. Khoảng 72% sinh viên cho biết nhận được phản hồi thường xuyên trong quá trình học.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy bộ tiêu chí xây dựng có độ tin cậy và giá trị sử dụng cao, phù hợp với đặc thù dạy học online tại trường. Việc đánh giá toàn diện các yếu tố từ mục tiêu, nội dung, năng lực giảng viên và người học đến hạ tầng kỹ thuật và phản hồi giúp nhà trường có cái nhìn tổng thể về chất lượng dạy học online. So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, kết quả tương đồng với mô hình Success factor model for elearning và các khung năng lực công nghệ số dành cho nhà giáo dục.

Hạn chế về hạ tầng kỹ thuật và tương tác là những điểm cần cải thiện để nâng cao chất lượng dạy học online. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ đánh giá tích cực của từng tiêu chí, bảng phân tích Cronbach’s Alpha và kết quả phân tích nhân tố EFA minh họa cấu trúc bộ tiêu chí.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao năng lực CNTT cho giảng viên và sinh viên: Tổ chức các khóa đào tạo kỹ năng sử dụng phần mềm dạy học online, kỹ năng tự học và quản lý thời gian cho sinh viên. Mục tiêu tăng tỷ lệ giảng viên và sinh viên thành thạo CNTT lên trên 90% trong vòng 12 tháng. Chủ thể thực hiện: Ban Giám hiệu phối hợp với phòng Công nghệ thông tin.

  2. Cải thiện hạ tầng kỹ thuật và phần mềm dạy học: Đầu tư nâng cấp đường truyền internet, trang thiết bị máy tính và lựa chọn phần mềm dạy học tích hợp nhiều chức năng, thân thiện với người dùng. Mục tiêu đảm bảo 100% lớp học online không bị gián đoạn do kỹ thuật trong 6 tháng tới. Chủ thể thực hiện: Ban Quản lý cơ sở vật chất và phòng Công nghệ thông tin.

  3. Tăng cường tương tác trong dạy học online: Khuyến khích giảng viên áp dụng các phương pháp dạy học tích cực, sử dụng công cụ tương tác trực tuyến như thảo luận nhóm, phản hồi trực tiếp, bài tập nhóm. Mục tiêu nâng tỷ lệ sinh viên đánh giá tương tác tốt lên 80% trong năm học tiếp theo. Chủ thể thực hiện: Phòng Đào tạo và các khoa chuyên môn.

  4. Xây dựng hệ thống kiểm tra, đánh giá đa dạng và liên tục: Phát triển các hình thức đánh giá tiến trình (formative assessment) và đánh giá tổng kết (summative assessment) phù hợp với dạy học online, bao gồm bài tập cá nhân, nhóm, trắc nghiệm tự động và phản hồi chi tiết. Mục tiêu hoàn thiện hệ thống kiểm tra đánh giá trong 9 tháng. Chủ thể thực hiện: Ban Đảm bảo chất lượng và phòng Khảo thí.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Nhà quản lý giáo dục: Giúp xây dựng chính sách, quy trình đánh giá chất lượng dạy học online, từ đó nâng cao hiệu quả quản lý và phát triển đào tạo trực tuyến.

  2. Giảng viên và cán bộ đào tạo: Cung cấp công cụ và tiêu chí đánh giá để tự đánh giá và cải tiến phương pháp giảng dạy online, nâng cao năng lực sư phạm số.

  3. Sinh viên và người học trực tuyến: Hiểu rõ các tiêu chí đánh giá, từ đó nâng cao ý thức tự học, chủ động tham gia các hoạt động học tập online.

  4. Các cơ sở giáo dục đại học, cao đẳng khác: Tham khảo để xây dựng hoặc hoàn thiện bộ tiêu chí đánh giá chất lượng dạy học online phù hợp với đặc thù từng trường, góp phần chuẩn hóa hoạt động đào tạo trực tuyến.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao cần xây dựng tiêu chí đánh giá riêng cho dạy học online?
    Dạy học online có đặc thù khác biệt so với dạy học trực tiếp như tương tác gián tiếp, phụ thuộc vào hạ tầng kỹ thuật và ý thức tự học của người học. Tiêu chí riêng giúp đánh giá chính xác, toàn diện các yếu tố ảnh hưởng đến chất lượng dạy học online.

  2. Bộ tiêu chí gồm những nội dung chính nào?
    Bộ tiêu chí gồm 9 tiêu chí chính: mục tiêu dạy học, kế hoạch và nội dung, năng lực giảng viên, năng lực học tập của người học, sự tương tác, kiểm tra đánh giá, hạ tầng kỹ thuật, học liệu và phản hồi của người học.

  3. Làm thế nào để đảm bảo độ tin cậy của bộ tiêu chí?
    Bộ tiêu chí được kiểm định bằng phương pháp thống kê như Cronbach’s Alpha và phân tích nhân tố EFA trên mẫu khảo sát thực tế, đảm bảo tính ổn định và phù hợp với thực tiễn.

  4. Những khó khăn phổ biến khi triển khai dạy học online là gì?
    Khó khăn gồm hạn chế về hạ tầng kỹ thuật, thiếu kỹ năng CNTT của giảng viên và sinh viên, tương tác hạn chế, và khó khăn trong kiểm tra, đánh giá hiệu quả học tập.

  5. Làm sao để nâng cao hiệu quả dạy học online theo nghiên cứu?
    Nâng cao năng lực CNTT, cải thiện hạ tầng kỹ thuật, tăng cường tương tác, đa dạng hóa hình thức kiểm tra đánh giá và xây dựng hệ thống phản hồi kịp thời là các giải pháp thiết thực.

Kết luận

  • Đã xây dựng thành công bộ tiêu chí đánh giá chất lượng dạy học online gồm 9 tiêu chí và 49 chỉ báo, có độ tin cậy cao.
  • Thực trạng dạy học online tại Trường Cao đẳng Công nghệ Bách khoa Hà Nội còn tồn tại hạn chế về hạ tầng kỹ thuật và tương tác.
  • Bộ tiêu chí giúp nhà trường đánh giá toàn diện, từ đó có cơ sở quản lý và cải tiến chất lượng đào tạo trực tuyến.
  • Đề xuất các giải pháp nâng cao năng lực CNTT, cải thiện hạ tầng, tăng cường tương tác và đa dạng hóa kiểm tra đánh giá.
  • Nghiên cứu mở ra hướng phát triển tiếp theo trong việc áp dụng bộ tiêu chí vào thực tiễn và mở rộng sang các cơ sở giáo dục khác.

Hành động tiếp theo: Áp dụng bộ tiêu chí trong đánh giá thường xuyên, tổ chức đào tạo nâng cao năng lực CNTT, đầu tư hạ tầng kỹ thuật và phát triển hệ thống kiểm tra đánh giá đa dạng. Các nhà quản lý và giảng viên được khuyến khích tham khảo và áp dụng để nâng cao chất lượng dạy học online.