Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh toàn cầu hóa và cuộc Cách mạng công nghiệp 4.0, giáo dục Việt Nam đang đứng trước yêu cầu đổi mới căn bản, toàn diện nhằm đào tạo thế hệ công dân toàn cầu có năng lực thích ứng cao. Theo Nghị quyết số 29-NQ/TW, vai trò của người Hiệu trưởng trường phổ thông ngày càng được mở rộng, đòi hỏi họ không chỉ quản lý hành chính mà còn phải phát triển năng lực lãnh đạo, đổi mới sáng tạo và thích ứng với môi trường giáo dục hiện đại. Tuy nhiên, thực trạng đội ngũ cán bộ quản lý giáo dục còn nhiều hạn chế về chất lượng và năng lực, chưa đáp ứng được yêu cầu đổi mới. Bộ Giáo dục và Đào tạo đã triển khai Chương trình 382 nhằm bồi dưỡng cán bộ quản lý trường phổ thông, nhưng chương trình này còn tồn tại nhiều hạn chế như chưa gắn kết chặt chẽ với khung năng lực nghề nghiệp, phương pháp đánh giá chưa hiệu quả, chưa tạo điều kiện phát triển năng lực thực tiễn cho người học.

Mục tiêu nghiên cứu là xây dựng, thử nghiệm và hoàn chỉnh khung đánh giá chương trình bồi dưỡng cán bộ quản lý trường phổ thông ở Việt Nam theo khung năng lực nghề nghiệp, nhằm nâng cao chất lượng và hiệu quả bồi dưỡng. Nghiên cứu tập trung vào Chương trình 382, khảo sát tại các tỉnh phía Nam như TP. Hồ Chí Minh, Tiền Giang, Trà Vinh, Bạc Liêu, Đồng Nai, Đăk Nông, Kon Tum trong giai đoạn 2015-2019. Việc xây dựng khung đánh giá này có ý nghĩa quan trọng trong việc đảm bảo tính khoa học, khách quan và thực tiễn của chương trình bồi dưỡng, góp phần nâng cao năng lực quản lý, lãnh đạo nhà trường phổ thông, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục hiện nay.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình về năng lực và khung năng lực nghề nghiệp, đặc biệt là các công trình của David C. McClelland, Northouse P., OECD (2016) và các mô hình năng lực trong quản lý giáo dục tại Việt Nam. Khái niệm năng lực được hiểu là sự huy động tổng hợp kiến thức, kỹ năng, thái độ và các thuộc tính cá nhân để thực hiện thành công công việc trong bối cảnh cụ thể. Khung năng lực nghề nghiệp là tập hợp các chuẩn và tiêu chí năng lực cần thiết để hoàn thành vai trò, nhiệm vụ của cán bộ quản lý trường phổ thông.

Nghiên cứu cũng vận dụng mô hình đánh giá chương trình của Kirkpatrick và Guskey, kết hợp với các tiêu chuẩn đánh giá chương trình đào tạo của ABET và AUN nhằm xây dựng khung đánh giá chương trình bồi dưỡng cán bộ quản lý trường phổ thông theo hướng phát triển năng lực nghề nghiệp. Các khái niệm chính bao gồm: năng lực quản trị nhà trường, năng lực chuyên môn nghiệp vụ, năng lực xây dựng môi trường giáo dục, năng lực phát triển quan hệ xã hội, và năng lực thích ứng, đổi mới sáng tạo.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp tiếp cận hệ thống, logic-lịch sử và thực tiễn nhằm đảm bảo tính toàn diện và sâu sắc. Về phương pháp nghiên cứu, luận văn kết hợp nghiên cứu lý thuyết và thực tiễn:

  • Nghiên cứu lý thuyết: Phân tích tổng hợp, so sánh đối chiếu các công trình nghiên cứu trong và ngoài nước về năng lực, khung năng lực nghề nghiệp, đánh giá chương trình bồi dưỡng cán bộ quản lý giáo dục. Nghiên cứu các văn bản pháp luật, chính sách liên quan như Nghị quyết số 29-NQ/TW, Thông tư số 10/2017/TT-BNV, Thông tư số 14/2018/TT-BGDĐT.

  • Nghiên cứu thực tiễn: Thu thập dữ liệu qua khảo sát bằng phiếu hỏi với cỡ mẫu khoảng 200 cán bộ quản lý trường phổ thông, giảng viên và học viên tham gia chương trình bồi dưỡng tại các tỉnh phía Nam. Phỏng vấn chuyên gia, cán bộ quản lý và học viên để lấy ý kiến sâu sắc về các tiêu chí năng lực và đánh giá chương trình. Sử dụng phần mềm SPSS để phân tích độ tin cậy (Cronbach’s Alpha), thống kê mô tả, kiểm định Paired-Sample T-Test để so sánh năng lực trước và sau bồi dưỡng. Thực nghiệm khảo nghiệm khung đánh giá trên 4 lớp bồi dưỡng trong năm học 2017-2018.

  • Timeline nghiên cứu: Thực hiện từ năm 2015 đến 2019, trong đó thu thập và phân tích số liệu chính trong năm học 2017-2018.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Xây dựng khung năng lực nghề nghiệp người cán bộ quản lý trường phổ thông: Khung năng lực gồm 3 chuẩn chính với 17 tiêu chí, bao gồm năng lực quản trị nhà trường, năng lực xây dựng môi trường giáo dục, năng lực phát triển quan hệ xã hội và năng lực thích ứng, đổi mới sáng tạo. Hệ số Cronbach’s Alpha của các tiêu chí đều trên 0.8, đảm bảo độ tin cậy cao.

  2. Khung đánh giá chương trình bồi dưỡng theo khung năng lực nghề nghiệp: Đề xuất 4 chuẩn với 16 tiêu chí đánh giá đầu vào (mục tiêu, nội dung, cấu trúc chương trình), quá trình bồi dưỡng, kết quả đầu ra và năng lực thực hiện của học viên. Kết quả khảo sát cho thấy trên 85% học viên và giảng viên đồng thuận với các tiêu chí này.

  3. Hiệu quả chương trình bồi dưỡng: So sánh năng lực người học trước và sau khi tham gia chương trình bồi dưỡng cho thấy mức tăng trung bình năng lực đạt khoảng 25%, với mức ý nghĩa thống kê p < 0.01. Các biểu đồ đánh giá mục tiêu, nội dung và kết quả bồi dưỡng đều thể hiện sự hài lòng cao của học viên.

  4. Khảo nghiệm và hoàn thiện khung đánh giá: Qua khảo nghiệm trên 4 lớp bồi dưỡng, khung đánh giá được điều chỉnh phù hợp với thực tiễn, bổ sung các tiêu chí về tính ứng dụng và khả năng vận dụng kiến thức vào công việc quản lý thực tế.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy việc xây dựng khung đánh giá chương trình bồi dưỡng cán bộ quản lý trường phổ thông theo khung năng lực nghề nghiệp là cần thiết và khả thi. Việc xác định rõ các chuẩn và tiêu chí năng lực giúp chương trình bồi dưỡng tập trung phát triển những năng lực thiết yếu, phù hợp với yêu cầu đổi mới giáo dục. So sánh với các nghiên cứu quốc tế, khung năng lực đề xuất có sự tương đồng về cấu trúc và nội dung, đồng thời bổ sung các yếu tố đặc thù phù hợp với bối cảnh Việt Nam.

Phân tích số liệu qua biểu đồ và bảng cho thấy sự cải thiện rõ rệt về năng lực của học viên sau bồi dưỡng, minh chứng cho hiệu quả của chương trình khi được đánh giá và điều chỉnh dựa trên khung năng lực nghề nghiệp. Kết quả này cũng phản ánh sự đồng thuận cao từ các bên liên quan, bao gồm học viên, giảng viên và cán bộ quản lý cơ sở đào tạo.

Tuy nhiên, nghiên cứu cũng chỉ ra một số hạn chế như phạm vi khảo nghiệm còn giới hạn ở khu vực phía Nam, chưa bao phủ toàn quốc; phương pháp đánh giá chủ yếu dựa trên tự đánh giá và ý kiến chủ quan của học viên, cần bổ sung các đánh giá khách quan hơn trong tương lai. Việc áp dụng khung đánh giá cần được đồng bộ với các chính sách và quy định của Bộ Giáo dục và Đào tạo để đảm bảo tính khả thi và hiệu quả lâu dài.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Cập nhật và hoàn thiện chương trình bồi dưỡng: Tổ chức rà soát, điều chỉnh nội dung, cấu trúc chương trình bồi dưỡng cán bộ quản lý trường phổ thông theo khung năng lực nghề nghiệp đã xây dựng, nhằm phát triển toàn diện các năng lực cần thiết. Thời gian thực hiện trong vòng 1-2 năm, do Bộ Giáo dục và Đào tạo chủ trì phối hợp với các cơ sở đào tạo.

  2. Áp dụng khung đánh giá chương trình: Các cơ sở đào tạo, bồi dưỡng cán bộ quản lý cần triển khai sử dụng khung đánh giá chương trình bồi dưỡng theo năng lực nghề nghiệp để tự đánh giá, giám sát và cải tiến chất lượng đào tạo. Khuyến nghị áp dụng ngay trong các khóa bồi dưỡng từ năm học 2024-2025.

  3. Đào tạo giảng viên và cán bộ quản lý: Tổ chức các khóa tập huấn nâng cao năng lực cho giảng viên và cán bộ quản lý cơ sở đào tạo về phương pháp đánh giá chương trình theo khung năng lực nghề nghiệp, đảm bảo việc triển khai hiệu quả và đồng bộ. Thời gian tập huấn trong 6 tháng đầu năm 2024.

  4. Mở rộng khảo nghiệm và nghiên cứu bổ sung: Tiếp tục khảo nghiệm khung đánh giá tại các vùng miền khác nhau trên cả nước, thu thập dữ liệu đa dạng để hoàn thiện khung năng lực và khung đánh giá, đồng thời nghiên cứu các phương pháp đánh giá khách quan, đa chiều. Kế hoạch thực hiện trong 3 năm tới.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục trường phổ thông: Giúp tự đánh giá năng lực nghề nghiệp, xây dựng kế hoạch phát triển bản thân và nâng cao hiệu quả quản lý, lãnh đạo nhà trường.

  2. Giảng viên và chuyên gia đào tạo bồi dưỡng cán bộ quản lý: Cung cấp cơ sở lý luận và công cụ đánh giá chương trình bồi dưỡng, hỗ trợ thiết kế và cải tiến nội dung đào tạo phù hợp với yêu cầu thực tiễn.

  3. Nhà hoạch định chính sách giáo dục: Là tài liệu tham khảo để xây dựng các chính sách, quy định về đào tạo, bồi dưỡng và đánh giá cán bộ quản lý giáo dục, góp phần nâng cao chất lượng đội ngũ lãnh đạo nhà trường.

  4. Các nhà nghiên cứu trong lĩnh vực đo lường và đánh giá giáo dục: Cung cấp mô hình nghiên cứu, phương pháp luận và kết quả khảo nghiệm thực tiễn về xây dựng khung năng lực và đánh giá chương trình bồi dưỡng cán bộ quản lý trường phổ thông.

Câu hỏi thường gặp

  1. Khung năng lực nghề nghiệp của cán bộ quản lý trường phổ thông gồm những thành phần nào?
    Khung năng lực gồm các chuẩn về năng lực quản trị nhà trường, năng lực xây dựng môi trường giáo dục, năng lực phát triển quan hệ xã hội và năng lực thích ứng, đổi mới sáng tạo, với tổng cộng 17 tiêu chí cụ thể.

  2. Khung đánh giá chương trình bồi dưỡng được xây dựng dựa trên cơ sở nào?
    Khung đánh giá dựa trên mối quan hệ giữa chương trình bồi dưỡng và khung năng lực nghề nghiệp, kết hợp các tiêu chuẩn đánh giá chương trình đào tạo quốc tế và khảo nghiệm thực tiễn tại các lớp bồi dưỡng ở Việt Nam.

  3. Phương pháp khảo nghiệm khung đánh giá được thực hiện như thế nào?
    Khảo nghiệm sử dụng phiếu khảo sát, phỏng vấn chuyên gia và học viên, phân tích thống kê độ tin cậy và hiệu quả chương trình qua phần mềm SPSS, thực hiện trên 4 lớp bồi dưỡng tại các tỉnh phía Nam trong năm học 2017-2018.

  4. Khung đánh giá chương trình có thể áp dụng rộng rãi ở các địa phương khác không?
    Khung đánh giá có tính khả thi cao và có thể áp dụng tại các cơ sở đào tạo trên toàn quốc, tuy nhiên cần khảo nghiệm bổ sung để điều chỉnh phù hợp với đặc thù từng vùng miền.

  5. Lợi ích khi áp dụng khung đánh giá chương trình bồi dưỡng theo năng lực nghề nghiệp là gì?
    Giúp đánh giá khách quan, toàn diện hiệu quả chương trình, từ đó cải tiến nội dung, phương pháp đào tạo, nâng cao năng lực thực tiễn của cán bộ quản lý, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục hiện đại.

Kết luận

  • Đã xây dựng thành công khung năng lực nghề nghiệp người cán bộ quản lý trường phổ thông gồm 3 chuẩn và 17 tiêu chí, đảm bảo độ tin cậy và giá trị thực tiễn.
  • Đề xuất khung đánh giá chương trình bồi dưỡng theo khung năng lực nghề nghiệp với 4 chuẩn và 16 tiêu chí, được khảo nghiệm và hoàn thiện qua thực tiễn.
  • Kết quả khảo nghiệm cho thấy chương trình bồi dưỡng giúp nâng cao năng lực quản lý của học viên trung bình 25%, với sự đồng thuận cao từ các bên liên quan.
  • Khung đánh giá chương trình là công cụ hữu hiệu để các cơ sở đào tạo tự đánh giá, giám sát và cải tiến chất lượng bồi dưỡng cán bộ quản lý trường phổ thông.
  • Đề xuất các giải pháp cập nhật chương trình, đào tạo giảng viên, mở rộng khảo nghiệm và áp dụng khung đánh giá trên phạm vi toàn quốc trong giai đoạn 2024-2027.

Luận văn khuyến khích các cơ sở đào tạo, nhà quản lý giáo dục và các nhà nghiên cứu tiếp tục ứng dụng và phát triển khung năng lực, khung đánh giá nhằm nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ quản lý trường phổ thông, góp phần thực hiện thành công đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục Việt Nam.