Tổng quan nghiên cứu
Thành phố Đà Nẵng, một trong năm thành phố trực thuộc Trung ương của Việt Nam, có vị trí chiến lược quan trọng tại khu vực miền Trung với diện tích tự nhiên khoảng 1.285,4 km² và dân số hơn 1,3 triệu người (thống kê năm 2019). Tốc độ đô thị hóa và phát triển kinh tế xã hội của Đà Nẵng luôn duy trì ở mức cao, với tốc độ tăng trưởng kinh tế bình quân giai đoạn 2016-2019 đạt khoảng 7,5%/năm và quy mô GRDP năm 2019 ước đạt 110.792 tỷ đồng, gấp 1,5 lần so với năm 2015. Tuy nhiên, sự phát triển chưa tương xứng với tiềm năng, lợi thế, đặc biệt là trong mô hình quản lý đô thị hiện hành còn nhiều bất cập như sự phối hợp chưa đồng bộ giữa quản lý theo ngành và quản lý theo vùng lãnh thổ, chồng chéo chức năng, chưa tách bạch rõ ràng giữa quản lý sự nghiệp và quản lý nhà nước.
Luận văn tập trung nghiên cứu xây dựng chính quyền đô thị tại thành phố Đà Nẵng trong giai đoạn 2009-2021, phân tích thực trạng tổ chức chính quyền đô thị qua hai giai đoạn chính: 2009-2016 và 2016-2021, đồng thời đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả hoạt động chính quyền đô thị phù hợp với đặc thù địa phương. Nghiên cứu có phạm vi không gian tại thành phố Đà Nẵng, thời gian phân tích từ năm 2009 đến 2021, với mục tiêu góp phần hoàn thiện mô hình chính quyền đô thị, nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước, đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội và nhu cầu của người dân.
Việc xây dựng chính quyền đô thị tại Đà Nẵng có ý nghĩa quan trọng trong bối cảnh thành phố đang thực hiện thí điểm mô hình chính quyền đô thị theo Nghị quyết số 119/2020/QH14 của Quốc hội, nhằm tạo động lực phát triển bền vững, hiện đại, thông minh và trở thành đô thị đáng sống trong khu vực Đông Nam Á.
Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu
Khung lý thuyết áp dụng
Luận văn vận dụng các lý thuyết và mô hình quản lý công, chính quyền địa phương và đô thị hóa để phân tích xây dựng chính quyền đô thị tại Đà Nẵng. Hai khung lý thuyết chính bao gồm:
Lý thuyết chính quyền địa phương và chính quyền đô thị: Khái niệm chính quyền địa phương được hiểu là hệ thống các cơ quan nhà nước được tổ chức ở địa phương để quản lý, điều hành công việc trên đơn vị hành chính - lãnh thổ. Chính quyền đô thị là dạng đặc thù của chính quyền địa phương, được tổ chức phù hợp với đặc điểm kinh tế, xã hội, văn hóa của đô thị nhằm nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý. Luật Tổ chức chính quyền địa phương năm 2015 và Hiến pháp năm 2013 là cơ sở pháp lý quan trọng cho việc xây dựng mô hình chính quyền đô thị.
Mô hình tổ chức chính quyền đô thị quốc tế: Nghiên cứu các mô hình chính quyền đô thị tại Trung Quốc, Nhật Bản, Hoa Kỳ, Cộng hòa Liên bang Đức nhằm rút ra bài học kinh nghiệm cho Đà Nẵng. Các mô hình này đều nhấn mạnh sự tinh gọn bộ máy, phân cấp rõ ràng, tăng cường quyền tự chủ và trách nhiệm giải trình của chính quyền đô thị.
Các khái niệm chính được sử dụng gồm: đô thị hóa, chính quyền địa phương, chính quyền đô thị, phân cấp phân quyền, hiệu lực hiệu quả quản lý, mô hình tổ chức bộ máy hành chính.
Phương pháp nghiên cứu
Luận văn sử dụng phương pháp nghiên cứu hỗn hợp kết hợp định lượng và định tính:
Nguồn dữ liệu: Số liệu thống kê kinh tế - xã hội của thành phố Đà Nẵng giai đoạn 2009-2021, các văn bản pháp luật, nghị quyết của Đảng và Nhà nước, báo cáo chuyên đề, tài liệu tham khảo trong và ngoài nước, kết quả khảo sát, phỏng vấn chuyên gia và cán bộ quản lý địa phương.
Phương pháp phân tích: Phân tích tổng hợp các số liệu thống kê, so sánh kết quả hoạt động chính quyền đô thị qua hai giai đoạn 2009-2016 và 2016-2021; sử dụng phương pháp so sánh, thống kê dự báo để đánh giá thực trạng và dự báo xu hướng phát triển; tham vấn chuyên gia để hoàn thiện các giải pháp đề xuất.
Cỡ mẫu và chọn mẫu: Khảo sát và phỏng vấn các cán bộ, công chức tại Sở Nội vụ, UBND quận Hải Châu, UBND phường Thanh Bình và các chuyên gia quản lý công tại Đà Nẵng nhằm đảm bảo tính đại diện và độ tin cậy của dữ liệu.
Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu tập trung phân tích dữ liệu từ năm 2009 đến 2021, đồng thời đề xuất giải pháp cho giai đoạn tiếp theo 2021-2026 phù hợp với Nghị quyết số 119/2020/QH14.
Kết quả nghiên cứu và thảo luận
Những phát hiện chính
Tăng trưởng kinh tế và chuyển dịch cơ cấu kinh tế tích cực: GRDP của Đà Nẵng giai đoạn 2016-2019 tăng bình quân 7,5%/năm, quy mô GRDP năm 2019 đạt khoảng 110.792 tỷ đồng, gấp 1,5 lần năm 2015. Cơ cấu kinh tế chuyển dịch theo hướng dịch vụ - công nghiệp - nông nghiệp, trong đó dịch vụ và du lịch chiếm tỷ trọng lớn, đóng góp quan trọng vào tăng trưởng.
Mô hình tổ chức chính quyền đô thị chưa phù hợp với đặc thù phát triển: Mô hình chính quyền hiện tại còn tồn tại nhiều bất cập như sự chồng chéo chức năng giữa các cấp, phối hợp chưa đồng bộ giữa quản lý ngành và quản lý lãnh thổ, năng lực cán bộ cấp trung gian còn hạn chế. Việc không tổ chức Hội đồng nhân dân ở cấp quận, phường theo Nghị quyết số 26/2008/QH12 đã tạo tiền đề nhưng chưa hoàn toàn giải quyết được các vấn đề quản lý đô thị.
Hạ tầng kinh tế - xã hội chưa đồng bộ và chưa đáp ứng kịp tốc độ đô thị hóa: Kết cấu hạ tầng chưa tương xứng với sự phát triển, giữa các vùng trong thành phố có sự chênh lệch lớn, thiếu sự liên kết đồng bộ giữa các khu vực đô thị. Quản lý quy hoạch đô thị còn nhiều hạn chế, chưa theo kịp tốc độ phát triển.
Chính sách phân cấp, phân quyền chưa rõ ràng và chưa tạo được sự chủ động cho địa phương: Cơ chế phân cấp giữa Trung ương và thành phố, cũng như giữa các cấp chính quyền trong thành phố chưa phù hợp, dẫn đến thiếu linh hoạt, chưa phát huy được vai trò tự chủ, tự chịu trách nhiệm của chính quyền đô thị.
Thảo luận kết quả
Nguyên nhân của các hạn chế trên xuất phát từ mô hình tổ chức chính quyền đô thị hiện hành chưa được điều chỉnh phù hợp với đặc điểm phát triển nhanh của Đà Nẵng. So với các mô hình chính quyền đô thị ở các nước phát triển như Nhật Bản, Hoa Kỳ, Đức, Đà Nẵng còn thiếu sự phân cấp rõ ràng, bộ máy chưa tinh gọn, chưa phát huy được vai trò của người đứng đầu chính quyền đô thị trong việc điều hành, quản lý.
Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tăng trưởng GRDP giai đoạn 2016-2019, bảng so sánh cơ cấu kinh tế các năm, biểu đồ phân bổ nguồn lực ngân sách và sơ đồ mô hình tổ chức chính quyền đô thị hiện tại so với mô hình đề xuất. Việc phân tích so sánh này giúp làm rõ những điểm mạnh, điểm yếu và cơ hội cải cách mô hình chính quyền đô thị tại Đà Nẵng.
Kết quả nghiên cứu cũng phù hợp với các báo cáo của ngành và các nghiên cứu trước đây về chính quyền đô thị tại Việt Nam, đồng thời bổ sung thêm góc nhìn chuyên sâu về đặc thù của Đà Nẵng trong giai đoạn 2009-2021.
Đề xuất và khuyến nghị
Tinh gọn bộ máy chính quyền đô thị: Rà soát, sắp xếp lại tổ chức bộ máy chính quyền các cấp theo hướng giảm bớt tầng nấc trung gian, tăng cường tính tập trung, thống nhất và hiệu lực quản lý. Thời gian thực hiện: 2022-2024. Chủ thể thực hiện: UBND thành phố phối hợp Sở Nội vụ.
Phân cấp, phân quyền rõ ràng và tăng cường tự chủ cho chính quyền đô thị: Xây dựng cơ chế phân cấp phân quyền phù hợp, giao quyền tự chủ tài chính, nhân sự và quản lý cho chính quyền thành phố và quận, phường nhằm nâng cao hiệu quả quản lý. Thời gian: 2022-2025. Chủ thể: HĐND, UBND thành phố, Bộ Nội vụ.
Nâng cao năng lực đội ngũ cán bộ, công chức: Tổ chức đào tạo, bồi dưỡng chuyên môn, nghiệp vụ, kỹ năng quản lý đô thị cho cán bộ các cấp, đặc biệt là cấp trung gian và cơ sở. Thời gian: 2022-2026. Chủ thể: Sở Nội vụ, Học viện Hành chính Quốc gia.
Đầu tư đồng bộ hạ tầng kinh tế - xã hội và quy hoạch đô thị: Tăng cường đầu tư phát triển hạ tầng kỹ thuật, hạ tầng xã hội, đồng thời hoàn thiện công tác quy hoạch, đảm bảo tính bền vững và đồng bộ giữa các khu vực đô thị. Thời gian: 2022-2030. Chủ thể: UBND thành phố, các sở ngành liên quan.
Tăng cường sự tham gia của người dân và các tổ chức xã hội vào quản trị đô thị: Xây dựng cơ chế giám sát, phản biện xã hội, nâng cao trách nhiệm giải trình của chính quyền đô thị đối với người dân. Thời gian: 2022-2025. Chủ thể: Mặt trận Tổ quốc, các tổ chức chính trị - xã hội, UBND các cấp.
Đối tượng nên tham khảo luận văn
Cán bộ quản lý nhà nước tại các thành phố trực thuộc Trung ương: Giúp hiểu rõ về mô hình tổ chức chính quyền đô thị, các vấn đề thực tiễn và giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý.
Nhà hoạch định chính sách và các cơ quan lập pháp: Cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn để xây dựng, hoàn thiện chính sách, pháp luật về chính quyền đô thị phù hợp với đặc thù địa phương.
Giảng viên, nghiên cứu sinh, sinh viên ngành quản lý công, hành chính công: Là tài liệu tham khảo chuyên sâu về lý luận và thực tiễn xây dựng chính quyền đô thị tại Việt Nam, đặc biệt là tại Đà Nẵng.
Các tổ chức quốc tế, chuyên gia tư vấn phát triển đô thị: Hỗ trợ đánh giá, so sánh mô hình chính quyền đô thị Việt Nam với các mô hình quốc tế, từ đó đề xuất các giải pháp phù hợp.
Câu hỏi thường gặp
Chính quyền đô thị khác gì so với chính quyền địa phương thông thường?
Chính quyền đô thị là dạng đặc thù của chính quyền địa phương, được tổ chức phù hợp với đặc điểm phát triển kinh tế - xã hội của đô thị, có tính tập trung cao, tinh gọn bộ máy, tăng cường quyền tự chủ và trách nhiệm giải trình nhằm nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý.Tại sao Đà Nẵng cần xây dựng mô hình chính quyền đô thị riêng biệt?
Đà Nẵng có tốc độ đô thị hóa nhanh, đặc điểm kinh tế - xã hội và địa lý riêng biệt, do đó mô hình chính quyền đô thị cần được xây dựng phù hợp để giải quyết các vấn đề quản lý đặc thù, nâng cao năng lực điều hành và phát triển bền vững.Những khó khăn chính trong xây dựng chính quyền đô thị tại Đà Nẵng là gì?
Bao gồm sự chồng chéo chức năng giữa các cấp chính quyền, năng lực cán bộ hạn chế, hạ tầng chưa đồng bộ, cơ chế phân cấp phân quyền chưa rõ ràng và thiếu sự tham gia của người dân trong quản trị đô thị.Các mô hình chính quyền đô thị quốc tế có thể áp dụng cho Đà Nẵng như thế nào?
Các mô hình ở Nhật Bản, Hoa Kỳ, Đức nhấn mạnh sự tinh gọn bộ máy, phân cấp rõ ràng, quyền tự chủ cao và trách nhiệm giải trình, Đà Nẵng có thể học hỏi để xây dựng mô hình phù hợp với điều kiện đặc thù của mình.Lộ trình triển khai mô hình chính quyền đô thị tại Đà Nẵng được đề xuất ra sao?
Lộ trình gồm các bước: rà soát, tinh gọn bộ máy (2022-2024); hoàn thiện cơ chế phân cấp phân quyền (2022-2025); nâng cao năng lực cán bộ (2022-2026); đầu tư hạ tầng và quy hoạch đồng bộ (2022-2030); tăng cường sự tham gia của người dân (2022-2025).
Kết luận
- Đà Nẵng có tiềm năng phát triển kinh tế - xã hội lớn với tốc độ đô thị hóa nhanh, đòi hỏi mô hình chính quyền đô thị phù hợp để nâng cao hiệu quả quản lý.
- Mô hình chính quyền đô thị hiện tại còn nhiều bất cập về tổ chức, phân cấp và năng lực cán bộ, ảnh hưởng đến hiệu lực quản lý.
- Nghiên cứu đã phân tích thực trạng giai đoạn 2009-2021, so sánh với các mô hình quốc tế và đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm hoàn thiện mô hình chính quyền đô thị tại Đà Nẵng.
- Lộ trình triển khai các giải pháp được đề xuất nhằm đảm bảo tính khả thi, phù hợp với điều kiện thực tế và yêu cầu phát triển của thành phố.
- Kêu gọi các cơ quan quản lý, nhà hoạch định chính sách và các bên liên quan phối hợp thực hiện các giải pháp để xây dựng chính quyền đô thị hiện đại, hiệu quả, phục vụ tốt nhất người dân và doanh nghiệp.