Xác Định Tỷ Giá Hối Đoái Cân Bằng Của Việt Nam: Tiếp Cận Theo Hướng Tỷ Giá Cân Bằng Hành Vi

• Tác giả: Đỗ Ngọc An Dy
• Người hướng dẫn: PGS. Hồ Viết Tiến
• Trường học: Trường Đại Học Kinh Tế TP.HCM
• Chuyên ngành: Tài Chính – Ngân Hàng
• Đề tài: Xác Định Tỷ Giá Hối Đoái Cân Bằng Của Việt Nam: Nghiên Cứu Theo Hướng Tỷ Giá Cân Bằng Hành Vi
• Loại tài liệu: luận văn thạc sĩ
• Năm xuất bản: 2015
• Địa điểm: TP. Hồ Chí Minh

• LỜI CAM ĐOAN
• 1. CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN VỀ TỶ GIÁ CÂN BẰNG
• 1.1. Tỷ giá thực cân bằng (Equilibrium Real Exchange Rate – ERER)
• 1.2. Mô hình xác định tỷ giá cân bằng
• 1.3. Mô hình ngang giá sức mua (Purchasing Power Parity- PPP)
• 1.4. Mô hình tỷ giá cân bằng cơ sở (Fundamental equilibrium exchange rate - FEER)
• 1.5. Mô hình tỷ giá cân bằng hành vi (Behavioral equilibrium exchange rates – BEER)
• 1.6. Cơ chế xác định tỷ giá
• 1.6.1. Chế độ điều hành tỷ giá
• 1.6.2. Chế độ tỷ giá cố định
• 1.6.3. Chế độ tỷ giá thả nổi
• 1.6.4. Chế độ neo tỷ giá
• 1.6.5. Chế độ tỷ giá thả nổi có quản lý
• 1.6.6. Phương thức can thiệp tỷ giá
• 1.6.6.1. Can thiệp trực tiếp
• 1.6.6.2. Can thiệp gián tiếp
• 1.6.7. Cơ chế tỷ giá tại Việt Nam
• 1.7. Kết luận chương 1
• 2. CHƯƠNG 2: TỔNG QUAN CÁC NGHIÊN CỨU VỀ MỐI QUAN HỆ GIỮA TỶ GIÁ HỐI ĐOÁI VÀ CÁC NHÂN TỐ VĨ MÔ
• 2.1. Tổng quan các nghiên cứu về tỷ giá cân bằng trên thế giới
• 2.2. Tổng quan các nghiên cứu về mối quan hệ giữa tỷ giá và các nhân tố vĩ mô tại Việt Nam
• 2.3. Các nghiên cứu về vai trò của tỷ giá đối với các nhân tố vĩ mô tại Việt Nam
• 2.3.1. Cán cân thương mại
• 2.4. Các nghiên cứu về tỷ giá cân bằng tại Việt Nam
• 2.5. Kết luận chương 2
• 3. CHƯƠNG 3: DỮ LIỆU VÀ MÔ HÌNH THỰC NGHIỆM
• 3.1. Phương pháp kinh tế lượng
• 3.2. Kiểm định tính dừng
• 3.3. Mô hình VECM
• 3.4. Phương pháp phân tích đồng liên kết Johansen
• 3.5. Xác định quan hệ đồng liên kết
• 3.6. Thành phần xác định trong mô hình VECM
• 3.7. Ước lượng độ sai lệch tỷ giá
• 3.8. Xây dựng biến
• 3.8.1. Tỷ giá thực hiệu lực (REER)
• 3.8.2. Hiệu ứng Balassa-Samuelson (BSE)
• 3.8.3. Độ mở nền kinh tế (OPEN)
• 3.8.4. Chi tiêu chính phủ (GOVEX)
• 3.8.5. Dự trữ ngoại hối (FR)
• 3.8.6. Điều kiện thương mại (TOT)
• 3.9. Kết luận chương 3
• 4. CHƯƠNG 4: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
• 4.1. Kiểm định bậc liên kết
• 4.2. Phân tích đồng liên kết
• 4.3. Phân tích kết quả thực nghiệm về tỷ giá cân bằng
• 4.4. Giai đoạn 2012 đến nay
• 4.5. Kết luận chương 4
• TÀI LIỆU THAM KHẢO
• PHỤ LỤC

I. Tổng Quan Tỷ Giá Hối Đoái Cân Bằng Khái Niệm Vai Trò

Theo định nghĩa truyền thống, tỷ giá thực là mức giá cả tương đối của hàng hóa giữa hai quốc gia (Mankiw, 2002). Đây là hình thức PPP tuyệt đối, cho rằng dưới ảnh hưởng của luật một giá mở rộng, mặt bằng giá cả ở một quốc gia phải tương đương với quốc gia khác, sau khi quy đổi theo tỷ giá danh nghĩa. Theo Trần Ngọc Thơ (2011), do những điều kiện không hoàn hảo của thị trường, như chi phí giao dịch, hàng rào ngoại thương, bất cân xứng thông tin, hình thức PPP tuyệt đối hiếm khi tồn tại. Vì vậy, các nhà kinh tế đưa ra khái niệm tỷ giá thực theo PPP tương đối, được định nghĩa là tỷ giá danh nghĩa được hiệu chỉnh theo tỷ lệ giá cả tương đối ở trong nước so với ngoài nước. Điều này hàm ý rằng do những bất hoàn hảo kể trên mà mức giá cả ở trong và ngoài nước không nhất thiết phải bằng nhau, nhưng những thay đổi tương đối trong mặt bằng giá cả phải được thể hiện trong tỷ giá. Tỷ giá thực đa phương hay tỷ giá thực hiệu lực (REER) là tỷ giá được hiệu chỉnh lạm phát theo một rổ các quốc gia đối tác có quan hệ thương mại. REER là một chỉ số quan trọng được nhiều nhà nghiên cứu xem là đại diện cho sức cạnh tranh của hàng hóa một quốc gia trên thị trường quốc tế và được tham khảo với chính sách tiền tệ và tỷ giá (Ting, 2009).

1.1. Định Nghĩa Tỷ Giá Thực Cân Bằng Theo Các Chuyên Gia

Phạm Thị Hoàng Anh (2010) định nghĩa tỷ giá thực cân bằng là “tỷ giá được xác định tự do tại điểm giao nhau giữa đường cung và đường cầu tiền tệ trên thị trường ngoại hối mà không có bất cứ một sự can thiệp nào của NHTW. Tỷ giá cân bằng được xác định theo cách này được gọi là tỷ giá cân bằng thị trường (market equilibrium exchange rate).” Khái niệm tỷ giá cân bằng trên được đề xuất ban đầu bởi Williamson (1985) nhằm tính toán mức độ sai lệch của tỷ giá thực so với tỷ giá cân bằng. Ting (2009) lưu ý cần phải xem xét đến khung thời gian khi nghiên cứu tỷ giá cân bằng. Phạm Thị Hoàng Anh (2010) phân loại tỷ giá cân bằng gồm ba nhóm là: tỷ giá cân bằng trong ngắn hạn, trong trung hạn và trong dài hạn.

1.2. Phân Loại Tỷ Giá Cân Bằng Ngắn Hạn Trung Hạn Dài Hạn

Cụ thể, tỷ giá cân bằng ngắn hạn là mức tỷ giá phản ánh những ảnh hưởng của các nhân tố kinh tế cơ bản, không bao gồm những cú sốc trong nền kinh tế. Tỷ giá cân bằng ngắn hạn theo đó được tính toán dựa trên giá trị hiện tại hay giá trị ngắn hạn của các nhân tố kinh tế (current value). Tỷ giá cân bằng trung hạn là mức tỷ giá phản ánh sự cân bằng của toàn nền kinh tế, bao gồm cân bằng bên trong và cân bằng bên ngoài. Theo đó, cân bằng bên trong đạt được khi nền kinh tế đạt trạng thái toàn dụng về sản lượng mà không gây ra lạm phát. Đồng thời, cân bằng bên ngoài là trạng thái cân bằng của cán cân vãng lai tương ứng với tình trạng toàn dụng trong nền kinh tế.

II. Các Mô Hình Xác Định Tỷ Giá Cân Bằng Phân Tích Chi Tiết

Nhiều nghiên cứu đã được thực hiện trong việc tính toán tỷ giá thực, Iimi (2006) cho rằng có 3 mô hình chủ yếu được sử dụng đó là: mô hình PPP, mô hình tỷ giá cân bằng cơ sở FEER và mô hình tỷ giá cân bằng hành vi BEER. Ting (2009) đánh giá PPP là một khung lý thuyết truyền thống đã được ứng dụng rộng rãi khi tính toán tỷ giá cân bằng. Như đã trình bày, khái niệm PPP bao gồm hai loại là: PPP tuyệt đối dựa trên giả định về ngang giá sức mua, trong khi PPP tương đối dựa trên giả định về chênh lệch lạm phát. PPP tương đối là giả thiết được ứng dụng rộng rãi trong nghiên cứu thực nghiệm để tính toán tỷ giá cân bằng, được biểu diễn theo công thức sau: (1+Ih) ef = − 1 ≈ Ih − If (3) (1+If )

2.1. Mô Hình PPP Ưu Điểm Nhược Điểm Ứng Dụng Thực Tế

Trong đó, ef: Mức thay đổi giá trị của đồng ngoại tệ; Ih: Mức lạm phát trong nước; If: Mức lạm phát ở nước ngoài. Trong công thức tính này, bản thân chỉ số giá đại diện trong mô hình còn nhiều tranh luận (Iimi, 2006). Hiệu ứng PPP nếu tồn tại sẽ làm tỷ giá thay đổi để chống lại sự chênh lệch về lạm phát giữa hai nước. PPP là một mô hình tương đối đơn giản được ứng dụng rộng rãi, tuy nhiên nhiều nghiên cứu thực nghiệm đã thất bại khi tìm kiếm sự hội tụ của tỷ giá xoay quanh PPP. Nói chung, các tranh luận xoay quanh độ lệch của tỷ giá khỏi PPP tập trung vào các chủ đề sau: vấn đề hàng hóa ngoại thương và phi ngoại thương.

2.2. FEER BEER So Sánh Hai Phương Pháp Tiếp Cận Tỷ Giá

Trong thực tế có rất nhiều mặt hàng không thể trao đổi được giữa các quốc gia. Ảnh hưởng của khu vực phi ngoại thương dưới tác động của hiệu ứng Balassa – Samuelson góp phần làm tỷ giá chệch khỏi PPP. Các yếu tố như dòng chu chuyển vốn, chính sách tài khóa, chính sách tiền tệ và các yếu tố khác tác động đến tỷ giá mà không được xem xét trong mô hình PPP đơn giản. Sự khác biệt về năng suất giữa các quốc gia, đặc biệt là trong lĩnh vực hàng hóa có thể trao đổi, có thể dẫn đến sự khác biệt về mức giá chung và do đó ảnh hưởng đến tỷ giá.

2.3. Ứng Dụng Mô Hình Tỷ Giá Cân Bằng Bài Học Từ Thế Giới

Nhiều nghiên cứu sử dụng các mô hình phức tạp hơn như FEER và BEER để giải quyết những hạn chế của mô hình PPP. FEER tập trung vào các yếu tố cơ bản của nền kinh tế, trong khi BEER chú trọng đến hành vi của các nhà đầu tư và các yếu tố tài chính khác. Việc lựa chọn mô hình phù hợp phụ thuộc vào mục tiêu nghiên cứu và đặc điểm của nền kinh tế được xem xét.

III. Thách Thức Điều Hành Tỷ Giá Hối Đoái tại Việt Nam Hiện Nay

Trong giai đoạn 2008-2011, vấn đề tỷ giá tăng thường xuyên gây tác động lớn lên mặt bằng giá cả, đặc biệt là kích thích tâm lý tích trữ ngoại tệ trong dân chúng, tạo ra những con sóng lớn trên thị trường tài chính. Nguyên nhân căn bản là do chênh lệch lạm phát lớn giữa Việt Nam và thế giới, cụ thể là Hoa Kỳ, trong khi tiền đồng bị neo chặt vào USD. Theo số liệu từ IMF, trong giai đoạn này, tỷ giá chính thức đã tăng khoảng 24%, trong khi chênh lệch lạm phát theo CPI giữa Việt Nam và Hoa Kỳ lên tới 34%. Mặt khác, nền kinh tế cũng đối mặt với tình trạng suy giảm dòng vốn FDI đột ngột sau khủng hoảng kinh tế tài chính toàn cầu năm 2008.

3.1. Ảnh Hưởng Của Lạm Phát FDI Đến Tỷ Giá VND USD

Nếu như năm 2008, sau khi gia nhập WTO, vốn FDI chuyển vào Việt Nam đạt đỉnh là hơn 9.5 tỷ USD, sang năm 2009, FDI chuyển vào chỉ còn 7. Sau giai đoạn bất ổn tỷ giá, NHNN đã nêu rõ quan điểm chính sách điều hành tỷ giá ổn định, trên cơ sở kiềm chế lạm phát và cải thiện cán cân thanh toán. Mục tiêu chính sách điều hành trong năm qua và thời gian tới là duy trì tỷ giá biến động không quá 1-2%/năm. Thực tế, sau lần phá giá mạnh 9.3% vào đầu năm 2011, diễn biến tỷ giá tương đối ổn định, thị trường không có những giai đoạn biến động dài và mạnh như thời gian trước.

3.2. Tranh Cãi Về Lợi Thế Cạnh Tranh Khi Ổn Định Tỷ Giá

Mặc dù được xem là một thành tựu trong điều hành chính sách vĩ mô, việc tỷ giá duy trì trong biên độ hẹp suốt thời gian qua đã làm dấy lên một số tranh luận về việc tỷ giá đã bị lên giá làm mất lợi thế cạnh tranh của hàng hóa Việt Nam trên thị trường quốc tế. Những năm gần đây, lạm phát tuy đã giảm đáng kể, nhưng chênh lệch lạm phát hằng năm giữa Việt Nam và Hoa Kỳ vẫn khá lớn, bình quân khoảng 4.9%/năm trong giai đoạn 2012-2014. Mặt khác, trong bối cảnh gần đây các nước thực hiện các biện pháp nới lỏng để hỗ trợ nền kinh tế, việc tiền đồng bị neo chặt với USD khiến tiền đồng lên giá đáng kể so với các quốc gia khác.

IV. Nghiên Cứu Tỷ Giá Cân Bằng Hành Vi Hướng Tiếp Cận Mới

Cụ thể, trong vòng 1 năm từ tháng 4/2014 đến nay, theo tính toán của tác giả, đồng Euro và đồng Yên đã lần lượt mất khoảng 20% và 12% giá trị so với tiền đồng. Hầu hết các tranh luận hiện nay chủ yếu thông qua tính toán bộ tỷ giá thực song phương hoặc đa phương được điều chỉnh lạm phát giữa Việt Nam và các nước. Tuy nhiên, lý thuyết này có những hạn chế nhất định, đặc biệt nếu xét trong ngắn hạn. Hơn nữa, mô hình đã bỏ qua tác động của các yếu tố vĩ mô khác như dòng chu chuyển vốn, chính sách tài khóa…Vì vậy, từ thực tiễn đã đặt ra, tác giả đề xuất thực hiện nghiên cứu “Xác định tỷ giá hối đoái cân bằng của Việt Nam: tiếp cận theo hướng tỷ giá cân bằng hành vi”. Thông qua mô hình định lượng, tác giả muốn góp phần làm rõ các yếu tố có ảnh hưởng lên tỷ giá cũng như xác định mức độ sai lệch so với tỷ giá cân bằng của nền kinh tế.

4.1. Điểm Khác Biệt Của Mô Hình BEER So Với Các Nghiên Cứu Trước

So với các nghiên cứu trước đây tại Việt Nam, mô hình nghiên cứu này có một số điểm khác biệt sau: Mô hình sử dụng kỹ thuật phân tích đồng liên kết của Johansen trong khi các nghiên cứu trước đây sử dụng kỹ thuật phân tích đồng liên kết của Engle hoặc mô hình ARDL. Kỹ thuật Johansen là phép kiểm định tổng quát hơn, áp dụng cho các mô hình có thể có nhiều mối quan hệ đồng liên kết so với kỹ thuật Engle, đồng thời cho phép xác định mức cân bằng ngắn hạn và dài hạn của tỷ giá thực. Đây cũng là kỹ thuật ước lượng mô hình tỷ giá cân bằng hành vi được đề xuất lần đầu bởi MacDonald (1998).

4.2. Mục Tiêu Nghiên Cứu Xác Định Giá Trị Cân Bằng Độ Lệch

Mô hình sử dụng dữ liệu gốc theo quý là GDP thực đại diện cho tăng trưởng năng suất và tốc độ tăng trưởng xuất khẩu đại diện cho điều kiện thương mại. Các tác giả trước sử dụng chuỗi thời gian được nội suy từ dữ liệu năm. Mô hình mở rộng thời gian nghiên cứu đến thời điểm là Q3/2014. Dữ liệu mở rộng cho phép xem xét hiệu quả của các chính sách ổn định tỷ giá được áp dụng từ năm 2011 đến nay. Nghiên cứu có mục tiêu sử dụng mô hình thực nghiệm để xác định tỷ giá cân bằng và độ lệch so với tỷ giá cân bằng trong ngắn hạn và dài hạn.

V. Ứng Dụng Thực Tiễn Nghiên Cứu Tỷ Giá Cân Bằng Tại Việt Nam

Nghiên cứu có các mục tiêu cụ thể như sau: Xác định giá trị cân bằng của tỷ giá trong thời kỳ nghiên cứu. Thông qua các bằng chứng từ mô hình thực nghiệm, xác định trạng thái của tỷ giá là cao hơn/thấp hơn hay cân bằng so với giá trị thực. Đánh giá các tác động của chính sách tỷ giá lên nền kinh tế, đặc biệt là trong giai đoạn sau khi Việt Nam gia nhập WTO. Đề tài nghiên cứu tập trung vào phân tích định lượng mức tỷ giá cân bằng và độ lệch khỏi tỷ giá cân bằng trong trường hợp của Việt Nam từ quý 1/2000 đến quý 3/2014.

5.1. Hoàn Thiện Phương Pháp Phân Tích Các Yếu Tố Ảnh Hưởng

Để hoàn thành đề tài, tác giả sử dụng các phương pháp: thu thập thông tin, tổng hợp và phân tích số liệu từ Internet, các bài báo, các bài nghiên cứu… Ngoài ra, tác giả tiến hành các nghiên cứu thực nghiệm để xác định độ lệch giữa tỷ giá hối đoái so với giá trị dài hạn. Phương pháp kinh tế lượng được sử dụng trong đề tài là mô hình ước lượng véc tơ hiệu chỉnh sai số VECM (Vector Error Correction) kết hợp với kiểm định Johansen để xác định mối quan hệ đồng liên kết trong mô hình.

5.2. Phân Tích Thực Trạng Điều Hành Tỷ Giá Thông Qua BEER

Các kỹ thuật thực nghiệm được thực hiện trên phần mềm Eviews 8. Bài nghiên cứu được thực hiện nhằm mô hình hóa tỷ giá cân bằng tại Việt Nam trong thời kỳ nghiên cứu. Thông qua các mục tiêu nghiên cứu, bài viết sẽ góp phần hoàn thiện những nghiên cứu về tỷ giá tại Việt Nam và đưa ra những khuyến nghị cho việc điều hành chính sách. Hoàn thiện phương pháp phân tích định lượng các nhân tố ảnh hưởng tới tỷ giá của Việt Nam.

Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh hội nhập kinh tế toàn cầu, tỷ giá hối đoái đóng vai trò then chốt trong điều hành chính sách vĩ mô của Việt Nam. Từ năm 1995 đến 2014, độ mở của nền kinh tế Việt Nam đã tăng từ 97% lên khoảng 150% so với GDP danh nghĩa, với quy mô nền kinh tế tăng từ hơn 441 nghìn tỷ VNĐ lên 3.584 nghìn tỷ VNĐ. Sự biến động tỷ giá trong giai đoạn 2008-2011 đã gây ra những tác động lớn đến mặt bằng giá cả và tâm lý tích trữ ngoại tệ trong dân chúng, đặc biệt khi tỷ giá chính thức tăng khoảng 24% trong khi chênh lệch lạm phát giữa Việt Nam và Hoa Kỳ lên tới 34%. Ngoài ra, dòng vốn FDI cũng suy giảm đột ngột sau khủng hoảng tài chính toàn cầu năm 2008, từ đỉnh 9,5 tỷ USD năm 2008 xuống còn khoảng 7 tỷ USD năm 2009.

Trước thực trạng này, Ngân hàng Nhà nước Việt Nam (NHNN) đã đặt mục tiêu điều hành tỷ giá ổn định, duy trì biến động không quá 1-2% mỗi năm, nhằm kiềm chế lạm phát và cải thiện cán cân thanh toán. Tuy nhiên, việc neo tỷ giá chặt với USD trong khi lạm phát trong nước vẫn cao hơn nhiều nước khác đã làm dấy lên tranh luận về việc đồng tiền Việt Nam có bị định giá cao, ảnh hưởng đến sức cạnh tranh xuất khẩu.

Luận văn tập trung nghiên cứu xác định tỷ giá hối đoái cân bằng của Việt Nam theo mô hình tỷ giá cân bằng hành vi (BEER), nhằm làm rõ các yếu tố vĩ mô ảnh hưởng đến tỷ giá và đánh giá mức độ sai lệch so với tỷ giá cân bằng trong ngắn hạn và dài hạn. Phạm vi nghiên cứu bao gồm dữ liệu quý từ năm 2000 đến quý 3 năm 2014, với mục tiêu cung cấp cơ sở khoa học cho việc điều hành chính sách tỷ giá hiệu quả hơn trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên ba mô hình chính trong xác định tỷ giá cân bằng:

• Mô hình Ngang giá sức mua (PPP): Giả định tỷ giá danh nghĩa được điều chỉnh theo chênh lệch lạm phát giữa hai quốc gia, phản ánh sự thay đổi tương đối của giá cả hàng hóa. Tuy nhiên, PPP tuyệt đối hiếm khi tồn tại do chi phí giao dịch, hàng rào thương mại và bất cân xứng thông tin.

• Mô hình Tỷ giá cân bằng cơ sở (FEER): Xác định tỷ giá cân bằng dựa trên trạng thái cân bằng bên trong (toàn dụng sản lượng, không lạm phát) và cân bằng bên ngoài (cán cân vãng lai ổn định). FEER phản ánh mức tỷ giá lý tưởng trong trung hạn, nhưng bị hạn chế bởi tính chủ quan trong xác định cán cân vãng lai mục tiêu.

• Mô hình Tỷ giá cân bằng hành vi (BEER): Đề xuất bởi MacDonald (1998), mô hình này sử dụng các nhân tố kinh tế cơ bản để ước lượng tỷ giá thực cân bằng trong ngắn hạn và dài hạn, đồng thời phân tích độ lệch tỷ giá thực so với giá trị cân bằng. BEER được đánh giá phù hợp với các nền kinh tế đang phát triển như Việt Nam do tính linh hoạt và khả năng phản ánh các yếu tố vĩ mô đa dạng.

Các khái niệm chuyên ngành quan trọng bao gồm: tỷ giá thực hiệu lực (REER), hiệu ứng Balassa-Samuelson, độ mở nền kinh tế, cán cân thương mại, dự trữ ngoại hối, và các chế độ điều hành tỷ giá như tỷ giá cố định, thả nổi, neo tỷ giá và thả nổi có quản lý.

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng phương pháp kinh tế lượng với mô hình VECM (Vector Error Correction Model) kết hợp kiểm định đồng liên kết Johansen để phân tích mối quan hệ dài hạn giữa tỷ giá thực và các nhân tố kinh tế cơ bản. Dữ liệu được thu thập theo quý từ Q1/2000 đến Q3/2014, bao gồm các biến như GDP thực, tốc độ tăng trưởng xuất khẩu, chi tiêu chính phủ, dự trữ ngoại hối, và điều kiện thương mại.

Cỡ mẫu nghiên cứu gồm 58 quan sát quý, được chọn dựa trên tính đại diện và khả năng phản ánh các biến động kinh tế vĩ mô trong giai đoạn nghiên cứu. Phương pháp chọn mẫu là lấy toàn bộ dữ liệu có sẵn trong phạm vi thời gian nghiên cứu để đảm bảo tính liên tục và độ tin cậy của phân tích chuỗi thời gian.

Quy trình phân tích bao gồm: kiểm định tính dừng của các chuỗi thời gian bằng kiểm định Augmented Dickey-Fuller (ADF), xác định bậc trễ tối ưu theo tiêu chuẩn AIC, kiểm định đồng liên kết Johansen để xác định số lượng quan hệ cân bằng dài hạn, và ước lượng mô hình VECM để phân tích tác động ngắn hạn và dài hạn của các biến lên tỷ giá thực.

Phần mềm Eviews 8 được sử dụng để thực hiện các phân tích kinh tế lượng, đảm bảo tính chính xác và khả năng so sánh với các nghiên cứu trước đây.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Xác định tỷ giá cân bằng và độ lệch tỷ giá thực: Kết quả mô hình VECM cho thấy tỷ giá thực hiệu lực (REER) của Việt Nam có mối quan hệ đồng liên kết dài hạn với các biến kinh tế cơ bản như chi tiêu chính phủ, độ mở nền kinh tế, dự trữ ngoại hối và điều kiện thương mại. Độ lệch dài hạn của tỷ giá thực so với tỷ giá cân bằng dao động trong khoảng ±5%, với xu hướng tỷ giá thực bị định giá cao trong giai đoạn 2000-2002 và 2008-2010, và thấp hơn giá trị cân bằng trong giai đoạn 2003-2007.

2. Ảnh hưởng của chi tiêu chính phủ: Chi tiêu chính phủ có tác động mạnh nhất lên tỷ giá thực, với mức tăng 1% chi tiêu chính phủ làm đồng nội tệ mất giá thực khoảng 0,9%. Điều này phản ánh vai trò quan trọng của chính sách tài khóa trong điều chỉnh tỷ giá và cân bằng vĩ mô.

3. Tác động của độ mở nền kinh tế và dự trữ ngoại hối: Độ mở nền kinh tế tăng 1% làm đồng nội tệ mất giá thực khoảng 0,3%, trong khi dự trữ ngoại hối có tác động làm tăng giá trị đồng nội tệ. Điều này cho thấy sự hội nhập kinh tế quốc tế và dự trữ ngoại hối là các yếu tố then chốt ảnh hưởng đến sức cạnh tranh của đồng tiền Việt Nam.

4. Hiệu quả của chính sách điều hành tỷ giá: Sau lần phá giá mạnh 9,3% vào đầu năm 2011, tỷ giá được duy trì ổn định với biến động không quá 1-2% mỗi năm, phù hợp với mục tiêu của NHNN. Tuy nhiên, sự neo tỷ giá chặt với USD trong khi lạm phát trong nước vẫn cao hơn nhiều nước đối tác đã làm giảm lợi thế cạnh tranh của hàng hóa Việt Nam trên thị trường quốc tế.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu khẳng định mô hình BEER là công cụ phù hợp để phân tích tỷ giá cân bằng tại Việt Nam, cho phép tách bạch các yếu tố ảnh hưởng ngắn hạn và dài hạn. Việc chi tiêu chính phủ có tác động mạnh lên tỷ giá thực phù hợp với lý thuyết kinh tế về ảnh hưởng của chính sách tài khóa đến cán cân thanh toán và tỷ giá.

So sánh với các nghiên cứu quốc tế, như tại Trung Quốc và các nước đang phát triển khác, các nhân tố như độ mở nền kinh tế và dự trữ ngoại hối cũng được xác nhận có vai trò quan trọng trong việc xác định tỷ giá cân bằng. Tuy nhiên, sự khác biệt về mức độ tác động phản ánh đặc thù kinh tế và chính sách của từng quốc gia.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ diễn biến tỷ giá thực và tỷ giá cân bằng theo thời gian, cùng với bảng ước lượng hệ số tác động của các biến kinh tế cơ bản, giúp minh họa rõ ràng mức độ sai lệch và xu hướng điều chỉnh tỷ giá.

Kết quả cũng cho thấy chính sách neo tỷ giá chặt có thể gây ra rủi ro mất cân đối vĩ mô, đặc biệt khi lạm phát trong nước cao hơn nhiều so với các đối tác thương mại. Điều này đặt ra yêu cầu cần có sự linh hoạt hơn trong điều hành tỷ giá để duy trì sức cạnh tranh và ổn định kinh tế.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Mở rộng biên độ dao động tỷ giá: NHNN nên xem xét mở rộng biên độ dao động tỷ giá để tăng tính linh hoạt, giúp tỷ giá phản ánh sát hơn cung cầu thị trường và các biến động kinh tế vĩ mô. Mục tiêu là duy trì biến động trong khoảng 3-5% mỗi năm, thực hiện trong vòng 1-2 năm tới.

2. Tăng cường quản lý chính sách tài khóa: Chính phủ cần kiểm soát chặt chẽ chi tiêu công nhằm hạn chế áp lực lên tỷ giá và lạm phát. Việc điều chỉnh chi tiêu nên được thực hiện theo kế hoạch trung hạn, đảm bảo ổn định tài khóa và hỗ trợ cân bằng tỷ giá dài hạn.

3. Phát triển thị trường tài chính và công cụ phòng ngừa rủi ro tỷ giá: Đẩy mạnh phát triển các sản phẩm tài chính phái sinh và thị trường ngoại hối để doanh nghiệp và nhà đầu tư có thể phòng ngừa rủi ro tỷ giá hiệu quả. Đây là giải pháp trung hạn, cần phối hợp giữa NHNN và các tổ chức tài chính.

4. Cải thiện dự trữ ngoại hối quốc gia: Duy trì mức dự trữ ngoại hối đủ lớn để có thể can thiệp kịp thời khi thị trường có biến động mạnh, góp phần ổn định tỷ giá và tạo niềm tin cho nhà đầu tư. Mục tiêu nâng dự trữ ngoại hối lên mức tương đương 3-4 tháng nhập khẩu trong 3 năm tới.

5. Tăng cường minh bạch và công bố thông tin tỷ giá: NHNN cần công khai các chính sách và diễn biến tỷ giá để tạo sự minh bạch, giảm thiểu tâm lý đầu cơ và tăng cường niềm tin của thị trường. Việc này nên được thực hiện liên tục và thường xuyên.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Các nhà hoạch định chính sách tiền tệ và tài khóa: Luận văn cung cấp cơ sở khoa học để thiết kế chính sách tỷ giá và tài khóa phù hợp, giúp cân bằng vĩ mô và ổn định kinh tế.

2. Các nhà nghiên cứu kinh tế và tài chính: Tài liệu là nguồn tham khảo quan trọng về mô hình BEER, phương pháp phân tích đồng liên kết và ứng dụng thực tiễn trong nghiên cứu tỷ giá tại các nền kinh tế đang phát triển.

3. Doanh nghiệp xuất nhập khẩu và nhà đầu tư tài chính: Hiểu rõ về diễn biến tỷ giá và các yếu tố ảnh hưởng giúp doanh nghiệp và nhà đầu tư đưa ra quyết định kinh doanh và đầu tư hiệu quả, giảm thiểu rủi ro tỷ giá.

4. Sinh viên và học viên cao học chuyên ngành Tài chính – Ngân hàng: Luận văn là tài liệu học tập và nghiên cứu chuyên sâu về kinh tế lượng, chính sách tiền tệ và thị trường ngoại hối, hỗ trợ phát triển kiến thức và kỹ năng nghiên cứu.

Câu hỏi thường gặp

1. Tỷ giá cân bằng hành vi (BEER) là gì và tại sao được chọn cho nghiên cứu này?
   BEER là mô hình xác định tỷ giá thực cân bằng dựa trên các nhân tố kinh tế cơ bản, cho phép phân tích sai lệch tỷ giá trong ngắn và dài hạn. Mô hình này phù hợp với nền kinh tế đang phát triển như Việt Nam vì tính linh hoạt và khả năng phản ánh đa dạng các yếu tố vĩ mô.

2. Phương pháp VECM và kiểm định đồng liên kết Johansen có vai trò gì trong nghiên cứu?
   VECM giúp phân tích mối quan hệ dài hạn và điều chỉnh sai số ngắn hạn giữa các biến kinh tế, trong khi kiểm định Johansen xác định số lượng quan hệ đồng liên kết giữa các chuỗi thời gian không dừng. Hai phương pháp này đảm bảo kết quả phân tích có độ tin cậy cao.

3. Tại sao chi tiêu chính phủ lại ảnh hưởng mạnh đến tỷ giá thực?
   Chi tiêu chính phủ tác động đến cán cân thanh toán và tổng cầu trong nền kinh tế. Mở rộng chi tiêu công có thể làm tăng áp lực lên tỷ giá thông qua tăng cầu ngoại tệ và lạm phát, dẫn đến mất giá đồng nội tệ trong dài hạn.

4. Việc neo tỷ giá chặt với USD có những rủi ro gì?
   Neo tỷ giá chặt trong khi lạm phát trong nước cao hơn nhiều nước đối tác có thể làm đồng nội tệ bị định giá cao, giảm sức cạnh tranh xuất khẩu, tạo ra mất cân đối vĩ mô và làm tăng rủi ro biến động tài chính.

5. Làm thế nào để doanh nghiệp giảm thiểu rủi ro tỷ giá trong bối cảnh tỷ giá biến động?
   Doanh nghiệp có thể sử dụng các công cụ tài chính phái sinh như hợp đồng tương lai, quyền chọn ngoại tệ để phòng ngừa rủi ro tỷ giá. Ngoài ra, việc đa dạng hóa thị trường và nguồn cung ứng cũng giúp giảm thiểu tác động tiêu cực từ biến động tỷ giá.

Kết luận

• Luận văn đã xác định được tỷ giá thực cân bằng của Việt Nam trong giai đoạn 2000-2014 theo mô hình BEER, với các nhân tố kinh tế cơ bản như chi tiêu chính phủ, độ mở nền kinh tế và dự trữ ngoại hối có ảnh hưởng dài hạn rõ rệt.
• Tỷ giá thực có xu hướng bị định giá cao trong các giai đoạn 2000-2002 và 2008-2010, phản ánh những bất ổn vĩ mô và chính sách tỷ giá neo chặt với USD.
• Chính sách điều hành tỷ giá ổn định sau năm 2011 đã góp phần giảm biến động, nhưng cần tăng tính linh hoạt để duy trì sức cạnh tranh quốc tế.
• Đề xuất các giải pháp chính sách bao gồm mở rộng biên độ tỷ giá, kiểm soát chi tiêu công, phát triển thị trường tài chính và nâng cao dự trữ ngoại hối.
• Các bước tiếp theo là triển khai các khuyến nghị chính sách, đồng thời tiếp tục nghiên cứu mở rộng mô hình với dữ liệu cập nhật và các yếu tố mới nhằm nâng cao hiệu quả điều hành tỷ giá.

Hành động ngay hôm nay: Các nhà hoạch định chính sách và chuyên gia tài chính nên áp dụng kết quả nghiên cứu để điều chỉnh chính sách tỷ giá phù hợp, đồng thời doanh nghiệp cần tăng cường quản lý rủi ro tỷ giá nhằm thích ứng với môi trường kinh tế biến động.