I. George Soros Tổng Quan Xã Hội Mở và Tư Bản Toàn Cầu
Cuốn sách Xã Hội Mở [Cải cách Chủ nghĩa tư bản Toàn cầu] của George Soros là một nỗ lực để hệ thống hóa tư tưởng của ông về một xã hội mở trong bối cảnh chủ nghĩa tư bản toàn cầu. Soros, một nhà đầu tư và nhà từ thiện nổi tiếng, cho rằng cơ chế thị trường đã giải phóng tài năng kinh doanh và tạo ra của cải, nhưng nếu chỉ dựa vào cơ chế thị trường và nhấn mạnh thái quá đến các giá trị thị trường, chủ nghĩa tư bản không thể đảm bảo tự do, dân chủ và pháp trị. Ông chịu ảnh hưởng lớn từ Karl Popper, người phát triển khái niệm xã hội mở. Theo Soros, xã hội mở dựa trên sự thừa nhận rằng chân lý cuối cùng là ngoài tầm với của con người, dựa vào tính có thể sai của con người, và dựa vào sự thừa nhận là những kiến trúc do con người tạo ra nhất thiết có sai sót một cách cố hữu. Cuốn sách này mong muốn giúp bạn đọc hiểu kĩ hơn về ông và về các ý tưởng của ông. Ông tự nhận là người duy nhất trên thế giới ngăn chặn khủng hoảng một cách có mục đích và có tổ chức.
1.1. Ảnh hưởng của Karl Popper đến Tư Tưởng George Soros
Karl Popper đóng vai trò quan trọng trong việc hình thành tư tưởng của George Soros về xã hội mở. Theo Popper, xã hội mở bị đe dọa bởi tất cả các hệ tư tưởng cho là mình có chân lý cuối cùng. Các hệ tư tưởng bộ lạc không còn được coi là cơ sở để tổ chức xã hội hiện đại. Sau Chiến tranh Thế giới II và nhất là sau 1989 các hệ tư tưởng cho là mình có chân lí cuối cùng đã mất uy tín, chủ nghĩa tư bản hiện đại là biểu hiện bị méo mó về xã hội mở. Soros kế thừa và phát triển quan điểm này, nhấn mạnh tầm quan trọng của sự hoài nghi và khả năng tự điều chỉnh trong một xã hội lành mạnh.
1.2. Cơ Chế Thị Trường và Hạn Chế trong Đảm Bảo Tự Do Dân Chủ
Soros cho rằng cơ chế thị trường đã thành công xuất sắc trong giải phóng tài năng kinh doanh và tạo ra của cải. Tuy nhiên, nếu chỉ dựa vào cơ chế thị trường và nhấn mạnh thái quá đến các giá trị thị trường, chủ nghĩa tư bản không thể đảm bảo tự do, dân chủ, và pháp trị; có thể, và nó đã dẫn đến những thảm hoạ như hai cuộc Chiến tranh Thế giới, các cuộc khủng hoảng tài chính. Vì sao chúng xảy ra? Làm sao có thể tránh được những thảm hoạ như vậy, hay chí ít làm nhẹ bớt tác động tai hoạ của chúng? Đó là những vấn đề Soros quan tâm. Và xã hội mở là một xã hội có thể làm được điều đó.
II. Thách Thức Toàn Cầu Bất Cân Xứng Kinh Tế và Chính Trị
Theo George Soros, một trong những thách thức lớn nhất của thế giới hiện đại là sự không đồng bộ giữa nền kinh tế toàn cầu và dàn xếp chính trị toàn cầu, sự tồn tại của các quốc gia có chủ quyền. Ông kiến nghị lập liên minh xã hội mở để thúc đẩy phát triển xã hội mở ở từng nước và đặt nền móng cho một xã hội mở toàn cầu. Chúng ta sống trong một thế giới được đặc trưng bởi trao đổi tự do về hàng hoá và dịch vụ và thậm chí còn hơn bởi sự di chuyển tự do của vốn. Soros nhấn mạnh sự cần thiết phải dung hòa nhu cầu của một xã hội toàn cầu với các quốc gia có chủ quyền. Sự sụp đổ của chủ nghĩa cộng sản cũng đã dẫn tới một liên minh tội lỗi giữa giới kinh doanh lớn và chính phủ ở nhiều nước, gồm có Nga. Có thể thấy diện mạo bề ngoài của quá trình dân chủ, song quyền lực nhà nước được hướng trệch làm lợi cho các giới tư nhân.
2.1. Sự Không Đồng Bộ Giữa Kinh Tế Toàn Cầu và Chủ Quyền Quốc Gia
George Soros chỉ ra rằng có một sự không xứng đôi nghiêm trọng giữa tình hình chính trị và kinh tế thịnh hành trên thế giới ngày nay. Chúng ta có một nền kinh tế toàn cầu, song những dàn xếp chính trị vẫn dựa vững chắc vào chủ quyền quốc gia. Làm sao có thể dung hoà nhu cầu của một xã hội toàn cầu với các quốc gia có chủ quyền? Đó là vấn đề cốt yếu đối mặt với chúng ta ngày nay.
2.2. Liên Minh Xã Hội Mở Giải Pháp cho Phát Triển Xã Hội Toàn Cầu
Ông phát hiện ra sự không đồng bộ giữa nền kinh tế toàn cầu và dàn xếp chính trị toàn cầu, sự tồn tại của các quốc gia có chủ quyền. Ông kiến nghị lập liên minh xã hội mở để thúc đẩy phát triển xã hội mở ở từng nước và đặt nền móng cho một xã hội mở toàn cầu. Ông cho rằng các nền dân chủ trên thế giới nên thiết lập một liên minh với mục đích kép, thứ nhất, để cổ vũ cho phát triển các xã hội mở ở riêng từng nước và, thứ hai, để củng cố luật pháp và các định chế quốc tế cần thiết cho một xã hội mở toàn cầu.
III. Đánh Giá George Soros Triết Lý và Hoạt Động Từ Thiện
George Soros có được sự công nhận rộng rãi, thực ra bị cường điệu, như một loại guru tài chính nào đó, nhưng những thành tích của ông do giữ các quan điểm về các vấn đề chính trị và an ninh được công nhận ít rõ hơn. Thực ra, ông chỉ là một trong nhiều người hành nghề tài chính; song ông hầu như là người duy nhất thực hành ngăn chặn khủng hoảng một cách có mục đích và có tổ chức. Ông đã thiết lập một mạng lưới các quĩ từ thiện nhằm cổ vũ cho các xã hội mở. Mạng lưới này bao trùm tất cả các nước của đế chế Soviet trước kia và nó đã lan sang những phần khác của thế giới. Mỗi quĩ quốc gia có hội đồng quản trị và nhân viên riêng của mình những người quyết định những ưu tiên riêng của họ và chịu trách nhiệm về các hoạt động của quĩ trong nước mình.
3.1. Quỹ Xã Hội Mở Hoạt Động và Ảnh Hưởng Toàn Cầu
Mạng lưới này bao trùm tất cả các nước của đế chế Soviet trước kia và nó đã lan sang những phần khác của thế giới: Nam Phi, mười nước Nam châu Phi, mười sáu nước Tây Phi, Haiti, Guatemala, Miến Điện, và gần đây hơn Indonesia. Cũng có một Viện Xã hội mở ở Hoa Kì. Mỗi quĩ quốc gia có hội đồng quản trị và nhân viên riêng của mình những người quyết định những ưu tiên riêng của họ và chịu trách nhiệm về các hoạt động của quĩ trong nước mình. Chúng hỗ trợ xã hội dân sự; chúng cũng cố gắng làm việc với chính quyền trung ương và địa phương bởi vì một chính phủ dân chủ và hiệu quả là một thành phần cốt yếu của một xã hội mở, nhưng chúng thường bất hoà với chính phủ hoặc với một số hoạt động của nó.
3.2. Ngăn Chặn Khủng Hoảng Vai Trò Đặc Biệt của George Soros
George Soros chỉ là một trong nhiều người hành nghề tài chính; song ông hầu như là người duy nhất thực hành ngăn chặn khủng hoảng một cách có mục đích và có tổ chức. Trong cuốn sách này ông chủ trương rằng các nền dân chủ trên thế giới nên thiết lập một liên minh với mục đích kép, thứ nhất, để cổ vũ cho phát triển các xã hội mở ở riêng từng nước và, thứ hai, để củng cố luật pháp và các định chế quốc tế cần thiết cho một xã hội mở toàn cầu.
IV. Chủ Nghĩa Tư Bản Toàn Cầu Tự Do Thị Trường và Vai Trò Chính Phủ
Chủ nghĩa tư bản rất thành công trong tạo ra của cải, song chúng ta không thể dựa vào nó để đảm bảo tự do, dân chủ, và pháp trị. Kinh doanh có động cơ là lợi nhuận; nó không được thiết kế để bảo vệ các nguyên lí phổ quát. Hầu hết những người kinh doanh là các công dân ngay thẳng; nhưng điều đó không làm thay đổi sự thực là kinh doanh được tiến hành vì lợi lộc tư nhân chứ không vì lợi ích công cộng. Soros nhấn mạnh sự cần thiết của các định chế để bảo vệ các nguyên tắc phổ quát. Thuyết thị trường chính thống cho rằng lợi ích công được phục vụ tốt nhất khi người dân được phép theo đuổi tư lợi của riêng họ. Đây là một ý tưởng hấp dẫn, nhưng chỉ là một nửa sự thật.
4.1. Hạn Chế của Thị Trường Tự Do trong Đảm Bảo Lợi Ích Chung
Các thị trường là thích hợp tuyệt vời cho theo đuổi lợi ích tư nhân, nhưng chúng không được thiết kế để chăm lo cho lợi ích chung. Duy trì bản thân cơ chế thị trường là một lợi ích chung như vậy. Những người tham gia thị trường cạnh tranh không phải để duy trì cạnh tranh mà là để thắng; nếu có thể, chúng sẽ loại bỏ cạnh tranh. Bảo vệ lợi ích chung thường là nhiệm vụ của nhà nước quốc gia. Nhưng quyền lực của quốc gia đã co lại do các thị trường vốn toàn cầu được mở rộng.
4.2. Vai Trò của Chính Phủ trong Điều Tiết và Bảo Vệ Xã Hội Mở
Khi vốn tự do di chuyển, nó có thể bị đánh thuế và điều tiết chỉ với rủi ro xua đuổi nó đi. Vì vốn là thiết yếu cho tạo ra của cải, các chính phủ phải thoả mãn các nhu cầu của nó, thường làm hại đến những cân nhắc khác. Soros nhấn mạnh rằng chúng ta không thể phó mặc chúng cho sự chăm sóc của các lực lượng thị trường; chúng ta phải thiết lập các định chế khác nào đó để bảo vệ chúng.
V. Thị Trường Tài Chính Tính Bất Ổn Định và Khủng Hoảng
Một là, các thị trường tài chính là bất ổn định một cách cố hữu. Lí thuyết cạnh tranh hoàn hảo coi các đường cung và cầu là cho trước một cách độc lập. Nơi hai đường gặp nhau, ta có cân bằng. Nhưng các giả thiết theo đó khái niệm cân bằng được xây dựng hiếm khi được thoả mãn trong thế giới thực tế. Trong lĩnh vực tài chính chúng là không thể đạt được. Các thị trường tài chính tìm cách chiết khấu tương lai mà tương lai lại tuỳ thuộc vào hiện tại nó được chiết khấu ra sao. George Soros cho rằng, ngược với ý tưởng về một cơ chế tự cân bằng, tính ổn định của các thị trường tài chính cần được bảo vệ bằng chính sách công.
5.1. Lý Thuyết Phản Xạ Giải Thích Tính Bất Ổn Định Thị Trường
George Soros phát triển Lý thuyết phản xạ, một lý thuyết nhấn mạnh sự tương tác giữa nhận thức của người tham gia thị trường và điều kiện thực tế. Nhận thức của người tham gia thị trường ảnh hưởng đến giá cả, và giá cả sau đó ảnh hưởng đến nhận thức của người tham gia, tạo ra một vòng phản hồi. Điều này dẫn đến sự bất ổn định cố hữu và khủng hoảng. Khủng hoảng tài chính 1997-1999 gây ra tàn phá ở một số thị trường mới nổi cũng nhiều như Đại Suy thoái của các năm 1930 đã gây ra ở Hoa Kì.
5.2. Vai Trò của Chính Sách Công trong Ổn Định Thị Trường Tài Chính
Theo Soros, chính sách công đóng vai trò quan trọng trong việc giảm thiểu tính bất ổn định của các thị trường tài chính. Tuy nhiên, chính sách công cũng không hoàn hảo, và vì thế lịch sử các thị trường tài chính bị ngắt quãng bởi những khủng hoảng. Tuy nhiên, bằng một quá trình thử và sai, các nước công nghiệp tiên tiến đã tạo ra các ngân hàng trung ương và những khung khổ điều tiết rất thành công để giữ sự bất ổn định trong những giới hạn có thể chịu đựng được.
VI. Cải Cách Chủ Nghĩa Tư Bản Toàn Cầu Theo Góc Nhìn George Soros
Theo George Soros, sự cần thiết của cải cách chủ nghĩa tư bản toàn cầu xuất phát từ những hạn chế vốn có của thị trường tự do và sự bất cân xứng giữa kinh tế và chính trị toàn cầu. Ông đề xuất những cải cách nhằm tăng cường sự quản lý và điều tiết thị trường tài chính, thúc đẩy minh bạch và trách nhiệm giải trình, đồng thời xây dựng một liên minh các xã hội mở để bảo vệ các giá trị dân chủ và nhân quyền. Mục tiêu cuối cùng là tạo ra một hệ thống toàn cầu công bằng và bền vững hơn, nơi mà sự thịnh vượng kinh tế đi đôi với sự bảo vệ các quyền tự do cơ bản.
6.1. Tăng Cường Quản Lý và Điều Tiết Thị Trường Tài Chính
George Soros nhấn mạnh sự cần thiết của các quy định chặt chẽ hơn đối với thị trường tài chính để ngăn chặn các hành vi đầu cơ quá mức và giảm thiểu rủi ro hệ thống. Các biện pháp này bao gồm tăng cường giám sát các tổ chức tài chính lớn, hạn chế đòn bẩy tài chính và thực hiện các biện pháp kiểm soát vốn để ngăn chặn sự di chuyển vốn ồ ạt có thể gây bất ổn kinh tế.
6.2. Thúc Đẩy Minh Bạch và Trách Nhiệm Giải Trình
Việc thúc đẩy minh bạch và trách nhiệm giải trình là chìa khóa để ngăn chặn tham nhũng và đảm bảo rằng các chính phủ và các tổ chức tài chính hoạt động vì lợi ích của công chúng. George Soros ủng hộ việc công khai thông tin về các giao dịch tài chính và các hoạt động của các tập đoàn đa quốc gia, đồng thời tăng cường quyền của người dân được tham gia vào quá trình hoạch định chính sách.
6.3. Xây Dựng Liên Minh Các Xã Hội Mở
George Soros cho rằng, việc xây dựng một liên minh các xã hội mở là cần thiết để bảo vệ các giá trị dân chủ và nhân quyền trên toàn thế giới. Liên minh này sẽ bao gồm các chính phủ, các tổ chức phi chính phủ và các cá nhân cam kết thúc đẩy các nguyên tắc của xã hội mở, bao gồm tự do ngôn luận, tự do hội họp và pháp quyền.
