Văn hóa ứng xử với nước của người Xơ Đăng qua khảo sát tại xã Ngọc Linh, huyện Đăk Glêi, tỉnh Kon Tum

LỜI CAM ĐOAN

1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ TỔNG QUAN VỀ ĐỊA BÀN

1.1. Nước và văn hóa nước

1.2. Tri thức bản địa

1.3. Lý thuyết nghiên cứu

1.3.1. Thuyết sinh thái văn hóa

1.3.2. Lý thuyết kinh tế chính trị

1.3.3. Thuyết cấu trúc luận

1.4. Một số đặc điểm về địa bàn nghiên cứu và đối tượng nghiên cứu

1.4.1. Khái quát về xã Ngọc Linh

1.4.2. Vị trí địa lý và đặc điểm tự nhiên

1.4.2.1. Địa hình – đất đai

1.4.2.2. Tài nguyên rừng

1.4.3. Khái quát về người Xơ-đăng ở xã Ngọc Linh

1.4.3.1. Tộc danh và lịch sử cư trú

1.4.3.2. Đời sống kinh tế

1.4.3.3. Đời sống văn hóa – tôn giáo

1.4.3.4. Đời sống gia đình và đời sống xã hội

1.5. Tiểu kết chương 1

2. VĂN HÓA ỨNG XỬ VỚI NƯỚC HIỆN NAY CỦA NGƯỜI XƠ-ĐĂNG

2.1. Phân loại nước của người Xơ-đăng

2.2. Nước trong hoạt động kinh tế của người Xơ-đăng

2.2.1. Trồng cây công nghiệp và các loại hoa màu

2.2.2. Trong hoạt động đi rừng và khai thác thủy sản

2.3. Nước trong sinh hoạt của người Xơ-đăng

2.3.1. Nước dùng để ăn uống và dùng trong nghi lễ

2.3.2. Nước dùng để sinh hoạt

2.4. Nước trong tập quán, phong tục gia đình, dòng họ của người Xơ-đăng

2.4.1. Nước trong tập quán sinh nở

2.4.2. Nước trong tập quán cư trú và làm nhà

2.4.2.1. Nước trong tập quán cư trú

2.4.2.2. Nước trong tập quán làm nhà

2.4.3. Nước trong phong tục cưới xin

2.4.4. Nước trong phong tục tang ma

2.5. Nước trong nghi lễ cộng đồng của người Xơ-đăng

2.5.1. Lễ Tết Mang nước

2.5.1.1. Mục đích, ý nghĩa

2.5.1.2. Thời gian, địa điểm tổ chức

2.5.2. Các lễ hội khác

2.6. Cách quản lý, bảo vệ nước của người Xơ-đăng

2.7. Tiểu kết chương 2

3. XU HƯỚNG BIẾN ĐỔI TRONG ỨNG XỬ VỚI NƯỚC CỦA NGƯỜI XƠ-ĐĂNG

3.1. Biến đổi trong hoạt động kinh tế

3.2. Biến đổi trong sinh hoạt hàng ngày

3.3. Biến đổi trong tập quán, phong tục gia đình, dòng họ

3.4. Biến đổi trong tập quán sinh nở

3.5. Biến đổi trong tập quán cư trú và làm nhà

3.5.1. Biến đổi trong tập quán cư trú

3.5.2. Biến đổi trong tập quán làm nhà

3.6. Biến đổi trong phong tục cưới hỏi

3.7. Biến đổi trong nghi lễ của cộng đồng

3.8. Biến đổi trong việc quản lý, bảo vệ nước

3.9. Nguyên nhân của sự biến đổi

3.9.1. Chính sách phát triển kinh tế

3.9.2. Chính sách dân tộc

3.9.3. Sự tiếp xúc và tiếp biến văn hóa

3.9.4. Sự thay đổi vai trò của các Già làng

3.9.5. Sự đứt gãy trong tiếp nối và thực hành tri thức

3.10. Tiểu kết chương 3

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

I. Văn hóa ứng xử với nước của người Xơ Đăng

Văn hóa ứng xử với nước của người Xơ Đăng được thể hiện qua nhiều khía cạnh trong đời sống hàng ngày. Nghiên cứu này tập trung vào việc khảo sát tại xã Ngọc Linh, huyện Đăk Glêi, tỉnh Kon Tum, nơi người Xơ Đăng có truyền thống canh tác lúa nước lâu đời. Nước không chỉ là yếu tố quan trọng trong sản xuất nông nghiệp mà còn ảnh hưởng sâu sắc đến văn hóa, tập quán, và tín ngưỡng của cộng đồng. Người Xơ Đăng coi trọng nước và có nhiều kinh nghiệm quý báu trong việc quản lý và sử dụng nguồn nước một cách bền vững.

1.1. Ứng xử với nước trong hoạt động kinh tế

Trong hoạt động kinh tế, nước đóng vai trò thiết yếu trong canh tác lúa nước. Người Xơ Đăng đã phát triển hệ thống mương dẫn nước từ các con suối về ruộng, đảm bảo nguồn nước ổn định cho sản xuất. Họ coi việc dẫn nước là ưu tiên hàng đầu, vì 'có nước mới có ruộng, có ruộng mới có lúa'. Ngoài ra, nước còn được sử dụng trong các hoạt động khai thác thủy sản và đi rừng, thể hiện sự thích nghi với môi trường tự nhiên.

1.2. Ứng xử với nước trong sinh hoạt và nghi lễ

Nước cũng chiếm vị trí quan trọng trong đời sống sinh hoạt và nghi lễ của người Xơ Đăng. Họ sử dụng nước không chỉ để ăn uống mà còn trong các nghi lễ tôn giáo, như lễ Tết Mang nước. Các nghi lễ này thể hiện sự tôn kính và linh thiêng hóa nguồn nước, đồng thời củng cố sự gắn kết cộng đồng. Nước còn xuất hiện trong các tập quán gia đình, như trong lễ cưới xin và tang ma, cho thấy sự hiện diện sâu sắc của nước trong văn hóa tinh thần của người Xơ Đăng.

II. Biến đổi trong văn hóa ứng xử với nước

Trong bối cảnh hiện đại, văn hóa ứng xử với nước của người Xơ Đăng đã có nhiều biến đổi. Những thay đổi này phản ánh sự tác động của các yếu tố kinh tế, xã hội và văn hóa. Nghiên cứu chỉ ra rằng, sự tiếp xúc và tiếp biến văn hóa, cùng với sự thay đổi vai trò của các Già làng, đã dẫn đến sự đứt gãy trong việc thực hành và truyền lại các tri thức truyền thống về quản lý nước.

2.1. Biến đổi trong hoạt động kinh tế

Sự biến đổi trong hoạt động kinh tế thể hiện qua việc chuyển đổi từ canh tác lúa nước truyền thống sang các hình thức sản xuất hiện đại hơn. Điều này dẫn đến sự thay đổi trong cách sử dụng và quản lý nước, đặc biệt là khi các hệ thống mương dẫn nước truyền thống dần bị lãng quên. Sự thay đổi này cũng làm giảm sự phụ thuộc vào nguồn nước tự nhiên, ảnh hưởng đến văn hóa ứng xử với nước của cộng đồng.

2.2. Biến đổi trong tập quán và nghi lễ

Các tập quán và nghi lễ liên quan đến nước cũng đang dần biến mất hoặc thay đổi. Ví dụ, lễ Tết Mang nước, một nghi lễ quan trọng trong văn hóa Xơ Đăng, đã không còn được tổ chức thường xuyên. Sự biến đổi này phản ánh sự suy giảm trong việc thực hành và truyền lại các giá trị văn hóa truyền thống, đặc biệt là trong bối cảnh đời sống hiện đại ngày càng tác động mạnh mẽ đến cộng đồng.

III. Giá trị và thực tiễn của nghiên cứu

Nghiên cứu về văn hóa ứng xử với nước của người Xơ Đăng không chỉ có giá trị học thuật mà còn mang ý nghĩa thực tiễn sâu sắc. Nó góp phần bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống, đồng thời cung cấp những bài học quý báu về quản lý và sử dụng nguồn nước bền vững. Những kinh nghiệm của người Xơ Đăng có thể được áp dụng trong các cộng đồng khác, đặc biệt là trong bối cảnh biến đổi khí hậu và khan hiếm nguồn nước hiện nay.

3.1. Ý nghĩa khoa học

Nghiên cứu này cung cấp một cái nhìn toàn diện về văn hóa ứng xử với nước của người Xơ Đăng, làm sáng tỏ các khía cạnh văn hóa, xã hội và môi trường liên quan. Nó góp phần vào việc xây dựng lý thuyết về nghiên cứu văn hóa và tri thức bản địa, đồng thời mở ra hướng nghiên cứu mới về mối quan hệ giữa con người và tự nhiên.

3.2. Ý nghĩa thực tiễn

Những phát hiện từ nghiên cứu có thể được áp dụng trong việc xây dựng các chính sách quản lý nguồn nước bền vững, đặc biệt là trong các cộng đồng dân tộc thiểu số. Nó cũng góp phần nâng cao nhận thức về giá trị của văn hóa ứng xử với nước, khuyến khích sự tham gia của cộng đồng trong việc bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống.

Khám phá văn hóa ứng xử với nước của người Xơ Đăng tại xã Ngọc Linh, huyện Đăk Glêi, tỉnh Kon Tum