Văn hóa ứng xử với môi trường tự nhiên của người Khmer ở Đồng bằng sông Cửu Long

LỜI CAM ĐOAN

1. CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU, CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN

1.1. TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU

1.2. Nhóm công trình nghiên cứu lý luận

1.3. Công trình của tác giả nước ngoài

1.4. Công trình của các tác giả trong nước

1.5. Nhóm công trình nghiên cứu thực tiễn

1.6. Công trình của các tác giả nước ngoài

1.7. Công trình của các tác giả trong nước

1.8. Một số khái niệm

1.9. Môi trường tự nhiên (environment)

1.10. Văn hoá ứng xử với môi trường tự nhiên

1.11. Lý thuyết nghiên cứu

1.12. Thuyết sinh thái văn hoá (cultural ecology)

1.13. Thuyết chức năng (functionalism)

1.14. CƠ SỞ THỰC TIỄN

1.15. Môi trường cư trú và phân bố dân cư của người Khmer ở đồng bằng sông Cửu Long

1.16. Môi trường cư trú của người Khmer ở đồng bằng sông Cửu Long

1.17. Phân bố dân cư của người Khmer ở đồng bằng sông Cửu Long

1.18. Văn hoá vật thể và phi vật thể của người Khmer đồng bằng sông Cửu Long

1.18.1. Văn hoá vật thể

1.18.2. Văn hoá phi vật thể

2. CHƯƠNG 2: VĂN HÓA ỨNG XỬ VỚI ĐẤT VÀ NƯỚC CỦA NGƯỜI KHMER ĐỒNG BẰNG SÔNG CỬU LONG

2.1. VĂN HOÁ ỨNG XỬ VỚI ĐẤT

2.1.1. Quan niệm về đất (ដី = đây) và phân loại đất

2.1.1.1. Quan niệm về đất

2.1.1.2. Phân loại đất

2.1.1.3. Đất sản xuất (ដីផលិត = đây phol lít)

2.1.1.4. Đất trong nghề thủ công (ដក្ ី ន ុ ង្សិលបៈហតថ ក្ម្ម = đây k-nông sil-lặk-pắc hách-tặc-căm)

2.1.1.5. Đất thể hiện qua tín ngưỡng, phong tục (ដក្ k-nông chùm nưa, tùm niêm tùm lóp)

2.2. VĂN HOÁ ỨNG XỬ VỚI NƯỚC

2.2.1. Quan niệm về nước (ទឹក្=tứk)

2.2.2. Nước là nguồn gốc của sự sống

2.2.3. Nước có ý nghĩa trong sạch, có chức năng thanh tẩy

2.2.4. Nước sinh hoạt (ទឹក្ន្បើ្ាស់ = tứk p-rơ p-rá)

2.2.5. Nước trong sản xuất (ទឹក្ក្នុង្ផលិតក្ម្ម = tứk k-nông phol-lít-tặt căm)

2.2.6. Ứng xử với thiếu nước

2.2.7. Ứng xử với dư nước

2.2.8. Ứng xử với nước phèn, nước mặn

2.2.9. Ứng xử với nước thể hiện trong tín ngưỡng, phong tục, lễ hội (ទឹក្ក្នុង្ជំននឿ, ទំននៀម្ទម្លាប់,បុណ្យទាន = tứk k-nông chùm nưa, tùm niêm tùm lóp, bonh tean)

2.2.10. Yếu tố thanh tẩy

2.2.11. Lễ nghi cầu nước, đưa nước

2.2.12. Tiểu kết chương 2

3. CHƯƠNG 3: VĂN HOÁ ỨNG XỬ VỚI THỜI TIẾT, ĐỘNG VẬT, THỰC VẬT CỦA NGƯỜI KHMER ĐỒNG BẰNG SÔNG CỬU LONG

3.1. VĂN HOÁ ỨNG XỬ THỜI TIẾT (ធាតុអាកាស = thiêch à cás)

3.1.1. Đặc điểm thời tiết vùng đồng bằng sông Cửu Long

3.1.2. Ứng xử với thời tiết mùa khô

3.1.3. Ứng xử với thời tiết mùa mưa

3.2. VĂN HOÁ ỨNG XỬ VỚI ĐỘNG VẬT, THỰC VẬT

3.2.1. Đặc điểm động vật, thực vật ở vùng đồng bằng sông Cửu Long

3.2.2. Văn hoá khai thác và tận dụng động vật, thực vật

3.2.2.1. Khai thác và tận dụng động vật

3.2.2.2. Khai thác và tận dụng thực vật

3.2.3. Động vật, thực vật trong đời sống tâm linh

3.2.3.1. Tín ngưỡng liên quan đến động vật

3.2.3.2. Tín ngưỡng liên quan đến thực vật

4. CHƯƠNG 4: VĂN HOÁ ỨNG XỬ VỚI MÔI TRƯỜNG TỰ NHIÊN CỦA NGƯỜI KHMER Ở ĐỒNG BẰNG SÔNG CỬU LONG – MỘT SỐ BIẾN ĐỔI VÀ NHỮNG BÀN LUẬN

4.1. MỘT SỐ BIẾN ĐỔI TRONG VĂN HOÁ ỨNG XỬ VỚI MÔI TRƯỜNG TỰ NHIÊN CỦA NGƯỜI KHMER Ở ĐỒNG BẰNG SÔNG CỬU LONG HIỆN NAY

4.1.1. Biến đổi trong văn hoá ứng xử với đất

4.1.2. Biến đổi trong ứng xử với đất trong văn hoá vật thể

4.1.3. Biến đổi trong ứng xử với đất trong văn hoá phi vật thể

4.1.4. Biến đổi trong văn hoá ứng xử với nước

4.1.5. Biến đổi trong văn hoá ứng xử với cây trồng, vật nuôi

4.1.5.1. Biến đổi trong văn hoá ứng xử với cây trồng

4.1.5.2. Biến đổi trong văn hoá ứng xử với vật nuôi

4.1.6. Biến đổi trong ứng xử với thời tiết

4.2. MỘT SỐ XU HƯỚNG CHUYỂN ĐỔI PHƯƠNG THỨC SINH KẾ ĐỂ THÍCH NGHI VỚI MÔI TRƯỜNG TỰ NHIÊN CỦA NGƯỜI KHMER ĐỒNG BẰNG SÔNG CỬU LONG HIỆN NAY

4.2.1. Chuyển đổi trong kĩ thuật nuôi trồng

4.2.2. Chuyển đổi phương thức sinh kế

4.3. MỘT VÀI VẤN ĐỀ ĐẶT RA

4.3.1. Nâng cao nhận thức bảo vệ môi trường tự nhiên trong cộng đồng Khmer ở đồng bằng sông Cửu Long

4.3.2. Phổ biến kiến thức về biến đổi khí hậu

4.3.3. Phổ biến kiến thức pháp luật về môi trường tự nhiên

4.3.4. Phát huy hơn nữa vai trò của chức sắc và những trí thức có uy tín trong cộng đồng Khmer ở đồng bằng sông Cửu Long

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

PHỤ LỤC 1: NHẬT KÍ ĐIỀN DÃ

PHỤ LỤC 2: HÌNH ẢNH ĐIỀN DÃ

PHỤ LỤC 3: CÁC TRUYỆN DÂN GIAN KHMER

I. Giới thiệu về văn hóa Khmer và môi trường tự nhiên

Văn hóa Khmer ở Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL) là một phần quan trọng trong bức tranh văn hóa đa dạng của Việt Nam. Người Khmer đã sống và phát triển trong môi trường tự nhiên phong phú, nơi có hệ sinh thái đa dạng với đất, nước, động thực vật phong phú. Môi trường tự nhiên không chỉ là nơi cư trú mà còn là nguồn sống, ảnh hưởng đến mọi khía cạnh trong đời sống văn hóa của người Khmer. Họ đã phát triển những phong tục tập quán đặc trưng để ứng xử với môi trường tự nhiên, từ việc canh tác nông nghiệp đến các nghi lễ tôn giáo. Những giá trị văn hóa này không chỉ phản ánh sự thích nghi mà còn thể hiện sự tôn trọng và bảo vệ môi trường tự nhiên. Theo nghiên cứu, người Khmer có những quan niệm sâu sắc về đất và nước, coi chúng là nguồn sống và là yếu tố quyết định cho sự tồn tại và phát triển của cộng đồng.

1.1. Đặc điểm văn hóa Khmer

Văn hóa Khmer được hình thành từ hàng ngàn năm lịch sử, với những giá trị văn hóa vật thể và phi vật thể phong phú. Văn hóa dân gian của người Khmer thể hiện qua các truyền thuyết, lễ hội và phong tục tập quán. Những yếu tố này không chỉ tạo nên bản sắc văn hóa mà còn giúp người Khmer thích nghi với môi trường tự nhiên. Các nghi lễ tôn giáo, như lễ hội Ok-Om-Bok, không chỉ mang tính tâm linh mà còn thể hiện sự gắn kết với môi trường tự nhiên. Người Khmer tin rằng việc tôn trọng và bảo vệ môi trường tự nhiên sẽ mang lại sự thịnh vượng cho cộng đồng.

II. Ứng xử với đất và nước

Người Khmer có những quan niệm đặc biệt về đất và nước, coi chúng là những yếu tố sống còn trong đời sống hàng ngày. Ứng xử với môi trường tự nhiên của người Khmer thể hiện qua các hoạt động nông nghiệp, nơi họ áp dụng những kinh nghiệm dân gian để canh tác hiệu quả. Họ phân loại đất thành nhiều loại khác nhau, từ đất sản xuất đến đất trong nghề thủ công, và có những phương pháp canh tác phù hợp với từng loại đất. Nước cũng được xem là nguồn sống, không chỉ trong sinh hoạt mà còn trong sản xuất. Người Khmer có những nghi lễ cầu nước, thể hiện sự tôn trọng và cầu mong sự phong phú từ môi trường tự nhiên. Những phong tục này không chỉ giúp họ duy trì cuộc sống mà còn bảo vệ môi trường tự nhiên.

2.1. Quan niệm về đất

Đất được người Khmer xem như một phần thiêng liêng, là nơi nuôi sống họ. Họ có những cách phân loại đất rất chi tiết, từ đất sản xuất đến đất trong các hoạt động thủ công. Những quan niệm này không chỉ giúp họ hiểu rõ hơn về môi trường tự nhiên mà còn tạo ra những phương pháp canh tác bền vững. Việc bảo vệ đất cũng đồng nghĩa với việc bảo vệ môi trường tự nhiên, từ đó duy trì sự phát triển bền vững cho cộng đồng.

2.2. Quan niệm về nước

Nước được coi là nguồn gốc của sự sống, có vai trò quan trọng trong mọi hoạt động của người Khmer. Họ có những nghi lễ cầu nước, thể hiện sự tôn trọng đối với môi trường tự nhiên. Nước không chỉ phục vụ cho sinh hoạt mà còn là yếu tố quyết định trong sản xuất nông nghiệp. Người Khmer đã phát triển những phương pháp quản lý nước hiệu quả, giúp họ ứng phó với những biến đổi của môi trường tự nhiên.

III. Biến đổi trong văn hóa ứng xử với môi trường tự nhiên

Trong bối cảnh biến đổi khí hậu, văn hóa ứng xử của người Khmer với môi trường tự nhiên đang có những thay đổi đáng kể. Những hiện tượng như nước nhiễm mặn, nhiễm phèn, và sự thay đổi khí hậu đã ảnh hưởng đến cách thức canh tác và sinh hoạt của họ. Người Khmer đã bắt đầu áp dụng những kỹ thuật mới trong nông nghiệp, chuyển đổi cây trồng và vật nuôi để thích ứng với môi trường tự nhiên đang biến đổi. Những thay đổi này không chỉ phản ánh sự thích nghi mà còn thể hiện sự sáng tạo trong việc bảo vệ môi trường tự nhiên.

3.1. Thay đổi trong ứng xử với đất

Người Khmer đã có những thay đổi trong cách ứng xử với đất, từ việc áp dụng các phương pháp canh tác truyền thống đến việc áp dụng công nghệ mới. Những thay đổi này giúp họ tăng năng suất và bảo vệ môi trường tự nhiên. Việc chuyển đổi cây trồng cũng là một trong những biện pháp quan trọng để thích ứng với biến đổi khí hậu.

3.2. Thay đổi trong ứng xử với nước

Ứng xử với nước cũng đã có những biến đổi lớn. Người Khmer đã phải tìm ra những giải pháp mới để quản lý nước, đặc biệt trong bối cảnh nước nhiễm mặn và nhiễm phèn. Những nghi lễ cầu nước vẫn được duy trì, nhưng bên cạnh đó, họ cũng áp dụng những phương pháp mới để bảo vệ và sử dụng nước hiệu quả hơn, từ đó bảo vệ môi trường tự nhiên.

Luận án tiến sĩ về văn hóa ứng xử với môi trường tự nhiên của người Khmer tại Đồng bằng sông Cửu Long