Ứng Dụng Hiệp Ước Basel Trong Quản Trị Rủi Ro Hoạt Động Kinh Doanh Của Ngân Hàng Thương Mại Việt Nam

Ủy ban Basel về Giám sát Ngân hàng (BCBS) ra đời năm 1974, đánh dấu bước khởi đầu cho sự hình thành của Hiệp ước Basel. Mục tiêu ban đầu là ngăn chặn sự sụp đổ hàng loạt của các ngân hàng quốc tế. Các phiên bản Basel I (1988), Basel II (2004), và Basel III (2010) liên tục được phát triển để khắc phục các hạn chế và thích ứng với môi trường tài chính ngày càng phức tạp. Mỗi phiên bản đều đưa ra các yêu cầu khắt khe hơn về vốn và quản trị rủi ro. Sự phát triển này phản ánh nỗ lực không ngừng nhằm tăng cường sự ổn định và minh bạch của hệ thống ngân hàng toàn cầu. BCBS được thành lập bởi một nhóm các Ngân hàng Trung ương và cơ quan giám sát của 10 nước phát triển (G10) tại thành phố Basel, Thụy Sỹ nhằm tìm cách ngăn chặn sự sụp đổ hàng loạt của các ngân hàng vào thập kỷ 80.

Mục tiêu chính của Hiệp ước Basel là đảm bảo sự an toàn và ổn định của hệ thống ngân hàng. Điều này được thực hiện thông qua việc yêu cầu các ngân hàng duy trì một lượng vốn tối thiểu so với các tài sản rủi ro. Basel cũng thúc đẩy các NHTM áp dụng các phương pháp quản trị rủi ro tiên tiến, bao gồm nhận diện, đo lường, giám sát và kiểm soát rủi ro. Ngoài ra, Hiệp ước còn hướng đến việc tạo ra một sân chơi bình đẳng giữa các ngân hàng quốc tế, giảm thiểu rủi ro hệ thống và bảo vệ quyền lợi của người gửi tiền. Mục đích của Basel I là củng cố sự ổn định của toàn bộ hệ thống ngân hàng quốc tế và Thiết lập một hệ thống ngân hàng quốc tế thống nhất, bình đẳng nhằm giảm cạnh tranh không lành mạnh giữa các ngân hàng quốc tế.

Rủi ro tín dụng là loại rủi ro phổ biến nhất, xuất phát từ khả năng khách hàng không trả được nợ. Rủi ro thanh khoản xảy ra khi ngân hàng không đủ khả năng đáp ứng các nghĩa vụ thanh toán. Rủi ro hoạt động bao gồm các rủi ro liên quan đến quy trình, hệ thống và con người. Rủi ro thị trường phát sinh từ biến động của lãi suất, tỷ giá và giá cả chứng khoán. Ngoài ra, các NHTM Việt Nam còn đối mặt với rủi ro pháp lý, rủi ro danh tiếng và rủi ro chiến lược. Những rủi ro này có thể gây ra những tổn thất lớn về tài sản, lợi nhuận và uy tín của ngân hàng. Rủi ro tín dụng (Credit Risk): là loại rủi ro phát sinh trong quá trình cấp tín dụng của ngân hàng, biểu hiện trên thực tế qua việc khách hàng không trả được nợ hoặc trả nợ không đúng hạn cho ngân hàng.

Năng lực quản trị rủi ro của các NHTM Việt Nam còn nhiều hạn chế so với các chuẩn mực quốc tế. Nhiều ngân hàng vẫn dựa vào các phương pháp quản trị rủi ro truyền thống, thiếu các công cụ và kỹ thuật hiện đại. Hệ thống cơ sở dữ liệu và thông tin còn yếu, gây khó khăn cho việc nhận diện và đo lường rủi ro. Đội ngũ cán bộ quản trị rủi ro còn thiếu kinh nghiệm và chuyên môn. Ngoài ra, khuôn khổ pháp lý và giám sát còn chưa theo kịp với sự phát triển của thị trường. Để quản trị rủi ro và quản lý rủi ro là khác nhau về mặt ý nghĩa. Quản lý rủi ro là việc sử dụng các công cụ, biện pháp, quy trình cần thiết đã có nhằm hạn chế tối đa khả năng xảy ra tổn thất.

Trụ cột 1 của Basel II quy định về yêu cầu vốn tối thiểu, dựa trên đánh giá rủi ro chi tiết hơn so với Basel I. Trụ cột 2 tập trung vào quá trình giám sát của cơ quan quản lý, yêu cầu các ngân hàng phải có quy trình đánh giá và quản trị rủi ro toàn diện. Trụ cột 3 yêu cầu các ngân hàng công khai thông tin về rủi ro và vốn, nhằm tăng cường kỷ luật thị trường và minh bạch thông tin. Ba trụ cột này phối hợp chặt chẽ với nhau để đảm bảo an toàn và ổn định của hệ thống ngân hàng. Chính vì vậy, hàng năm các ngân hàng thương mại được phép và cần phải trích lập quỹ bù đắp rủi ro hạch toán vào chi phí. Quy mô quỹ bù đắp rủi ro căn cứ vào mức độ và khả năng rủi ro. Nếu rủi ro thấp thì hiệu quả kinh tế sẽ tăng, và ngược lại.

Basel III bổ sung các quy định về tỷ lệ đòn bẩy, nhằm hạn chế việc sử dụng đòn bẩy quá mức của các ngân hàng. Tỷ lệ thanh khoản yêu cầu các ngân hàng phải duy trì một lượng tài sản có tính thanh khoản cao, đảm bảo khả năng đáp ứng các nghĩa vụ thanh toán ngắn hạn. Vốn đối ứng là một khoản vốn bổ sung được yêu cầu khi kinh tế vĩ mô có dấu hiệu bất ổn, nhằm tăng cường khả năng chống chịu của các ngân hàng trước các cú sốc. Basel III giúp các ngân hàng trở nên an toàn và ổn định hơn, giảm thiểu rủi ro hệ thống. Trong quản trị ngân hàng thương mại, quản trị rủi ro là một nội dung quan trọng mà các cấp lãnh đạo, quản lý, điều hành phải đặc biệt quan tâm.

Một số NHTM lớn tại Việt Nam đã hoàn thành việc triển khai Basel II, trong khi nhiều ngân hàng khác vẫn đang trong giai đoạn chuẩn bị. Các NHTM đang tập trung vào việc xây dựng hệ thống cơ sở dữ liệu, nâng cao năng lực quản trị rủi ro và đáp ứng các yêu cầu về vốn. Tuy nhiên, vẫn còn nhiều thách thức, bao gồm thiếu nguồn nhân lực có trình độ, hệ thống công nghệ thông tin chưa đáp ứng yêu cầu và khuôn khổ pháp lý còn chưa hoàn thiện. Vào năm 1988, Ủy ban đã quyết định giới thiệu hệ thống đo lường vốn mà nó được đề cập như là Hiệp ước vốn Basel (the Basel Capital Accord) hay Basel I và có hiệu lực từ 1992.

Kinh nghiệm từ các nước phát triển cho thấy việc triển khai Basel cần có sự cam kết mạnh mẽ từ cơ quan quản lý và sự chủ động của các ngân hàng. Cần có một lộ trình rõ ràng, phù hợp với điều kiện cụ thể của từng quốc gia. Đầu tư vào công nghệ thông tin và đào tạo nguồn nhân lực là yếu tố then chốt. Ngoài ra, cần tăng cường giám sát và kiểm tra để đảm bảo tuân thủ các tiêu chuẩn Basel. Đến năm 1996, Basel I được sửa đổi với rất nhiều điểm mới. Tuy vậy, Hiệp ước vẫn có khá nhiều điểm hạn chế.

NHNN cần ban hành các văn bản hướng dẫn chi tiết về việc triển khai Basel, phù hợp với điều kiện của Việt Nam. NHNN cũng cần tăng cường giám sát và kiểm tra việc tuân thủ các tiêu chuẩn Basel của các NHTM. Ngoài ra, NHNN có thể hỗ trợ các NHTM thông qua các chương trình đào tạo, tư vấn và hỗ trợ tài chính. Mức độ hiện đại hóa đòi hỏi các ngân hàng thương mại phải dựa vào công nghệ tự động ngày càng phức tạp; phát triển đa dạng hơn các sản phẩm; xu hướng toàn cầu hóa, cạnh tranh, mở rộng quy mô, tham gia vào hoạt động mua lại, sáp nhập, hợp nhất.

Các NHTM cần xây dựng lộ trình triển khai Basel cụ thể, phù hợp với quy mô, năng lực và chiến lược của từng ngân hàng. Các NHTM cần đầu tư vào công nghệ thông tin, đào tạo nhân lực và xây dựng hệ thống quản trị rủi ro hiệu quả. Ngoài ra, các NHTM cần tăng cường minh bạch thông tin và kỷ luật thị trường. Cải tiến quy trình quản trị rủi ro, đào tạo, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, hoàn thiện và phát triển cơ sở hạ tầng, hệ thống công nghệ thông tin. Đầu tư chi phí cho việc thực hiện.

Trong bối cảnh hội nhập quốc tế ngày càng sâu rộng, việc áp dụng các chuẩn mực quốc tế như Hiệp ước Basel là rất quan trọng để các NHTM Việt Nam có thể cạnh tranh trên thị trường quốc tế. Basel giúp các NHTM Việt Nam đáp ứng các yêu cầu của các đối tác quốc tế, tăng cường khả năng tiếp cận vốn và mở rộng hoạt động ra nước ngoài. Các NHTM cần tăng cường minh bạch thông tin và kỷ luật thị trường. Về phía hỗ trợ của nhà nước, nâng cao trách nhiệm, chất lượng trong công tác kiểm tra giám sát, xây dưng và ngày càng hoàn thiện hệ thống các văn bản pháp luật.

Cần có các nghiên cứu sâu rộng về các phương pháp quản trị rủi ro tiên tiến, phù hợp với điều kiện của Việt Nam. Các NHTM cần khuyến khích các hoạt động nghiên cứu và phát triển, nhằm nâng cao năng lực quản trị rủi ro và đáp ứng các yêu cầu của thị trường. Ngoài ra, cần tăng cường hợp tác quốc tế trong lĩnh vực quản trị rủi ro, để học hỏi kinh nghiệm và tiếp cận các công nghệ mới. Đồng thời cố gắng xây dựng một lộ trình áp dụng Basel vào hệ thống ngân hàng thương mại Việt Nam trong thời gian tới.