Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh cách mạng công nghiệp 4.0 và sự phát triển mạnh mẽ của công nghệ thông tin (CNTT), việc ứng dụng CNTT trong giáo dục đã trở thành xu thế tất yếu nhằm nâng cao chất lượng dạy và học. Tại huyện Ninh Phước, tỉnh Ninh Thuận, các trường trung học phổ thông (THPT) đã có nhiều nỗ lực trong việc ứng dụng CNTT, tuy nhiên vẫn còn tồn tại nhiều hạn chế về cơ sở vật chất, trang thiết bị và nhận thức của cán bộ quản lý (CBQL) cũng như giáo viên. Nghiên cứu này nhằm làm rõ cơ sở lý luận, khảo sát thực trạng quản lý ứng dụng CNTT trong dạy học tại các trường THPT huyện Ninh Phước trong năm học 2021-2022, từ đó đề xuất các biện pháp quản lý phù hợp nhằm nâng cao hiệu quả ứng dụng CNTT trong dạy học.

Mục tiêu cụ thể của nghiên cứu bao gồm: (1) Hệ thống hóa cơ sở lý luận về quản lý ứng dụng CNTT trong dạy học; (2) Đánh giá thực trạng quản lý ứng dụng CNTT tại các trường THPT huyện Ninh Phước; (3) Đề xuất các biện pháp quản lý ứng dụng CNTT trong dạy học; (4) Khảo nghiệm tính cần thiết và khả thi của các biện pháp đề xuất. Nghiên cứu có phạm vi khảo sát tại ba trường THPT tiêu biểu gồm An Phước, Nguyễn Huệ và Phạm Văn Đồng, trong năm học 2021-2022. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hỗ trợ các nhà quản lý giáo dục địa phương nâng cao chất lượng dạy học thông qua ứng dụng CNTT, góp phần thực hiện đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục theo định hướng của Bộ Giáo dục và Đào tạo.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý giáo dục hiện đại, trong đó trọng tâm là quản lý ứng dụng CNTT trong dạy học. Hai lý thuyết chính được áp dụng gồm:

  1. Lý thuyết quản lý theo chức năng: Bao gồm bốn chức năng cơ bản là lập kế hoạch, tổ chức thực hiện, lãnh đạo chỉ đạo và kiểm tra đánh giá. Lý thuyết này giúp phân tích các hoạt động quản lý ứng dụng CNTT trong dạy học một cách hệ thống và có tổ chức.

  2. Mô hình TPACK (Technological Pedagogical Content Knowledge): Mô hình này nhấn mạnh sự kết hợp giữa kiến thức chuyên môn bộ môn, kiến thức về phương pháp dạy học và kiến thức về công nghệ thông tin để giáo viên có thể ứng dụng CNTT hiệu quả trong giảng dạy.

Các khái niệm chính trong nghiên cứu bao gồm: công nghệ thông tin, ứng dụng CNTT trong dạy học, quản lý giáo dục, quản lý ứng dụng CNTT trong dạy học, và các hình thức ứng dụng CNTT trong trường THPT như bài giảng điện tử, dạy học đa phương tiện, và trường học kết nối.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp luận duy vật biện chứng và duy vật lịch sử, kết hợp các quan điểm hệ thống - cấu trúc, lịch sử - lôgíc, thực tiễn và phát triển. Phương pháp nghiên cứu cụ thể gồm:

  • Phương pháp nghiên cứu lý luận: Tổng hợp, phân tích các tài liệu, văn bản pháp luật, chỉ thị của Bộ GDĐT, các công trình nghiên cứu trong và ngoài nước để xây dựng cơ sở lý luận.

  • Phương pháp điều tra bằng bảng hỏi: Thu thập dữ liệu từ 150 cán bộ quản lý, giáo viên và nhân viên phụ trách CNTT tại ba trường THPT huyện Ninh Phước. Bảng hỏi tập trung vào nhận thức, thực trạng ứng dụng và quản lý CNTT trong dạy học.

  • Phương pháp phỏng vấn sâu: Thực hiện phỏng vấn trực tiếp với 1 hiệu trưởng, 2 phó hiệu trưởng, 1 tổ trưởng chuyên môn và 4 giáo viên để làm rõ các vấn đề khảo sát.

  • Phương pháp nghiên cứu tài liệu, sản phẩm hoạt động: Phân tích hồ sơ quản lý, kế hoạch, báo cáo tổng kết và các sản phẩm ứng dụng CNTT của các trường.

  • Phương pháp xử lý dữ liệu: Sử dụng phần mềm SPSS 25.0 và Microsoft Excel để xử lý số liệu định lượng, tính trung bình, độ lệch chuẩn, kiểm định thống kê; phân tích định tính bằng phương pháp trích lọc nội dung.

Thời gian nghiên cứu tập trung vào năm học 2021-2022, với cỡ mẫu khảo sát khoảng 150 người, được chọn theo phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo tính đại diện cho các trường THPT trong huyện.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức về vai trò ứng dụng CNTT trong dạy học: Khoảng 85% cán bộ quản lý và giáo viên nhận thức rõ tầm quan trọng của CNTT trong đổi mới phương pháp dạy học và nâng cao chất lượng giáo dục. Tuy nhiên, chỉ khoảng 60% trong số đó có kế hoạch cụ thể và thực hiện nghiêm túc việc ứng dụng CNTT.

  2. Thực trạng ứng dụng CNTT trong giảng dạy: 70% giáo viên sử dụng phần mềm PowerPoint và các thiết bị trình chiếu trong giảng dạy, nhưng chỉ khoảng 35% sử dụng các phần mềm chuyên dụng hoặc bài giảng điện tử tích hợp đa phương tiện. Việc ứng dụng CNTT chủ yếu dừng lại ở mức hỗ trợ một số công đoạn, chưa đạt mức tích hợp toàn diện.

  3. Cơ sở vật chất và hạ tầng CNTT: Các trường THPT trong huyện có tỷ lệ trang thiết bị CNTT đáp ứng khoảng 65% nhu cầu thực tế. Đường truyền internet ổn định chỉ đạt khoảng 55%, gây khó khăn cho việc triển khai dạy học trực tuyến và các hoạt động ứng dụng CNTT nâng cao.

  4. Quản lý và chỉ đạo ứng dụng CNTT: 75% hiệu trưởng và phó hiệu trưởng tham gia quản lý ứng dụng CNTT có kế hoạch và tổ chức thực hiện, nhưng chỉ 50% có hệ thống kiểm tra, đánh giá hiệu quả hoạt động ứng dụng CNTT thường xuyên và khoa học.

Thảo luận kết quả

Kết quả khảo sát cho thấy nhận thức của CBQL và giáo viên về vai trò của CNTT trong dạy học là tích cực, phù hợp với các nghiên cứu quốc tế và trong nước. Tuy nhiên, việc ứng dụng CNTT còn hạn chế do nhiều nguyên nhân như thiếu đồng bộ về cơ sở vật chất, hạn chế về kỹ năng CNTT của giáo viên, và thiếu sự chỉ đạo, kiểm tra chặt chẽ từ nhà trường.

So sánh với các nghiên cứu ở các quốc gia phát triển, như mô hình TPACK được áp dụng rộng rãi, việc tích hợp CNTT trong dạy học tại huyện Ninh Phước còn ở mức sơ khai, chủ yếu là hỗ trợ giảng dạy truyền thống. Các khó khăn về hạ tầng và nguồn lực cũng là những yếu tố khách quan ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý ứng dụng CNTT.

Việc kiểm tra, đánh giá hoạt động ứng dụng CNTT chưa được thực hiện thường xuyên và có hệ thống, dẫn đến khó khăn trong việc điều chỉnh và nâng cao chất lượng ứng dụng. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ ứng dụng CNTT theo mức độ khác nhau và bảng tổng hợp đánh giá nhận thức của CBQL, giáo viên.

Những phát hiện này khẳng định sự cần thiết của việc xây dựng các biện pháp quản lý đồng bộ, nâng cao năng lực CNTT cho đội ngũ giáo viên và CBQL, đồng thời đầu tư cơ sở vật chất hiện đại, nhằm thúc đẩy ứng dụng CNTT trong dạy học đạt hiệu quả cao hơn.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao nhận thức và năng lực CNTT cho cán bộ quản lý và giáo viên
    Tổ chức các khóa đào tạo, bồi dưỡng kỹ năng CNTT và phương pháp ứng dụng CNTT trong dạy học cho CBQL và giáo viên. Mục tiêu đạt 90% cán bộ quản lý và giáo viên có năng lực sử dụng CNTT cơ bản trong vòng 12 tháng. Chủ thể thực hiện: Sở GDĐT phối hợp với các trung tâm đào tạo CNTT.

  2. Xây dựng và triển khai kế hoạch ứng dụng CNTT trong dạy học tại từng trường
    Mỗi trường THPT cần xây dựng kế hoạch chi tiết, phù hợp với điều kiện thực tế, bao gồm mục tiêu, nội dung, nguồn lực và lộ trình thực hiện trong 2 năm tới. Chủ thể thực hiện: Ban giám hiệu các trường, dưới sự hướng dẫn của Sở GDĐT.

  3. Tăng cường tổ chức thực hiện và chỉ đạo ứng dụng CNTT trong đổi mới phương pháp dạy học
    Đẩy mạnh việc sử dụng phần mềm chuyên dụng, bài giảng điện tử và các hình thức dạy học đa phương tiện. Thiết lập các nhóm chuyên môn hỗ trợ lẫn nhau trong việc ứng dụng CNTT. Thời gian thực hiện: liên tục trong năm học. Chủ thể thực hiện: Tổ chuyên môn, giáo viên.

  4. Kiểm tra, đánh giá thường xuyên và khoa học hoạt động ứng dụng CNTT
    Thành lập tổ kiểm tra gồm hiệu trưởng, phó hiệu trưởng, tổ trưởng chuyên môn và nhân viên CNTT để đánh giá định kỳ hàng quý về tiến độ, chất lượng và hiệu quả ứng dụng CNTT. Chủ thể thực hiện: Ban giám hiệu các trường.

  5. Huy động nguồn lực và đầu tư hiện đại hóa cơ sở hạ tầng CNTT
    Tăng cường đầu tư trang thiết bị, nâng cấp đường truyền internet, xây dựng phòng học đa phương tiện hiện đại trong vòng 3 năm tới. Chủ thể thực hiện: Sở GDĐT phối hợp với chính quyền địa phương và các nhà tài trợ.

Các biện pháp trên cần được phối hợp đồng bộ, linh hoạt tùy theo điều kiện thực tế của từng trường để đạt hiệu quả cao nhất.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục các cấp
    Giúp hiểu rõ cơ sở lý luận và thực trạng quản lý ứng dụng CNTT trong dạy học, từ đó xây dựng chính sách, kế hoạch phù hợp với điều kiện địa phương.

  2. Hiệu trưởng và phó hiệu trưởng các trường THPT
    Cung cấp các giải pháp quản lý ứng dụng CNTT hiệu quả, hỗ trợ công tác chỉ đạo, tổ chức và kiểm tra hoạt động ứng dụng CNTT trong nhà trường.

  3. Giáo viên các bộ môn
    Nâng cao nhận thức và kỹ năng ứng dụng CNTT trong giảng dạy, đổi mới phương pháp dạy học, tăng cường sử dụng các phần mềm và công cụ hỗ trợ.

  4. Nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành quản lý giáo dục, công nghệ giáo dục
    Là tài liệu tham khảo quý giá về lý luận, phương pháp nghiên cứu và thực trạng ứng dụng CNTT trong giáo dục phổ thông tại địa phương, đồng thời cung cấp cơ sở để phát triển các nghiên cứu tiếp theo.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao quản lý ứng dụng CNTT trong dạy học lại quan trọng?
    Quản lý giúp đảm bảo việc ứng dụng CNTT được thực hiện có kế hoạch, khoa học, hiệu quả, góp phần đổi mới phương pháp dạy học và nâng cao chất lượng giáo dục.

  2. Những khó khăn chính trong quản lý ứng dụng CNTT tại các trường THPT huyện Ninh Phước là gì?
    Bao gồm hạn chế về cơ sở vật chất, kỹ năng CNTT của giáo viên chưa đồng đều, thiếu sự chỉ đạo và kiểm tra thường xuyên từ nhà trường.

  3. Mô hình TPACK hỗ trợ gì cho giáo viên trong ứng dụng CNTT?
    Mô hình giúp giáo viên kết hợp kiến thức chuyên môn, phương pháp dạy học và công nghệ để thiết kế bài giảng hiệu quả, phù hợp với học sinh.

  4. Các biện pháp đề xuất có thể áp dụng trong thời gian bao lâu?
    Các biện pháp được đề xuất với lộ trình từ 12 tháng đến 3 năm, tùy theo từng nội dung và điều kiện thực tế của từng trường.

  5. Làm thế nào để đánh giá hiệu quả ứng dụng CNTT trong dạy học?
    Thông qua kiểm tra, đánh giá định kỳ về kế hoạch, tiến độ thực hiện, chất lượng bài giảng, mức độ sử dụng thiết bị và phản hồi từ giáo viên, học sinh.

Kết luận

  • Quản lý ứng dụng CNTT trong dạy học là yếu tố then chốt để nâng cao chất lượng giáo dục tại các trường THPT huyện Ninh Phước.
  • Thực trạng ứng dụng CNTT còn nhiều hạn chế do yếu tố cơ sở vật chất, năng lực và quản lý chưa đồng bộ.
  • Các biện pháp quản lý đề xuất tập trung vào nâng cao nhận thức, xây dựng kế hoạch, tổ chức thực hiện, kiểm tra đánh giá và đầu tư cơ sở hạ tầng.
  • Khảo nghiệm tính cần thiết và khả thi của các biện pháp cho thấy phù hợp với điều kiện thực tế địa phương.
  • Đề nghị các nhà quản lý, hiệu trưởng và giáo viên phối hợp triển khai các giải pháp nhằm thúc đẩy ứng dụng CNTT hiệu quả, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục trong kỷ nguyên số.

Hành động tiếp theo: Các trường cần xây dựng kế hoạch chi tiết, tổ chức đào tạo nâng cao năng lực CNTT cho đội ngũ giáo viên và cán bộ quản lý, đồng thời tăng cường đầu tư cơ sở vật chất để tạo môi trường học tập hiện đại, sáng tạo.