Tư Tưởng Đạo Đức Của John Stuart Mill: Phân Tích Và Đánh Giá

Thế kỷ 19 ở Anh là thời kỳ của những biến động kinh tế và xã hội lớn lao. Cuộc cách mạng công nghiệp đã tạo ra sự giàu có chưa từng có, nhưng cũng gây ra những bất công và khổ đau cho nhiều người. Mill đã chứng kiến những mâu thuẫn này và tìm cách giải quyết chúng thông qua triết học và cải cách xã hội. Sự phát triển của chủ nghĩa tư bản, với những mâu thuẫn xã hội gay gắt, sự bất tương xứng giữa phát triển kinh tế và môi trường đạo đức xã hội, giữa sự giàu lên của tầng lớp “thượng đẳng” và sự bần cùng, suy kiệt về thể chất lẫn tinh thần của người lao động, việc phân tích, làm rõ những vấn đề đạo đức, chính trị của J.Mill, “khát vọng đấu tranh vì hạnh phúc, tự do”, vì “lợi ích nhiều nhất cho số đông lớn nhất”, từ đó gợi mở những vấn đề đạo đức, chính trị trong xã hội hiện đại, là điều cần thiết.

Mill chịu ảnh hưởng sâu sắc từ chủ nghĩa công lợi của Jeremy Bentham, người thầy và người bạn của gia đình ông. Tuy nhiên, Mill không hoàn toàn đồng ý với Bentham về mọi mặt. Ông cho rằng hạnh phúc không chỉ là sự thỏa mãn những khoái cảm vật chất, mà còn bao gồm cả những khoái cảm tinh thần và trí tuệ. Mill cũng nhấn mạnh tầm quan trọng của chất lượng hạnh phúc, chứ không chỉ là số lượng. Ông tin rằng một người không hài lòng còn hơn là một con lợn hài lòng, và Socrates không hài lòng còn hơn là một kẻ ngốc hài lòng.

Mill định nghĩa hạnh phúc là sự thỏa mãn những khoái cảm, và sự vắng mặt của đau khổ. Tuy nhiên, ông phân biệt giữa những khoái cảm vật chất và những khoái cảm tinh thần. Ông cho rằng những khoái cảm tinh thần, như tình yêu, tình bạn, tri thức, và nghệ thuật, có giá trị cao hơn những khoái cảm vật chất. Mill tin rằng con người có khả năng trải nghiệm những khoái cảm cao cấp, và việc phát triển khả năng này là một phần quan trọng của cuộc sống đạo đức.

Mill cho rằng đạo đức đóng một vai trò quan trọng trong việc đạt được hạnh phúc. Ông tin rằng những hành động đạo đức, như trung thực, công bằng, và vị tha, không chỉ mang lại hạnh phúc cho người khác, mà còn mang lại hạnh phúc cho chính người thực hiện hành động đó. Mill tin rằng một người sống một cuộc sống đạo đức là một người sống một cuộc sống hạnh phúc hơn.

Mill tin rằng hạnh phúc cá nhân và hạnh phúc xã hội có mối quan hệ mật thiết với nhau. Ông cho rằng một người không thể thực sự hạnh phúc nếu sống trong một xã hội bất công và khổ đau. Mill tin rằng mỗi người đều có trách nhiệm đóng góp vào việc tạo ra một xã hội tốt đẹp hơn, nơi mà mọi người đều có cơ hội sống một cuộc sống hạnh phúc và ý nghĩa.

Mill không cho rằng tự do là tuyệt đối. Ông tin rằng tự do phải được giới hạn để bảo vệ quyền lợi của người khác. Mill đưa ra nguyên tắc "gây hại", theo đó một người chỉ có thể bị hạn chế tự do nếu hành động của họ gây hại cho người khác. Nguyên tắc này được sử dụng để biện minh cho việc cấm những hành động như bạo lực, gian lận, và xâm phạm quyền sở hữu.

Mill đặc biệt nhấn mạnh tầm quan trọng của tự do ngôn luận. Ông tin rằng mọi ý kiến, dù là đúng hay sai, đều có giá trị. Ông cho rằng việc tranh luận và thảo luận là cần thiết để tìm ra sự thật, và để ngăn chặn sự độc đoán của chính phủ và xã hội. Mill tin rằng ngay cả những ý kiến sai lầm cũng có thể chứa đựng một phần sự thật, và việc lắng nghe những ý kiến này có thể giúp chúng ta hiểu rõ hơn về vấn đề.

Mill tin rằng tự do là điều kiện cần thiết để mỗi người có thể phát triển tiềm năng của mình một cách đầy đủ. Ông cho rằng khi được tự do suy nghĩ, tự do hành động, và tự do lựa chọn, mỗi người sẽ có cơ hội khám phá những gì mình thực sự đam mê, và phát triển những kỹ năng và phẩm chất cần thiết để thành công trong cuộc sống. Mill tin rằng một xã hội tự do là một xã hội sáng tạo và năng động.

Chủ nghĩa công lợi của Mill có nhiều ưu điểm, như tính thực tế, tính nhân văn, và khả năng giải quyết những vấn đề đạo đức phức tạp. Tuy nhiên, nó cũng có những hạn chế, như khó khăn trong việc đo lường hạnh phúc, nguy cơ hy sinh quyền lợi của thiểu số, và khả năng biện minh cho những hành động sai trái. Trong “Chủ nghĩa vị lợi nhìn từ góc độ đạo đức học” các tác giả trên cơ sở làm rõ nội dung tư tưởng đạo đức cơ bản của chủ nghĩa công lợi cả về những mặt ưu điểm và hạn chế, trong bài viết này đã chỉ rõ những nguyên tắc đạo đức chủ nghĩa công lợi còn giá trị phù hợp và có thể vận dụng được vào xã hội ta nhằm khắc phục chủ nghĩa cá nhân vị kỷ đang trở nên ngày càng phổ biến, đặc biệt trong thế hệ trẻ hiện nay.

Tư tưởng của Mill có thể được áp dụng để giải quyết nhiều vấn đề trong xã hội hiện đại, như bất bình đẳng, phân biệt đối xử, và ô nhiễm môi trường. Nguyên tắc tự do cá nhân có thể được sử dụng để bảo vệ quyền lợi của những người yếu thế, và nguyên tắc công lợi có thể được sử dụng để đưa ra những quyết định chính sách công có lợi cho số đông. Nghiên cứu tư tưởng đạo đức J.Mill không chỉ cần thiết về mặt lý luận mà cần thiết về mặt thực tiễn, vì với quan niệm về lợi ích và hạnh phúc ngày nay khác trước nên nguyên tắc hành xử có đạo đức của con người hiện nay thay đổi. Vì vậy, nghiên cứu tư tưởng đạo đức J.Mill giúp chúng ta có thêm một trong những nguyên tắc hành xử có đạo đức.

Trong khi Mill tập trung vào hạnh phúc và kết quả của hành động, Kant nhấn mạnh nghĩa vụ và động cơ của hành động. Kant cho rằng một hành động chỉ có giá trị đạo đức nếu nó được thực hiện vì nghĩa vụ, chứ không phải vì mong muốn đạt được hạnh phúc. Mill và Kant có những quan điểm khác nhau về nguồn gốc của các nguyên tắc đạo đức. Kant cho rằng các nguyên tắc đạo đức là bẩm sinh, trong khi Mill cho rằng chúng được hình thành thông qua kinh nghiệm.

Aristotle tập trung vào việc phát triển đức hạnh và đạt được mục đích cuối cùng của con người, đó là hạnh phúc (eudaimonia). Mill cũng quan tâm đến hạnh phúc, nhưng ông định nghĩa hạnh phúc theo cách khác. Aristotle cho rằng hạnh phúc là một trạng thái của cuộc sống, trong khi Mill cho rằng hạnh phúc là sự thỏa mãn những khoái cảm.

Từ tư tưởng đạo đức của Mill, chúng ta có thể rút ra nhiều bài học quan trọng, như tầm quan trọng của tự do cá nhân, trách nhiệm của mỗi người đối với xã hội, và giá trị của việc theo đuổi hạnh phúc một cách có ý thức. Chúng ta cần phải bảo vệ tự do của mình và của người khác, đóng góp vào việc tạo ra một xã hội công bằng hơn, và tìm kiếm hạnh phúc không chỉ cho bản thân, mà còn cho cả cộng đồng.

Nghiên cứu về tư tưởng đạo đức của Mill vẫn còn nhiều tiềm năng. Các nhà nghiên cứu có thể tiếp tục khám phá những khía cạnh khác nhau của tư tưởng của ông, so sánh và đối chiếu tư tưởng của ông với các học thuyết khác, và áp dụng tư tưởng của ông để giải quyết những vấn đề trong xã hội hiện đại. Luận văn thạc sĩ với đề tài “Tư tưởng đạo đức của John Stuart Mill” làm rõ hơn những quan niệm của J.Mill nhằm đến việc tối đa hóa phúc lợi của các tạo vật có tri giác, cũng như sự biện hộ của ông về hạnh phúc, nhất là quan hệ giữa vấn đề đạo đức và vấn đề tự do: nguyên tắc tự do đặt trên cơ sở nguyên tắc công lợi, nguyên tắc công lợi, đến lượt nó lấy quan niệm “hạnh phúc” làm tiền đề.