Tổng quan nghiên cứu

Chính quyền địa phương cấp huyện đóng vai trò trung gian quan trọng trong hệ thống chính quyền nhà nước Việt Nam, chịu trách nhiệm tổ chức và thực hiện các chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước tại địa phương. Theo Hiến pháp năm 2013 và Luật Tổ chức chính quyền địa phương năm 2015, chính quyền địa phương được tổ chức phù hợp với đặc điểm nông thôn, đô thị, hải đảo và đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt. Tỉnh Quảng Ngãi đã thực hiện sắp xếp các đơn vị hành chính cấp huyện, cấp xã giai đoạn 2019-2021, trong đó huyện đảo Lý Sơn được thí điểm xây dựng chính quyền địa phương một cấp, giải thể chính quyền cấp xã với 3 xã An Bình, An Hải và An Vĩnh.

Nghiên cứu tập trung vào tổ chức và hoạt động của chính quyền địa phương cấp huyện, đặc biệt là chính quyền một cấp tại huyện đảo Lý Sơn, tỉnh Quảng Ngãi, trong nhiệm kỳ 2016-2021. Mục tiêu nhằm làm rõ thực trạng tổ chức, hoạt động, những ưu điểm, hạn chế và đề xuất giải pháp đổi mới nhằm nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước tại địa phương. Phạm vi nghiên cứu bao gồm các cơ quan HĐND, UBND và các cơ quan chuyên môn thuộc UBND huyện Lý Sơn. Ý nghĩa nghiên cứu góp phần hoàn thiện lý luận về tổ chức chính quyền địa phương cấp huyện, đồng thời cung cấp thông tin thực tiễn cho các nhà quản lý, cán bộ địa phương trong công tác cải cách hành chính và xây dựng bộ máy chính quyền tinh gọn, hiệu quả.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các luận điểm của học thuyết Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh về xây dựng bộ máy nhà nước và các quan điểm, chủ trương của Đảng, pháp luật của Nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam về tổ chức chính quyền địa phương. Hai mô hình nghiên cứu chính được áp dụng là mô hình tổ chức chính quyền địa phương theo nguyên tắc tập trung dân chủ và mô hình chính quyền địa phương một cấp tại huyện đảo.

Các khái niệm trọng tâm bao gồm:

  • Chính quyền địa phương cấp huyện: cơ quan quyền lực nhà nước trung gian giữa cấp tỉnh và cấp xã, gồm HĐND và UBND.
  • Nguyên tắc tập trung dân chủ: tổ chức và hoạt động của chính quyền địa phương phải tuân thủ nguyên tắc này nhằm đảm bảo sự lãnh đạo thống nhất và phát huy quyền làm chủ của nhân dân.
  • Chính quyền địa phương một cấp: mô hình tổ chức không có chính quyền cấp xã, toàn bộ nhiệm vụ, quyền hạn của cấp xã được chuyển giao cho chính quyền cấp huyện thực hiện.
  • Hiệu lực và hiệu quả hoạt động: tiêu chí đánh giá chất lượng tổ chức và hoạt động của chính quyền địa phương.

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng phương pháp nghiên cứu kết hợp định tính và định lượng. Nguồn dữ liệu chính bao gồm:

  • Số liệu thống kê về tổ chức, biên chế, trình độ cán bộ, hoạt động của HĐND, UBND huyện Lý Sơn nhiệm kỳ 2016-2021.
  • Văn bản pháp luật liên quan như Hiến pháp 2013, Luật Tổ chức chính quyền địa phương 2015 và sửa đổi 2019, các nghị quyết của Quốc hội và Ban Chấp hành Trung ương Đảng.
  • Tài liệu tham khảo từ các công trình nghiên cứu trước về chính quyền địa phương.
  • Phỏng vấn, khảo sát thực tiễn tại huyện đảo Lý Sơn.

Phương pháp phân tích, tổng hợp, so sánh được sử dụng để đánh giá thực trạng tổ chức và hoạt động, đồng thời rút ra các điểm mạnh, hạn chế. Cỡ mẫu nghiên cứu gồm toàn bộ đại biểu HĐND, cán bộ công chức UBND huyện và các cơ quan chuyên môn, với tổng số biên chế hiện có là 49 người. Phương pháp chọn mẫu chủ yếu là chọn mẫu toàn bộ nhằm đảm bảo tính đại diện và chính xác. Thời gian nghiên cứu tập trung vào nhiệm kỳ 2016-2021, giai đoạn có nhiều đổi mới tổ chức tại huyện đảo Lý Sơn.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Cơ cấu tổ chức và trình độ cán bộ: HĐND huyện Lý Sơn có 28 đại biểu, trong đó 100% là đảng viên, 75% có trình độ đại học và 21,43% trên đại học. UBND huyện có 49 biên chế, 87,75% có trình độ đại học, 10,2% trên đại học, đảm bảo 100% phù hợp với yêu cầu vị trí việc làm.
  2. Hoạt động của HĐND huyện: Trong nhiệm kỳ 2016-2021, HĐND huyện tổ chức 15 kỳ họp (11 kỳ họp thường lệ, 4 kỳ họp chuyên đề), ban hành 84 nghị quyết về các lĩnh vực kinh tế - xã hội, tài nguyên môi trường, giáo dục, xây dựng chính quyền. Tỷ lệ đại biểu trẻ chiếm 10,71%, nữ chiếm 7,14%.
  3. Hoạt động giám sát và chất vấn: Thường trực HĐND và các Ban đã tổ chức 34 cuộc giám sát, với trên 90% kiến nghị được giải quyết. Các vấn đề chất vấn tập trung vào thu hút đầu tư, giải ngân vốn, xây dựng nông thôn mới, y tế, giáo dục, quản lý đất đai, tiếp dân và giải quyết khiếu nại.
  4. Tổ chức chính quyền một cấp: Việc giải thể 3 xã cấp xã và chuyển giao toàn bộ nhiệm vụ cho chính quyền huyện đã giúp tinh gọn bộ máy, giảm chi phí ngân sách, nâng cao hiệu lực quản lý, phù hợp với đặc thù huyện đảo có diện tích nhỏ, dân số khoảng 24 nghìn người và điều kiện kinh tế xã hội còn nhiều khó khăn.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy mô hình chính quyền địa phương một cấp tại huyện đảo Lý Sơn đã góp phần nâng cao hiệu quả hoạt động quản lý nhà nước, giảm sự chồng chéo, trùng lắp trong tổ chức bộ máy. Việc tăng tỷ lệ đại biểu có trình độ cao và đảng viên trong HĐND huyện giúp nâng cao chất lượng quyết định và giám sát. Hoạt động giám sát, chất vấn được thực hiện thường xuyên, tập trung vào các vấn đề bức xúc của địa phương, phản ánh sự quan tâm sát sao của đại biểu và cử tri.

So sánh với các nghiên cứu về chính quyền địa phương cấp huyện khác, mô hình một cấp tại Lý Sơn là sáng tạo, phù hợp với đặc thù địa bàn hải đảo, góp phần thực hiện chủ trương tinh giản biên chế, nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý. Tuy nhiên, vẫn còn một số hạn chế như cơ cấu cán bộ nữ còn thấp, một số lĩnh vực quản lý còn gặp khó khăn do điều kiện tự nhiên và nguồn lực hạn chế. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cơ cấu đại biểu HĐND theo giới tính, độ tuổi, trình độ; bảng thống kê số lượng và tỷ lệ cán bộ công chức theo trình độ chuyên môn; biểu đồ số lượng kỳ họp và nghị quyết của HĐND theo năm.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo, bồi dưỡng cán bộ, công chức nhằm nâng cao trình độ chuyên môn, nghiệp vụ và năng lực quản lý, đặc biệt chú trọng phát triển cán bộ nữ và cán bộ trẻ, đặt mục tiêu tăng tỷ lệ cán bộ nữ lên ít nhất 20% trong 5 năm tới. Chủ thể thực hiện: UBND huyện phối hợp với các cơ sở đào tạo, thời gian: 2022-2026.
  2. Hoàn thiện cơ chế phối hợp giữa các cơ quan trong chính quyền một cấp để đảm bảo hiệu quả quản lý, tránh chồng chéo, nâng cao tính minh bạch và trách nhiệm giải trình, đặc biệt trong các lĩnh vực quản lý đất đai, môi trường và dịch vụ hành chính công. Chủ thể: HĐND, UBND huyện, thời gian: ngay trong năm 2022.
  3. Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý và phục vụ nhân dân, xây dựng hệ thống quản lý điện tử, dịch vụ công trực tuyến để rút ngắn thời gian giải quyết thủ tục hành chính, nâng cao sự hài lòng của người dân. Chủ thể: UBND huyện, thời gian: 2022-2024.
  4. Tăng cường công tác giám sát, phản biện xã hội của HĐND và các tổ chức chính trị - xã hội, nâng cao chất lượng các cuộc giám sát, chất vấn nhằm phát hiện và xử lý kịp thời các tồn tại, hạn chế trong hoạt động của chính quyền địa phương. Chủ thể: HĐND huyện, UBMTTQVN, thời gian: liên tục hàng năm.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ, công chức chính quyền địa phương: Nắm bắt thực trạng tổ chức, hoạt động và các giải pháp đổi mới để nâng cao hiệu quả công tác quản lý nhà nước tại địa phương.
  2. Nhà nghiên cứu, giảng viên ngành Luật Hiến pháp và Luật Hành chính: Tham khảo cơ sở lý luận và thực tiễn về tổ chức chính quyền địa phương, đặc biệt mô hình chính quyền một cấp tại huyện đảo.
  3. Các nhà hoạch định chính sách, cơ quan quản lý nhà nước cấp tỉnh, trung ương: Đánh giá hiệu quả mô hình tổ chức chính quyền địa phương, làm cơ sở cho việc nhân rộng hoặc điều chỉnh chính sách.
  4. Sinh viên cao học, nghiên cứu sinh ngành Luật, Quản lý nhà nước: Học tập phương pháp nghiên cứu, phân tích thực trạng và đề xuất giải pháp trong lĩnh vực tổ chức bộ máy nhà nước.

Câu hỏi thường gặp

  1. Chính quyền địa phương một cấp là gì?
    Chính quyền địa phương một cấp là mô hình tổ chức không có chính quyền cấp xã, toàn bộ nhiệm vụ, quyền hạn của cấp xã được chuyển giao cho chính quyền cấp huyện thực hiện. Ví dụ điển hình là huyện đảo Lý Sơn đã giải thể 3 xã cấp xã và tổ chức chính quyền một cấp từ năm 2020.

  2. Tại sao huyện đảo Lý Sơn lại áp dụng mô hình chính quyền một cấp?
    Do đặc thù diện tích nhỏ, dân số khoảng 24 nghìn người, điều kiện kinh tế xã hội còn khó khăn, giao thông đi lại khó khăn, mô hình này giúp tinh gọn bộ máy, giảm chi phí, nâng cao hiệu lực quản lý và phù hợp với đặc điểm địa bàn hải đảo.

  3. Hoạt động giám sát của HĐND huyện Lý Sơn được thực hiện như thế nào?
    Trong nhiệm kỳ 2016-2021, Thường trực HĐND và các Ban đã tổ chức 34 cuộc giám sát với trên 90% kiến nghị được giải quyết, tập trung vào các lĩnh vực kinh tế, xã hội, quốc phòng, an ninh và giải quyết khiếu nại tố cáo.

  4. Cơ cấu đại biểu HĐND huyện Lý Sơn có điểm gì nổi bật?
    HĐND huyện có 28 đại biểu, 100% là đảng viên, 75% có trình độ đại học, 21,43% trên đại học, tỷ lệ đại biểu trẻ chiếm 10,71%, nữ chiếm 7,14%, đảm bảo cơ cấu đại diện đa dạng và chất lượng.

  5. Giải pháp nào được đề xuất để nâng cao hiệu quả hoạt động chính quyền địa phương?
    Các giải pháp gồm tăng cường đào tạo cán bộ, hoàn thiện cơ chế phối hợp, ứng dụng công nghệ thông tin, tăng cường giám sát và phản biện xã hội nhằm nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước.

Kết luận

  • Chính quyền địa phương cấp huyện là mắt xích quan trọng trong hệ thống chính quyền nhà nước, vừa thực hiện quyền lực nhà nước vừa đại diện cho ý chí, nguyện vọng của nhân dân địa phương.
  • Mô hình chính quyền địa phương một cấp tại huyện đảo Lý Sơn đã góp phần tinh gọn bộ máy, nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý, phù hợp với đặc thù địa bàn hải đảo.
  • Hoạt động của HĐND và UBND huyện Lý Sơn trong nhiệm kỳ 2016-2021 được tổ chức bài bản, có nhiều đổi mới, đặc biệt trong công tác giám sát, chất vấn và ban hành nghị quyết.
  • Cần tiếp tục tăng cường đào tạo cán bộ, hoàn thiện cơ chế phối hợp, ứng dụng công nghệ thông tin và nâng cao vai trò giám sát để phát huy hiệu quả mô hình chính quyền một cấp.
  • Luận văn cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn quan trọng cho việc đổi mới tổ chức và hoạt động chính quyền địa phương cấp huyện, đặc biệt tại các huyện đảo, góp phần xây dựng bộ máy nhà nước tinh gọn, hoạt động hiệu lực, hiệu quả.

Hành động tiếp theo: Các cơ quan quản lý và cán bộ địa phương nên áp dụng các giải pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục nghiên cứu, đánh giá hiệu quả mô hình chính quyền một cấp để nhân rộng phù hợp với điều kiện thực tế.