Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục Việt Nam, hoạt động trải nghiệm (HĐTN) được xem là một phương pháp giáo dục tích cực nhằm phát triển phẩm chất, năng lực cho học sinh. Theo báo cáo của ngành giáo dục Hải Phòng, huyện Thủy Nguyên hiện lưu giữ trên 150 di tích lịch sử, trong đó có 61 di tích được xếp hạng cấp quốc gia và thành phố, tạo điều kiện thuận lợi để tổ chức các hoạt động trải nghiệm gắn với dạy học lịch sử. Tuy nhiên, khảo sát thực trạng tại 3 trường tiểu học trên địa bàn huyện cho thấy chỉ khoảng 20% giáo viên thường xuyên tổ chức HĐTN trong dạy học lịch sử lớp 4, trong khi 50% tổ chức thỉnh thoảng và 30% không tổ chức. Mục tiêu nghiên cứu nhằm đề xuất các biện pháp tổ chức hoạt động trải nghiệm tại các di tích lịch sử huyện Thủy Nguyên trong dạy học lịch sử lớp 4, góp phần nâng cao hiệu quả chất lượng dạy học môn lịch sử. Nghiên cứu được thực hiện trong năm học 2018-2020 tại các trường tiểu học thuộc huyện Thủy Nguyên, thành phố Hải Phòng. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc phát triển phương pháp dạy học tích cực, tăng cường sự hứng thú và năng lực thực hành cho học sinh, đồng thời góp phần bảo tồn và phát huy giá trị di tích lịch sử địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết giáo dục trải nghiệm của John Dewey, Kolb và các nhà giáo dục quốc tế khác. Dewey nhấn mạnh vai trò của kinh nghiệm trong giáo dục, cho rằng học tập hiệu quả khi người học được tham gia trực tiếp vào hoạt động thực tiễn. Kolb (1984) phát triển mô hình học tập qua trải nghiệm gồm 4 giai đoạn: trải nghiệm cụ thể, phản ánh, khái quát hóa và áp dụng. Ngoài ra, lý thuyết về hoạt động trải nghiệm sáng tạo của các tác giả trong nước cũng được vận dụng, nhấn mạnh việc tổ chức các hoạt động trải nghiệm nhằm phát triển phẩm chất, năng lực và kỹ năng sống cho học sinh. Các khái niệm chính bao gồm: hoạt động trải nghiệm, tổ chức hoạt động trải nghiệm tại di tích lịch sử, năng lực chuyên môn lịch sử, và phương pháp dạy học tích cực.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp kết hợp định tính và định lượng. Nguồn dữ liệu chính gồm khảo sát 30 giáo viên và 50 học sinh tại 3 trường tiểu học huyện Thủy Nguyên, thu thập qua phiếu khảo sát, phỏng vấn sâu và quan sát thực tế. Phương pháp phân tích thống kê mô tả được áp dụng để xử lý số liệu khảo sát, đồng thời phân tích nội dung phỏng vấn nhằm làm rõ nhận thức, thái độ và thực trạng tổ chức HĐTN. Thực nghiệm sư phạm được tiến hành tại Trường Tiểu học Núi Đèo nhằm kiểm nghiệm tính khả thi và hiệu quả của các biện pháp đề xuất. Cỡ mẫu được lựa chọn theo phương pháp chọn mẫu thuận tiện, đảm bảo đại diện cho nhóm giáo viên và học sinh lớp 4 trong khu vực nghiên cứu. Thời gian nghiên cứu kéo dài từ năm học 2018 đến 2020.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức về tầm quan trọng của HĐTN: Khoảng 50% giáo viên và học sinh đánh giá việc tổ chức HĐTN tại di tích lịch sử trong dạy học lịch sử lớp 4 là ở mức bình thường, chỉ 16% giáo viên và 16.3% học sinh cho rằng rất quan trọng. Một số giáo viên cho rằng HĐTN không cần thiết ở cấp tiểu học do khối lượng kiến thức lớn và áp lực học tập.

  2. Tần suất tổ chức HĐTN: Chỉ 20% giáo viên thường xuyên tổ chức HĐTN, 50% tổ chức thỉnh thoảng và 30% không tổ chức. Học sinh có thái độ tương tự với 14% thường xuyên tham gia, 52% thỉnh thoảng và 34% không tham gia.

  3. Hình thức tổ chức phổ biến: Hình thức tìm hiểu, khám phá được 50% giáo viên lựa chọn, tiếp theo là trò chơi (16%) và đóng kịch (một số giáo viên). Các hình thức khác như tổ chức sự kiện, lao động công ích chiếm tỷ lệ thấp (6.5%).

  4. Thái độ học sinh đối với HĐTN: 60% học sinh thể hiện sự hứng thú với hoạt động trải nghiệm, trong khi 20% không hứng thú và 20% thái độ bình thường. Nguyên nhân không hứng thú chủ yếu do các em đã từng tham gia nhiều hoạt động dã ngoại tương tự và cảm thấy nhàm chán.

  5. Khó khăn trong tổ chức HĐTN: 33.3% giáo viên chưa nhận thức đúng về HĐTN, 20% thiếu kỹ năng tổ chức, 16.7% gặp khó khăn về kinh phí và thời gian, 13.3% thiếu hiểu biết về các di tích lịch sử địa phương.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy nhận thức và thái độ của giáo viên và học sinh về HĐTN tại di tích lịch sử còn hạn chế, ảnh hưởng đến tần suất và chất lượng tổ chức hoạt động. So với các nghiên cứu quốc tế về giáo dục trải nghiệm, việc thiếu nhận thức đúng đắn và kỹ năng tổ chức là rào cản lớn tại địa phương. Việc lựa chọn hình thức tìm hiểu, khám phá phù hợp với điều kiện thực tế nhưng chưa đa dạng, chưa khai thác hết tiềm năng của các di tích lịch sử. Thái độ hứng thú của học sinh tương đối cao nhưng vẫn còn tỷ lệ không nhỏ chưa tích cực, phản ánh sự cần thiết đổi mới phương pháp và nội dung tổ chức. Các khó khăn về kinh phí, thời gian và kiến thức chuyên môn của giáo viên cũng là những thách thức cần giải quyết. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ nhận thức, tần suất tổ chức và thái độ học sinh, giúp minh họa rõ nét các vấn đề chính. Kết quả nghiên cứu phù hợp với các báo cáo ngành giáo dục về thực trạng đổi mới phương pháp dạy học tại các vùng ven đô.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường bồi dưỡng nhận thức và kỹ năng cho giáo viên: Tổ chức các khóa tập huấn, hội thảo chuyên đề về tổ chức HĐTN tại di tích lịch sử, tập trung nâng cao nhận thức đúng đắn và kỹ năng sư phạm cho giáo viên dạy lịch sử lớp 4. Thời gian thực hiện trong vòng 6 tháng, do Sở Giáo dục và Đào tạo Hải Phòng phối hợp với các trường đại học sư phạm chủ trì.

  2. Đa dạng hóa hình thức tổ chức hoạt động trải nghiệm: Khuyến khích giáo viên áp dụng các hình thức như đóng kịch, trò chơi lịch sử, thảo luận nhóm, tổ chức sự kiện tri ân tại di tích để tăng tính hấp dẫn và phát huy năng lực sáng tạo của học sinh. Thực hiện thí điểm trong năm học tiếp theo tại các trường tiểu học huyện Thủy Nguyên.

  3. Tăng cường đầu tư kinh phí và trang thiết bị hỗ trợ: Nhà trường và các cấp quản lý cần bố trí kinh phí hợp lý để tổ chức các chuyến tham quan, mua sắm thiết bị dạy học trực quan, tranh ảnh, mô hình lịch sử phục vụ HĐTN. Kinh phí có thể huy động từ ngân sách địa phương và các nguồn xã hội hóa, triển khai trong 1-2 năm tới.

  4. Xây dựng tài liệu hướng dẫn và kế hoạch tổ chức HĐTN: Soạn thảo bộ tài liệu hướng dẫn chi tiết về tổ chức hoạt động trải nghiệm tại các di tích lịch sử phù hợp với chương trình lịch sử lớp 4, bao gồm kịch bản hoạt động, câu hỏi gợi mở, trò chơi, bài tập vận dụng. Tài liệu được phát hành rộng rãi trong năm học tới.

  5. Tăng cường phối hợp giữa nhà trường, gia đình và cộng đồng: Khuyến khích sự tham gia của phụ huynh và cộng đồng địa phương trong việc tổ chức và hỗ trợ các hoạt động trải nghiệm, tạo môi trường học tập thực tế phong phú cho học sinh. Thực hiện thường xuyên và liên tục trong các năm học.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giáo viên tiểu học dạy môn lịch sử: Nghiên cứu cung cấp các biện pháp tổ chức hoạt động trải nghiệm thực tiễn, giúp giáo viên nâng cao hiệu quả giảng dạy, tăng cường hứng thú học tập cho học sinh.

  2. Nhà quản lý giáo dục địa phương: Các cán bộ quản lý có thể vận dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng chính sách, kế hoạch phát triển giáo dục trải nghiệm gắn với di tích lịch sử, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục địa phương.

  3. Sinh viên, nghiên cứu sinh ngành giáo dục: Tài liệu tham khảo hữu ích cho việc nghiên cứu phương pháp dạy học tích cực, giáo dục trải nghiệm và phát triển năng lực học sinh trong bối cảnh đổi mới chương trình phổ thông.

  4. Các tổ chức, cá nhân hoạt động bảo tồn di tích lịch sử: Luận văn cung cấp góc nhìn về vai trò giáo dục của di tích lịch sử, từ đó phối hợp với nhà trường tổ chức các hoạt động giáo dục, nâng cao ý thức bảo vệ di tích trong cộng đồng.

Câu hỏi thường gặp

  1. Hoạt động trải nghiệm tại di tích lịch sử có tác dụng gì trong dạy học lịch sử lớp 4?
    Hoạt động này giúp học sinh tiếp cận kiến thức một cách trực quan, sinh động, phát triển kỹ năng quan sát, phân tích và hình thành thái độ yêu quý, bảo vệ di tích. Ví dụ, học sinh khi tham quan đền Trạng nguyên Lê Ích Mộc sẽ hiểu sâu sắc hơn về nhân vật lịch sử và sự kiện liên quan.

  2. Tại sao nhiều giáo viên chưa thường xuyên tổ chức hoạt động trải nghiệm?
    Nguyên nhân chính là do nhận thức chưa đầy đủ về vai trò của HĐTN, thiếu kỹ năng tổ chức, hạn chế về thời gian và kinh phí. Một số giáo viên còn cho rằng môn lịch sử không cần thiết phải tổ chức trải nghiệm ở cấp tiểu học.

  3. Các hình thức tổ chức hoạt động trải nghiệm phổ biến là gì?
    Tìm hiểu, khám phá là hình thức phổ biến nhất, tiếp theo là trò chơi, đóng kịch và thảo luận. Mỗi hình thức có ưu điểm riêng, giúp học sinh phát triển năng lực tư duy, sáng tạo và kỹ năng xã hội.

  4. Làm thế nào để tăng cường hứng thú học sinh với hoạt động trải nghiệm?
    Giáo viên cần thiết kế các hoạt động đa dạng, phù hợp với đặc điểm lứa tuổi, kết hợp trò chơi, đóng vai, sự kiện thực tế để tạo không khí học tập sinh động, tránh nhàm chán. Đồng thời, tăng cường sự tham gia của học sinh trong quá trình tổ chức.

  5. Khó khăn lớn nhất khi tổ chức hoạt động trải nghiệm tại di tích lịch sử là gì?
    Khó khăn lớn nhất là nhận thức chưa đúng đắn của giáo viên về HĐTN, tiếp theo là thiếu kinh phí, thời gian và kiến thức chuyên môn về di tích lịch sử địa phương. Việc khắc phục đòi hỏi sự hỗ trợ từ các cấp quản lý và đào tạo chuyên môn.

Kết luận

  • Hoạt động trải nghiệm tại di tích lịch sử huyện Thủy Nguyên có tiềm năng lớn trong việc nâng cao chất lượng dạy học lịch sử lớp 4, góp phần phát triển phẩm chất và năng lực học sinh.
  • Thực trạng tổ chức HĐTN còn hạn chế do nhận thức, kỹ năng tổ chức của giáo viên và các khó khăn về kinh phí, thời gian.
  • Các hình thức tổ chức chủ yếu là tìm hiểu, khám phá, trò chơi và đóng kịch, mang lại hiệu quả tích cực trong việc thu hút học sinh.
  • Đề xuất các biện pháp bồi dưỡng giáo viên, đa dạng hóa hình thức tổ chức, tăng cường đầu tư và phối hợp cộng đồng nhằm nâng cao hiệu quả HĐTN.
  • Nghiên cứu mở ra hướng phát triển phương pháp dạy học tích cực, khuyến khích áp dụng rộng rãi trong các trường tiểu học tại Hải Phòng và các địa phương khác.

Next steps: Triển khai các khóa tập huấn cho giáo viên, xây dựng tài liệu hướng dẫn tổ chức HĐTN, thí điểm đa dạng hình thức trải nghiệm tại các trường tiểu học huyện Thủy Nguyên trong năm học tới.

Call to action: Các nhà quản lý giáo dục, giáo viên và cộng đồng cần phối hợp chặt chẽ để phát huy tối đa giá trị giáo dục của các di tích lịch sử thông qua hoạt động trải nghiệm sáng tạo, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục phổ thông.