Thực Trạng Sở Hữu Chéo và Vấn Đề An Toàn Hoạt Động Tại Các Ngân Hàng Thương Mại Ở Việt Nam

Quyền sở hữu, xét về bản chất, là tổng hợp các quy phạm pháp luật điều chỉnh các quan hệ xã hội phát sinh trong lĩnh vực chiếm hữu, sử dụng và định đoạt tài sản, bao gồm cả tư liệu sản xuất và tư liệu tiêu dùng. Đây là một phạm trù phức tạp, vừa mang tính kinh tế, vừa mang tính pháp lý. Theo đó, quyền sở hữu vừa thể hiện quan hệ sản xuất xã hội, phương thức chiếm hữu và phân phối trong từng hình thái kinh tế-xã hội, vừa là sự ghi nhận của Nhà nước về quyền của chủ sở hữu đối với tài sản. Để đảm bảo sự an toàn trong hoạt động ngân hàng, việc nắm rõ và tuân thủ các quy định về quyền sở hữu là vô cùng quan trọng, đặc biệt trong bối cảnh sở hữu chéo ngày càng trở nên phổ biến và tiềm ẩn nhiều rủi ro.

Quản lý ngân hàng là hệ thống các cơ chế mà theo đó ngân hàng được điều hành và kiểm soát, bao gồm việc tổ chức bộ máy, phân công quyền hạn và trách nhiệm giữa các chủ thể quản lý (cổ đông, Hội đồng quản trị, Ban điều hành...). Quản lý hiệu quả đòi hỏi sự minh bạch, trách nhiệm giải trình và tuân thủ nghiêm ngặt các quy định pháp luật. Trong bối cảnh sở hữu chéo, quyền quản lý có thể bị thao túng bởi các nhóm lợi ích, dẫn đến các quyết định sai lầm, gây tổn hại cho ngân hàng và hệ thống tài chính. Do đó, việc tăng cường giám sát, kiểm soát quyền quản lý là một trong những giải pháp quan trọng để hạn chế tác động tiêu cực của SHC.

Trong quá khứ, các NHTMNN cũng tham gia vào quá trình sở hữu chéo, mặc dù mức độ và hình thức có thể khác so với các NHTMCP. Việc các NHTMNN nắm giữ cổ phần của nhau hoặc của các doanh nghiệp nhà nước có thể tạo ra các mối quan hệ ràng buộc, làm giảm tính độc lập trong hoạt động và tăng nguy cơ rủi ro hệ thống. Sự sụp đổ của tập đoàn Vinashin là một ví dụ điển hình cho thấy những hệ lụy tiềm ẩn của việc các NHTMNN tham gia góp vốn hoặc đầu tư vào các dự án có rủi ro cao.

Hình thức sở hữu chéo phổ biến nhất là giữa các NHTMCP. Nhiều NHTMCP nắm giữ cổ phần của nhau, tạo ra một mạng lưới liên kết phức tạp. Điều này có thể dẫn đến tình trạng thao túng giá cổ phiếu, che giấu thông tin và gây khó khăn cho việc giám sát, kiểm soát. Vụ án Bầu Kiên tại ACB là một minh chứng rõ nét cho thấy những rủi ro tiềm ẩn của SHC trong hệ thống NHTMCP.

Mối quan hệ giữa ngân hàng và doanh nghiệp cũng là một khía cạnh quan trọng của sở hữu chéo. Việc ngân hàng cho doanh nghiệp vay vốn hoặc nắm giữ cổ phần của doanh nghiệp có thể tạo ra các xung đột lợi ích và làm tăng rủi ro tín dụng. Nếu doanh nghiệp gặp khó khăn tài chính, ngân hàng cũng sẽ bị ảnh hưởng tiêu cực. Do đó, cần có những quy định chặt chẽ để kiểm soát và hạn chế mối quan hệ này.

Sở hữu chéo làm suy yếu tỷ lệ an toàn vốn tối thiểu (CAR) của các ngân hàng. Các ngân hàng có thể sử dụng vốn ảo để đáp ứng các yêu cầu về CAR, che giấu rủi ro thực tế. Điều này có thể dẫn đến tình trạng đổ vỡ dây chuyền nếu một ngân hàng gặp khó khăn tài chính, gây ảnh hưởng đến toàn hệ thống.

Các quy định về giới hạn tín dụng có thể bị vi phạm thông qua các hình thức sở hữu chéo. Ngân hàng có thể cho các công ty liên quan vay vốn vượt quá giới hạn cho phép, làm tăng rủi ro tín dụng và gây khó khăn cho việc thu hồi nợ.

Tương tự, quy định về giới hạn đầu tư cũng có thể bị lách thông qua các hình thức sở hữu chéo. Ngân hàng có thể đầu tư vào các công ty liên quan với mục đích thao túng thị trường hoặc che giấu rủi ro, gây tổn hại cho cổ đông và người gửi tiền.

Việc công khai, minh bạch thông tin về cơ cấu sở hữu, các mối quan hệ liên quan và các giao dịch giữa các ngân hàng và các công ty liên quan là vô cùng quan trọng. Điều này giúp các nhà đầu tư, người gửi tiền và các cơ quan quản lý có thể đánh giá chính xác tình hình tài chính và rủi ro của ngân hàng.

NHNN cần tăng cường năng lực giám sát và kiểm soát, đặc biệt là đối với các ngân hàng có cấu trúc sở hữu phức tạp. Cần có các công cụ và phương pháp giám sát hiệu quả để phát hiện sớm các hành vi lách luật và các rủi ro tiềm ẩn.

Khung pháp lý cần được hoàn thiện để quy định rõ ràng về sở hữu chéo, các giới hạn đầu tư và tín dụng, và các chế tài xử phạt đối với các hành vi vi phạm. Cần có sự răn đe đủ mạnh để ngăn chặn các hành vi sai phạm.

Định nghĩa về người có liên quan cần được xem xét lại để mở rộng phạm vi kiểm soát và ngăn chặn các hành vi lách luật. Cần có các tiêu chí rõ ràng để xác định các cá nhân, tổ chức có ảnh hưởng đến hoạt động của ngân hàng.

NHNN cần tăng cường giám sát các cổ đông lớn và các tổ chức sở hữu ngân hàng để đảm bảo tuân thủ các quy định về sở hữu, đầu tư và tín dụng. Cần có các biện pháp xử lý nghiêm đối với các cổ đông vi phạm.

An toàn của hệ thống ngân hàng cần được ưu tiên hàng đầu. Việc giải quyết vấn đề sở hữu chéo là một bước quan trọng để đảm bảo sự ổn định và phát triển bền vững của hệ thống NHTM Việt Nam.

Việc hợp tác quốc tế và học hỏi kinh nghiệm từ các nước phát triển là cần thiết để giải quyết các vấn đề liên quan đến sở hữu chéo và các rủi ro tài chính khác.