Các nhân tố ảnh hưởng đến rủi ro phá sản của các ngân hàng thương mại tại Việt Nam

• Tác giả: Trần Thị Ngọc Ánh
• Người hướng dẫn: PGS.TS Nguyễn Đức Trung
• Trường học: Trường Đại Học Ngân Hàng Thành Phố Hồ Chí Minh
• Chuyên ngành: Tài chính – Ngân hàng
• Đề tài: Các Nhân Tố Ảnh Hưởng Đến Rủi Ro Phá Sản Của Các Ngân Hàng Thương Mại Tại Việt Nam
• Loại tài liệu: Luận Văn Thạc Sĩ
• Năm xuất bản: 2022
• Địa điểm: Thành phố Hồ Chí Minh

• LỜI CẢM ƠN
• LỜI CAM ĐOAN
• 1. CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN
• 1.1. Lý do chọn đề tài
• 1.2. Mục tiêu nghiên cứu
• 1.2.1. Mục tiêu tổng quát
• 1.2.2. Mục tiêu cụ thể
• 1.3. Câu hỏi nghiên cứu
• 1.4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
• 1.4.1. Đối tượng nghiên cứu
• 1.4.2. Đối tượng quan sát
• 1.4.3. Phạm vi nghiên cứu
• 1.5. Phương pháp nghiên cứu
• 1.6. Đóng góp của luận văn
• 1.7. Bố cục của luận văn
• 1.8. Tóm tắt Chương 1
• 2. CHƯƠNG 2: CƠ SỞ LÝ THUYẾT VÀ TỔNG QUAN CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU TRƯỚC
• 2.1. Một số khái niệm
• 2.1.1. Khái niệm về rủi ro
• 2.1.2. Rủi ro trong hoạt động kinh doanh của các ngân hàng thương mại
• 2.1.3. Lý thuyết về rủi ro phá sản
• 2.1.4. Các chỉ số đo lường rủi ro phá sản
• 2.2. Tổng quan các công trình nghiên cứu trước
• 2.2.1. Tổng quan về lĩnh vực nghiên cứu
• 2.2.2. Các yếu tố ảnh hưởng đến rủi ro phá sản ngân hàng
• 2.2.2.1. Các yếu tố về chỉ số tài chính của ngân hàng
• 2.2.2.2. Các yếu tố về đặc điểm ngân hàng
• 2.3. Tóm tắt Chương 2
• 3. CHƯƠNG 3: PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
• 3.1. Xây dựng mô hình nghiên cứu
• 3.2. Mô hình hồi quy dữ liệu bảng
• 3.3. Giả thuyết nghiên cứu
• 3.4. Mô hình nghiên cứu
• 3.5. Quy trình nghiên cứu
• 3.6. Cỡ mẫu nghiên cứu
• 3.7. Phương pháp nghiên cứu
• 3.7.1. Phương pháp tổng hợp
• 3.7.2. Phương pháp thống kê mô tả
• 3.7.3. Phương pháp phân tích định lượng
• 3.7.4. Phương pháp phân tích so sánh
• 3.8. Tóm tắt Chương 3
• 4. CHƯƠNG 4: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN
• 4.1. Thực trạng về hệ thống ngân hàng thương mại Việt Nam
• 4.1.1. Khái quát về hệ thống ngân hàng thương mại Việt Nam
• 4.1.2. Hiện trạng thanh khoản tại các ngân hàng thương mại
• 4.1.3. Khung pháp lý về quản lý thanh khoản tại các ngân hàng thương mại
• 4.2. Kết quả nghiên cứu
• 4.2.1. Thống kê mô tả dữ liệu nghiên cứu
• 4.2.2. Phân tích độ tương quan
• 4.2.3. Kiểm định đa cộng tuyến
• 4.2.4. Phân tích hồi quy với mô hình Pooled OLS, FEM và REM
• 4.2.5. Kết quả kiểm định Likelihood cho Pooled OLS và FEM
• 4.2.6. Kết quả Kiểm định Hausman cho FEM và REM
• 4.2.7. Kết quả Kiểm định phương sai của sai số không đổi
• 4.2.8. Kết quả kiểm định tự tương quan
• 4.2.9. Tổng hợp kết quả mô hình hồi quy phân tích các yếu tố tác động đến rủi ro phá sản của các ngân hàng thương mại
• 4.3. Tóm tắt Chương 4
• 5. CHƯƠNG 5: KẾT LUẬN VÀ HÀM Ý RÚT RA
• 5.1. Đối với các ngân hàng thương mại
• 5.2. Đối với Chính phủ và Ngân hàng Nhà nước
• 5.3. Hạn chế và hướng nghiên cứu tiếp theo
• 5.4. Tóm tắt Chương 5
• TÀI LIỆU THAM KHẢO
• DANH SÁCH NHTM TẠI VIỆT NAM
• DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CHỮ VIẾT TẮT
• DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU
• DANH MỤC CÁC HÌNH ẢNH

I. Tổng Quan Về Rủi Ro Phá Sản Ngân Hàng Thương Mại tại VN

Hệ thống ngân hàng đóng vai trò then chốt trong việc dẫn dắt nền kinh tế, cung cấp nguồn vốn quan trọng. Một hệ thống ngân hàng mạnh mẽ thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, trong khi hệ thống yếu kém có thể gây ra tác động tiêu cực đến tài chính quốc gia. Tại Việt Nam, hoạt động ngân hàng đã có những đóng góp tích cực cho sự phát triển kinh tế, kiềm chế lạm phát và thúc đẩy đầu tư. Tuy nhiên, các cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu, điển hình là cuộc khủng hoảng năm 2009, đã cho thấy tầm quan trọng của việc quản lý và nghiên cứu rủi ro phá sản ngân hàng. Việc nghiên cứu các yếu tố tác động đến rủi ro phá sản là vô cùng quan trọng để nâng cao sức khỏe của ngân hàng thương mại Việt Nam và giảm thiểu rủi ro tiềm ẩn.

1.1. Tầm quan trọng của ổn định hệ thống ngân hàng

Sự ổn định của hệ thống ngân hàng có vai trò sống còn đối với nền kinh tế. Một hệ thống ngân hàng vững mạnh tạo điều kiện thuận lợi cho tăng trưởng kinh tế, thu hút đầu tư và thúc đẩy thương mại. Ngược lại, một hệ thống ngân hàng yếu kém có thể dẫn đến suy thoái kinh tế, mất niềm tin của nhà đầu tư và gây bất ổn xã hội. Theo nghiên cứu của Ivipcisc, Kunovac và Ljubaj (2008) chỉ ra tác động của các chỉ số kinh tế vĩ mô khác nhau tới rủi ro ngân hàng.

1.2. Thực trạng rủi ro phá sản tại ngân hàng Việt Nam

Mặc dù hệ thống ngân hàng Việt Nam chưa ghi nhận trường hợp phá sản nào, nhưng vẫn tiềm ẩn nhiều rủi ro. Tình trạng nợ xấu gia tăng, các ngân hàng nhỏ yếu kém phải sáp nhập là những dấu hiệu đáng lo ngại. Luật số 17/2017/QH14 đã bổ sung quy định về phương án cơ cấu lại tổ chức tín dụng được kiểm soát đặc biệt, bao gồm cả phương án phá sản, cho thấy sự quan tâm của nhà nước đến vấn đề này. Điều này tạo ra tâm lý e ngại cho người gửi tiền và đòi hỏi các nhà quản lý ngân hàng thương mại phải thay đổi tư duy lãnh đạo.

II. Thách Thức Quản Lý Rủi Ro Phá Sản Ngân Hàng Hiện Nay

Mặc dù nhiều ngân hàng báo lãi lớn, nhưng các chuyên gia vẫn lo ngại nợ xấu sẽ tiếp tục tăng mạnh trong thời gian tới. Theo số liệu của Ngân hàng Nhà nước, tỷ lệ nợ xấu nội bảng và nợ tiềm ẩn có thể tăng lên đáng kể. Đại dịch Covid-19 đã gây khó khăn cho doanh nghiệp, dẫn đến khả năng trả nợ ngân hàng giảm sút và nợ xấu tăng cao. Điều này cho thấy hệ thống ngân hàng thương mại Việt Nam đang đối diện với nhiều khó khăn và hạn chế trong quản trị rủi ro.

2.1. Áp lực nợ xấu gia tăng sau đại dịch Covid 19

Đại dịch Covid-19 đã gây ra những tác động tiêu cực đến hoạt động kinh doanh của nhiều doanh nghiệp, dẫn đến khả năng trả nợ ngân hàng suy giảm. Các khoản nợ được cơ cấu lại theo Thông tư 01, 03, 14 cũng tiềm ẩn nguy cơ chuyển thành nợ xấu. Các TCTD dự đoán nợ xấu sẽ tiếp tục tăng cao trong năm 2022 do dịch bệnh vẫn diễn biến phức tạp. Đây là một thách thức lớn đối với hệ thống ngân hàng.

2.2. Hạn chế trong quản lý rủi ro hoạt động ngân hàng

Hệ thống ngân hàng thương mại Việt Nam vẫn còn bộc lộ nhiều hạn chế trong quản lý rủi ro. Việc nhận diện và đo lường các yếu tố ảnh hưởng đến rủi ro phá sản chưa được thực hiện một cách đầy đủ và hiệu quả. Điều này khiến các ngân hàng khó chủ động phòng ngừa trước những biến cố bất lợi có thể xảy ra. Nghiên cứu của García-Marco và Robles- Fernández (2008) sử dụng dữ liệu bảng và kỹ thuật ước lượng GMM trong phân tích rủi ro.

2.3. Thiếu hụt nghiên cứu chuyên sâu và cập nhật về rủi ro phá sản

Các nghiên cứu trước đây về rủi ro phá sản ngân hàng tại Việt Nam còn hạn chế về phạm vi mẫu và thời gian nghiên cứu. Nhiều nghiên cứu chỉ tập trung vào một số ít ngân hàng và giai đoạn trước năm 2020, chưa phản ánh đầy đủ tác động của các sự kiện gần đây. Do đó, cần có những nghiên cứu chuyên sâu và cập nhật hơn để đánh giá chính xác các yếu tố ảnh hưởng đến rủi ro phá sản trong bối cảnh hiện tại.

III. Các Yếu Tố Tài Chính Tác Động Rủi Ro Phá Sản Ngân Hàng

Nghiên cứu này tập trung vào việc xác định và phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến rủi ro phá sản của ngân hàng thương mại tại Việt Nam. Mục tiêu là đưa ra các kết luận và hàm ý quản trị giúp hạn chế rủi ro liên quan đến phá sản. Các yếu tố ảnh hưởng đến rủi ro phá sản của các ngân hàng thương mại bao gồm tỷ lệ sinh lời, nợ xấu, khả năng thanh khoản, hệ số CAR và quy mô ngân hàng.

3.1. Ảnh hưởng của Tỷ Lệ Sinh Lời ROA ROE

Tỷ lệ sinh lời như ROA (Return on Assets) và ROE (Return on Equity) là các chỉ số quan trọng đánh giá hiệu quả hoạt động của ngân hàng. ROA đo lường khả năng sinh lời trên tổng tài sản, trong khi ROE đo lường khả năng sinh lời trên vốn chủ sở hữu. Một ngân hàng có ROA và ROE cao thường có khả năng chống chịu tốt hơn trước các cú sốc tài chính và ít có nguy cơ phá sản hơn. Theo kết quả nghiên cứu NIR, ROA và GDP tác động ngược chiều với rủi ro.

3.2. Tác Động của Nợ Xấu đến Nguy Cơ Phá Sản

Nợ xấu là một trong những yếu tố ảnh hưởng lớn nhất đến rủi ro phá sản ngân hàng. Tỷ lệ nợ xấu cao cho thấy khả năng thu hồi vốn của ngân hàng giảm sút, ảnh hưởng đến lợi nhuận và vốn chủ sở hữu. Ngân hàng có tỷ lệ nợ xấu cao thường gặp khó khăn trong việc đáp ứng các yêu cầu về vốn và thanh khoản, làm tăng nguy cơ phá sản. Các kết quả nghiên cứu chỉ ra LLP, TLA, CAP và ROE có tác động cùng chiều với rủi ro.

3.3. Vai Trò của Khả Năng Thanh Khoản Trong Ổn Định Ngân Hàng

Khả năng thanh khoản là khả năng đáp ứng các nghĩa vụ tài chính ngắn hạn của ngân hàng. Ngân hàng có khả năng thanh khoản tốt có thể dễ dàng đáp ứng nhu cầu rút tiền của khách hàng và các nghĩa vụ thanh toán khác. Ngược lại, ngân hàng thiếu khả năng thanh khoản có thể gặp khó khăn trong việc duy trì hoạt động và có nguy cơ phá sản cao. Một số yếu tố không ảnh hưởng đến rủi ro của ngân hàng như quy mô ngân hàng (SIZE), cho vay/huy động (LDR) và lạm phát (INF).

IV. Yếu Tố Môi Trường Vĩ Mô Ảnh Hưởng Rủi Ro Phá Sản Ngân Hàng

Ngoài các yếu tố nội tại, môi trường kinh tế vĩ mô cũng có tác động đáng kể đến rủi ro phá sản ngân hàng. Các yếu tố như tăng trưởng GDP, lạm phát, lãi suất và tỷ giá hối đoái có thể ảnh hưởng đến khả năng sinh lời, nợ xấu và khả năng thanh khoản của ngân hàng. Các yếu tố từ môi trường kinh tế vĩ mô có thể gây ra những cú sốc bất ngờ cho hệ thống ngân hàng.

4.1. Tác động của Tăng Trưởng GDP lên Rủi Ro

Tăng trưởng GDP thường có tác động tích cực đến hoạt động ngân hàng. Khi nền kinh tế tăng trưởng, nhu cầu tín dụng tăng lên, giúp ngân hàng tăng trưởng doanh thu và lợi nhuận. Đồng thời, tăng trưởng GDP cũng giúp cải thiện khả năng trả nợ của doanh nghiệp và người dân, làm giảm tỷ lệ nợ xấu. GDP tác động ngược chiều với rủi ro.

4.2. Ảnh hưởng của Lạm Phát và Chính Sách Tiền Tệ

Lạm phát và chính sách tiền tệ có thể có những tác động phức tạp đến hoạt động ngân hàng. Lạm phát cao có thể làm giảm giá trị thực của tiền tệ và tăng chi phí hoạt động của ngân hàng. Chính sách tiền tệ thắt chặt, với lãi suất tăng cao, có thể làm giảm nhu cầu tín dụng và tăng chi phí vay vốn của doanh nghiệp. Điều này có thể làm tăng tỷ lệ nợ xấu và giảm lợi nhuận của ngân hàng.

4.3. Rủi ro từ Biến Động Tỷ Giá Hối Đoái

Rủi ro tỷ giá hối đoái là một vấn đề quan trọng đối với các ngân hàng có hoạt động kinh doanh quốc tế. Biến động tỷ giá có thể ảnh hưởng đến giá trị tài sản và nợ phải trả bằng ngoại tệ của ngân hàng. Nếu ngân hàng không quản lý rủi ro tỷ giá một cách hiệu quả, có thể phải chịu những khoản lỗ lớn, ảnh hưởng đến khả năng thanh khoản và vốn chủ sở hữu.

V. Giải Pháp Phòng Ngừa Rủi Ro Phá Sản Ngân Hàng Thương Mại VN

Để giảm thiểu rủi ro phá sản của ngân hàng thương mại tại Việt Nam, cần có những giải pháp đồng bộ từ phía ngân hàng, cơ quan quản lý và Chính phủ. Các ngân hàng cần tăng cường quản trị rủi ro, nâng cao hiệu quả hoạt động và tuân thủ các quy định về an toàn vốn. Cơ quan quản lý cần tăng cường thanh tra giám sát ngân hàng và thực hiện các biện pháp can thiệp sớm khi phát hiện các dấu hiệu bất thường. Chính phủ cần duy trì ổn định kinh tế vĩ mô và tạo môi trường kinh doanh thuận lợi cho các ngân hàng hoạt động.

5.1. Nâng cao năng lực quản trị rủi ro nội bộ

Quản trị rủi ro là yếu tố then chốt để đảm bảo an toàn và ổn định của ngân hàng. Các ngân hàng cần xây dựng hệ thống quản trị rủi ro hiệu quả, bao gồm việc nhận diện, đo lường, giám sát và kiểm soát các loại rủi ro khác nhau. Đồng thời, cần nâng cao năng lực của đội ngũ cán bộ quản lý rủi ro và đảm bảo tuân thủ các quy định về tiêu chuẩn an toàn vốn.

5.2. Tăng cường thanh tra giám sát ngân hàng từ NHNN

Thanh tra giám sát ngân hàng là một công cụ quan trọng để phát hiện và ngăn chặn các rủi ro tiềm ẩn. Ngân hàng Nhà nước cần tăng cường hoạt động thanh tra giám sát, đặc biệt là đối với các ngân hàng có dấu hiệu yếu kém. Đồng thời, cần thực hiện các biện pháp can thiệp sớm, như yêu cầu ngân hàng tăng vốn, cơ cấu lại hoạt động hoặc sáp nhập với ngân hàng khác.

5.3. Hoàn thiện khung pháp lý và quy định về an toàn ngân hàng

Khung quy định pháp luật đầy đủ và chặt chẽ là nền tảng để đảm bảo an toàn và ổn định của hệ thống ngân hàng. Chính phủ và Ngân hàng Nhà nước cần tiếp tục hoàn thiện khung quy định pháp luật, đặc biệt là các quy định về tiêu chuẩn an toàn vốn, dự phòng rủi ro và xử lý ngân hàng yếu kém. Đồng thời, cần áp dụng các tiêu chuẩn quốc tế như Basel II và Basel III để nâng cao tính minh bạch và kỷ luật của hệ thống ngân hàng.

VI. Kết Luận Ứng Dụng và Hướng Nghiên Cứu Rủi Ro Phá Sản

Nghiên cứu về các yếu tố ảnh hưởng đến rủi ro phá sản của ngân hàng thương mại tại Việt Nam có ý nghĩa quan trọng đối với các nhà quản lý, nhà hoạch định chính sách và các nhà đầu tư. Kết quả nghiên cứu giúp các ngân hàng nhận diện được các rủi ro tiềm ẩn và đưa ra các biện pháp phòng ngừa phù hợp. Cơ quan quản lý có thể sử dụng kết quả nghiên cứu để hoàn thiện quy định pháp luật và tăng cường thanh tra giám sát ngân hàng. Các nhà đầu tư có thể sử dụng kết quả nghiên cứu để đánh giá rủi ro và đưa ra quyết định đầu tư sáng suốt.

6.1. Hàm ý quản trị rủi ro cho ngân hàng thương mại

Các ngân hàng cần tập trung vào việc cải thiện hiệu quả hoạt động, giảm tỷ lệ nợ xấu và tăng cường khả năng thanh khoản. Đồng thời, cần xây dựng hệ thống quản trị rủi ro toàn diện và tuân thủ các tiêu chuẩn về an toàn vốn. Cần chủ động thực hiện stress test ngân hàng để đánh giá khả năng chống chịu trước các cú sốc.

6.2. Đề xuất chính sách cho NHNN và chính phủ

Ngân hàng Nhà nước cần tiếp tục hoàn thiện khung pháp lý về an toàn ngân hàng, tăng cường thanh tra giám sát và có các biện pháp can thiệp sớm khi phát hiện các dấu hiệu bất thường. Chính phủ cần duy trì ổn định kinh tế vĩ mô và tạo môi trường kinh doanh thuận lợi cho các ngân hàng hoạt động. Cần xây dựng cơ chế bảo hiểm tiền gửi hiệu quả để bảo vệ quyền lợi của người gửi tiền.

6.3. Hướng nghiên cứu tiếp theo về rủi ro phá sản

Các nghiên cứu tiếp theo có thể tập trung vào việc sử dụng các mô hình dự báo tiên tiến hơn, như mô hình học máy, để dự đoán rủi ro phá sản ngân hàng. Đồng thời, cần mở rộng phạm vi nghiên cứu, bao gồm cả các yếu tố định tính như năng lực quản lý, rủi ro đạo đức và cơ cấu sở hữu. Nghiên cứu sâu hơn về kinh nghiệm quốc tế về phòng ngừa phá sản ngân hàng cũng rất cần thiết.

Tổng quan nghiên cứu

Hệ thống ngân hàng thương mại (NHTM) tại Việt Nam đóng vai trò then chốt trong việc dẫn vốn và thúc đẩy phát triển kinh tế quốc dân. Theo số liệu của Ngân hàng Nhà nước, tỷ lệ nợ xấu nội bảng năm 2021 là 1,9%, trong khi tổng tỷ lệ nợ xấu nội bảng, nợ bán cho Công ty Quản lý tài sản các tổ chức tín dụng Việt Nam (VAMC) và các khoản nợ tiềm ẩn có thể trở thành nợ xấu lên tới 3,79%, thậm chí có thể tăng lên 7,31% khi tính cả các khoản nợ cơ cấu theo Thông tư 01, 03, 14. Trong bối cảnh dịch bệnh Covid-19 kéo dài, rủi ro phá sản của các NHTM trở nên cấp thiết, đòi hỏi phải nhận diện và đo lường các nhân tố ảnh hưởng để có biện pháp quản trị hiệu quả.

Mục tiêu nghiên cứu là xác định các nhân tố ảnh hưởng đến rủi ro phá sản của các NHTM tại Việt Nam trong giai đoạn 2015-2021, từ đó đề xuất các giải pháp quản trị nhằm giảm thiểu rủi ro này. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào 26 ngân hàng thương mại đang hoạt động trong nước, sử dụng dữ liệu bảng tài chính đã kiểm toán và các chỉ số kinh tế vĩ mô liên quan. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao sức khỏe tài chính của hệ thống ngân hàng, góp phần ổn định kinh tế vĩ mô và bảo vệ quyền lợi người gửi tiền cũng như nhà đầu tư.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết về rủi ro và rủi ro phá sản trong lĩnh vực ngân hàng. Rủi ro được hiểu là sự bất trắc có thể đo lường được, vừa mang tính tích cực vừa tiêu cực, ảnh hưởng đến lợi nhuận và sự tồn tại của ngân hàng. Các loại rủi ro chính gồm rủi ro tín dụng, rủi ro thanh khoản, rủi ro lãi suất, rủi ro ngoại hối và rủi ro tác nghiệp. Rủi ro phá sản được định nghĩa là khả năng ngân hàng không thực hiện được các nghĩa vụ tài chính, dẫn đến mất khả năng thanh toán.

Mô hình nghiên cứu sử dụng chỉ số Z-score để đo lường rủi ro phá sản, được tính dựa trên tỷ lệ vốn chủ sở hữu, lợi nhuận trên tài sản (ROA) và độ biến động lợi nhuận. Các biến độc lập bao gồm: chi phí dự phòng rủi ro tín dụng (LLP), tỷ lệ cho vay trên tổng tài sản (TLA), tỷ lệ cho vay trên huy động (LDR), thu nhập lãi thuần trên tổng tài sản (NIR), tỷ lệ vốn chủ sở hữu trên tổng tài sản (CAP), quy mô ngân hàng (SIZE), lợi nhuận trên tổng tài sản (ROA), lợi nhuận trên vốn chủ sở hữu (ROE), tăng trưởng GDP và tỷ lệ lạm phát (INF).

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp phân tích hồi quy dữ liệu bảng (panel data) với mẫu gồm 26 NHTM Việt Nam trong giai đoạn 2015-2021, tổng cộng 182 quan sát. Phương pháp chọn mẫu là ngẫu nhiên đơn giản, loại trừ các ngân hàng hợp nhất, sáp nhập, ngân hàng 100% vốn nước ngoài và chi nhánh ngân hàng nước ngoài. Dữ liệu tài chính được thu thập từ báo cáo tài chính đã kiểm toán của các ngân hàng, dữ liệu kinh tế vĩ mô lấy từ Ngân hàng Thế giới.

Phân tích sử dụng ba mô hình hồi quy: Pooled OLS, Fixed Effects Model (FEM) và Random Effects Model (REM). Kiểm định Hausman được áp dụng để lựa chọn mô hình phù hợp, cùng với kiểm định Durbin-Watson và kiểm định phương sai sai số để đảm bảo tính chính xác và tin cậy của mô hình. Các giả thuyết nghiên cứu được kiểm định nhằm xác định mức độ ảnh hưởng của từng nhân tố đến rủi ro phá sản của các NHTM.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Chi phí dự phòng rủi ro tín dụng (LLP) có tác động tích cực và có ý nghĩa thống kê đến rủi ro phá sản, thể hiện qua hệ số hồi quy dương, cho thấy ngân hàng có chi phí dự phòng cao thường đối mặt với rủi ro phá sản lớn hơn.

2. Tỷ lệ cho vay trên tổng tài sản (TLA) cũng có tác động cùng chiều với rủi ro phá sản, với mức độ ảnh hưởng khoảng 15%, phản ánh việc tăng tỷ lệ cho vay làm giảm thanh khoản và tăng nguy cơ mất khả năng thanh toán.

3. Thu nhập lãi thuần trên tổng tài sản (NIR) và tăng trưởng GDP (GDP) có tác động ngược chiều với rủi ro phá sản, với hệ số hồi quy âm và mức ý nghĩa cao, cho thấy thu nhập lãi và môi trường kinh tế thuận lợi giúp giảm thiểu rủi ro.

4. Tỷ lệ vốn chủ sở hữu trên tổng tài sản (CAP) và lợi nhuận trên vốn chủ sở hữu (ROE) có tác động cùng chiều với rủi ro phá sản, cho thấy các ngân hàng có vốn hóa cao và lợi nhuận trên vốn lớn có thể chấp nhận rủi ro cao hơn để tìm kiếm lợi nhuận.

5. Quy mô ngân hàng (SIZE), tỷ lệ cho vay trên huy động (LDR) và tỷ lệ lạm phát (INF) không có ảnh hưởng đáng kể đến rủi ro phá sản trong mẫu nghiên cứu.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy các yếu tố nội tại như chi phí dự phòng rủi ro tín dụng và tỷ lệ cho vay trên tổng tài sản làm tăng rủi ro phá sản, phù hợp với các nghiên cứu trước đây cho rằng chất lượng tài sản và thanh khoản là nhân tố quan trọng ảnh hưởng đến sự ổn định của ngân hàng. Mặt khác, thu nhập lãi thuần và tăng trưởng GDP giúp giảm rủi ro, phản ánh vai trò của hiệu quả hoạt động và môi trường kinh tế vĩ mô trong việc nâng cao sức khỏe tài chính ngân hàng.

Việc vốn chủ sở hữu và lợi nhuận trên vốn chủ sở hữu có tác động cùng chiều với rủi ro phá sản cho thấy các ngân hàng có vốn lớn và lợi nhuận cao có thể chấp nhận mức rủi ro cao hơn nhằm tối đa hóa lợi nhuận, điều này cũng phù hợp với lý thuyết về mối quan hệ rủi ro-lợi nhuận. Các yếu tố như quy mô ngân hàng và lạm phát không có ảnh hưởng rõ ràng có thể do đặc thù thị trường Việt Nam và giai đoạn nghiên cứu.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ hệ số hồi quy và bảng phân tích tương quan để minh họa mức độ ảnh hưởng và mối quan hệ giữa các biến với rủi ro phá sản.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Tăng cường quản lý chất lượng tài sản: Các ngân hàng cần nâng cao hiệu quả quản lý tín dụng, giảm tỷ lệ nợ xấu và chi phí dự phòng rủi ro tín dụng (LLP) nhằm giảm thiểu rủi ro phá sản. Thời gian thực hiện: 1-2 năm; Chủ thể: Ban điều hành ngân hàng và bộ phận quản lý rủi ro.

2. Cân đối tỷ lệ cho vay trên tổng tài sản (TLA): Hạn chế tăng trưởng tín dụng quá nóng, đảm bảo thanh khoản đủ để đáp ứng các nghĩa vụ tài chính ngắn hạn. Thời gian thực hiện: liên tục; Chủ thể: Ban quản lý tín dụng và tài chính ngân hàng.

3. Tăng cường thu nhập lãi thuần (NIR): Đa dạng hóa nguồn thu nhập, tối ưu hóa cấu trúc tài sản và nguồn vốn để nâng cao hiệu quả hoạt động, từ đó giảm rủi ro. Thời gian thực hiện: 1-3 năm; Chủ thể: Ban kinh doanh và chiến lược ngân hàng.

4. Chính sách vốn phù hợp (CAP): Duy trì tỷ lệ vốn chủ sở hữu hợp lý theo quy định của Basel và Ngân hàng Nhà nước để tăng khả năng hấp thụ rủi ro, đồng thời cân nhắc mức vốn phù hợp với chiến lược phát triển. Thời gian thực hiện: liên tục; Chủ thể: Ban quản trị và bộ phận tài chính ngân hàng.

5. Hỗ trợ từ cơ quan quản lý nhà nước: Ngân hàng Nhà nước cần tiếp tục hoàn thiện khung pháp lý, giám sát chặt chẽ và hỗ trợ các NHTM trong việc quản lý rủi ro, đặc biệt trong bối cảnh biến động kinh tế vĩ mô. Thời gian thực hiện: liên tục; Chủ thể: Ngân hàng Nhà nước Việt Nam.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Ban lãnh đạo và quản lý ngân hàng thương mại: Nhận diện các nhân tố rủi ro và áp dụng các giải pháp quản trị rủi ro hiệu quả nhằm nâng cao sức khỏe tài chính và ổn định hoạt động.

2. Cơ quan quản lý nhà nước và Ngân hàng Nhà nước Việt Nam: Sử dụng kết quả nghiên cứu làm cơ sở xây dựng chính sách, quy định và giám sát hoạt động ngân hàng nhằm giảm thiểu rủi ro phá sản hệ thống.

3. Nhà đầu tư và cổ đông ngân hàng: Hiểu rõ các yếu tố ảnh hưởng đến rủi ro phá sản để đưa ra quyết định đầu tư chính xác, bảo vệ quyền lợi và tối ưu hóa lợi nhuận.

4. Các nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành Tài chính – Ngân hàng: Tham khảo phương pháp nghiên cứu, mô hình phân tích và kết quả thực nghiệm để phát triển các nghiên cứu tiếp theo về quản trị rủi ro ngân hàng.

Câu hỏi thường gặp

1. Rủi ro phá sản của ngân hàng được đo lường như thế nào?
   Rủi ro phá sản được đo bằng chỉ số Z-score, kết hợp giữa vốn chủ sở hữu, lợi nhuận trên tài sản và độ biến động lợi nhuận, phản ánh khả năng hấp thụ tổn thất và duy trì hoạt động của ngân hàng.

2. Những yếu tố nào ảnh hưởng mạnh nhất đến rủi ro phá sản của ngân hàng?
   Chi phí dự phòng rủi ro tín dụng (LLP), tỷ lệ cho vay trên tổng tài sản (TLA), thu nhập lãi thuần (NIR) và tăng trưởng GDP là những yếu tố có ảnh hưởng đáng kể, trong đó LLP và TLA làm tăng rủi ro, còn NIR và GDP giúp giảm rủi ro.

3. Tại sao vốn chủ sở hữu (CAP) lại có tác động cùng chiều với rủi ro phá sản?
   Ngân hàng có vốn chủ sở hữu cao thường có khả năng chấp nhận rủi ro lớn hơn để tìm kiếm lợi nhuận cao hơn, dẫn đến mối quan hệ cùng chiều giữa CAP và rủi ro phá sản.

4. Quy mô ngân hàng có ảnh hưởng như thế nào đến rủi ro phá sản?
   Nghiên cứu cho thấy quy mô ngân hàng không có ảnh hưởng đáng kể đến rủi ro phá sản trong mẫu nghiên cứu, có thể do đặc thù thị trường và chính sách quản lý tại Việt Nam.

5. Làm thế nào để ngân hàng giảm thiểu rủi ro phá sản hiệu quả?
   Ngân hàng cần tăng cường quản lý tín dụng, cân đối tỷ lệ cho vay, nâng cao thu nhập lãi thuần, duy trì vốn chủ sở hữu hợp lý và phối hợp chặt chẽ với cơ quan quản lý để kiểm soát rủi ro toàn diện.

Kết luận

• Nghiên cứu xác định rõ các nhân tố ảnh hưởng đến rủi ro phá sản của 26 ngân hàng thương mại Việt Nam giai đoạn 2015-2021, trong đó chi phí dự phòng rủi ro tín dụng và tỷ lệ cho vay trên tổng tài sản là những yếu tố làm tăng rủi ro, còn thu nhập lãi thuần và tăng trưởng GDP giúp giảm rủi ro.
• Mô hình hồi quy dữ liệu bảng với các kiểm định phù hợp đảm bảo tính tin cậy và chính xác của kết quả nghiên cứu.
• Kết quả nghiên cứu góp phần lấp đầy khoảng trống về dữ liệu và thời gian nghiên cứu trong lĩnh vực quản trị rủi ro ngân hàng tại Việt Nam.
• Đề xuất các giải pháp quản trị rủi ro cụ thể nhằm nâng cao sức khỏe tài chính và ổn định hoạt động của các ngân hàng thương mại.
• Khuyến nghị các bước tiếp theo bao gồm mở rộng mẫu nghiên cứu, cập nhật dữ liệu mới và nghiên cứu sâu hơn về tác động của các yếu tố kinh tế vĩ mô trong bối cảnh biến động toàn cầu.

Hành động ngay hôm nay: Các nhà quản lý ngân hàng và cơ quan quản lý cần áp dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng chiến lược quản trị rủi ro hiệu quả, bảo vệ hệ thống ngân hàng và thúc đẩy phát triển kinh tế bền vững.