Tổng quan nghiên cứu

Nước là nguồn tài nguyên thiết yếu cho sự sống và phát triển kinh tế - xã hội. Trên thế giới, theo báo cáo của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) năm 2005, khoảng 1,1 tỷ người, chiếm 17% dân số toàn cầu, không tiếp cận được nguồn nước sạch, trong đó 2/3 là người dân châu Á. Năm 2016, có khoảng 846.000 người tử vong do tiêu chảy liên quan đến nước không hợp vệ sinh. Ở Việt Nam, chỉ có khoảng 40% dân số nông thôn sử dụng nước sạch đạt tiêu chuẩn quốc gia, trong khi mục tiêu đến năm 2020 là 85% dân cư nông thôn sử dụng nước hợp vệ sinh. Tỉnh Thái Nguyên đã đạt 82% người dân nông thôn có điều kiện sử dụng nước hợp vệ sinh, tuy nhiên chất lượng nguồn nước sinh hoạt vẫn còn nhiều vấn đề do ô nhiễm môi trường và biến đổi khí hậu.

Xã La Hiên, huyện Võ Nhai, tỉnh Thái Nguyên, với 2135 hộ gia đình chủ yếu sử dụng nước giếng đào, đang đối mặt với thách thức về chất lượng nguồn nước sinh hoạt. Nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng chất lượng nguồn nước sinh hoạt tại các hộ gia đình xã La Hiên năm 2016 và phân tích các yếu tố liên quan ảnh hưởng đến chất lượng nguồn nước. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc đề xuất các giải pháp nâng cao chất lượng nước sinh hoạt, góp phần bảo vệ sức khỏe cộng đồng và phát triển bền vững tại địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình về chất lượng nước sinh hoạt, bao gồm:

  • Tiêu chuẩn vệ sinh nước sạch do Bộ Y tế ban hành, quy định 22 chỉ tiêu cơ bản về cảm quan, thành phần vô cơ và vi sinh vật, áp dụng cho nước sinh hoạt hộ gia đình.
  • Khái niệm về ô nhiễm nguồn nước theo Luật Tài nguyên nước số 17/2012/QH13, định nghĩa ô nhiễm là sự biến đổi tính chất vật lý, hóa học và sinh học của nước vượt quá giới hạn cho phép, gây ảnh hưởng xấu đến sức khỏe con người.
  • Mô hình Kiến thức - Thái độ - Thực hành (KAP) trong lĩnh vực vệ sinh môi trường, giải thích mối quan hệ giữa nhận thức, thái độ và hành vi của người dân trong việc sử dụng và bảo vệ nguồn nước sinh hoạt.
  • Các yếu tố nguy cơ ô nhiễm nguồn nước như khoảng cách từ giếng đào đến nhà tiêu, chuồng gia súc, bãi rác, tình trạng sân giếng, dụng cụ lấy nước, ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng nước.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng thiết kế cắt ngang kết hợp phương pháp định lượng và định tính, tiến hành từ tháng 5/2016 đến tháng 4/2017 tại xã La Hiên, huyện Võ Nhai, tỉnh Thái Nguyên.

  • Nguồn dữ liệu: 50 mẫu nước giếng đào được lấy ngẫu nhiên từ các hộ gia đình, xét nghiệm 9 chỉ số lý học, hóa học và vi sinh; phỏng vấn sâu 5 cán bộ y tế, người có uy tín và thảo luận nhóm với 20 người dân và nhân viên y tế thôn bản.
  • Phương pháp phân tích: Sử dụng các phương pháp xét nghiệm chuẩn độ, so màu, nuôi cấy vi sinh để đánh giá các chỉ số nước; phân tích thống kê mô tả, kiểm định χ2 và Fisher’s Exact test trên phần mềm SPSS 21.
  • Cỡ mẫu: Tính toán dựa trên phương sai và sai số tương đối, đảm bảo độ tin cậy 95%, tổng số mẫu xét nghiệm là 450 chỉ số từ 50 mẫu nước.
  • Khống chế sai số: Tập huấn điều tra viên, thiết kế phiếu quan sát chuẩn, giám sát chặt chẽ quá trình thu thập và xử lý số liệu.
  • Đạo đức nghiên cứu: Đảm bảo không ảnh hưởng đến sức khỏe và quyền lợi người dân, tuân thủ nguyên tắc nghiên cứu cộng đồng.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Chất lượng cảm quan nước giếng đào: 14% mẫu không đạt tiêu chuẩn về màu sắc và độ trong, 28% mẫu không đạt tiêu chuẩn về mùi vị. Điều này cho thấy nguồn nước có dấu hiệu ô nhiễm vật lý, ảnh hưởng đến sự chấp nhận của người sử dụng.

  2. Chỉ số hóa học NH3 và NO2: 8% mẫu vượt giới hạn cho phép về NH3, 24% mẫu vượt giới hạn về NO2, cho thấy mức độ ô nhiễm nitơ trong nước sinh hoạt khá phổ biến, đặc biệt là nitrit - chỉ số nguy hiểm hơn do khả năng gây bệnh.

  3. Chất hữu cơ và độ cứng: 100% mẫu đạt tiêu chuẩn với hàm lượng chất hữu cơ trung bình 0,70 ± 0,42 mgO2/l và độ cứng trung bình 1,66 ± 0,47 độ Đức, cho thấy nước mềm và ít bị ô nhiễm hữu cơ.

  4. Chỉ số vi sinh vật: 66% mẫu không đạt tiêu chuẩn về Coliform tổng số, 48% mẫu không đạt tiêu chuẩn về Fecal Coliform, với một mẫu có chỉ số vi sinh vượt quá 2400 MPN/ml, cảnh báo nguy cơ ô nhiễm phân người và động vật cao, tiềm ẩn nguy cơ bệnh tật.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy nguồn nước giếng đào tại xã La Hiên chịu ảnh hưởng đáng kể từ các yếu tố ô nhiễm vật lý, hóa học và vi sinh. Tỷ lệ mẫu nước không đạt tiêu chuẩn về mùi vị và vi sinh cao phản ánh thực trạng vệ sinh môi trường nước chưa được đảm bảo. So sánh với các nghiên cứu tại các vùng nông thôn khác ở Việt Nam và quốc tế, tỷ lệ ô nhiễm vi sinh tương đối cao, tương đồng với các khu vực có điều kiện vệ sinh kém và nguồn nước giếng đào phổ biến.

Nguyên nhân chính được xác định là do khoảng cách từ giếng đào đến các nguồn ô nhiễm như nhà tiêu, chuồng gia súc, bãi rác thường nhỏ hơn 10m, sân giếng bị nứt hoặc không có sân giếng, dụng cụ lấy nước không sạch. Các yếu tố này tạo điều kiện cho vi khuẩn và chất ô nhiễm xâm nhập vào nguồn nước. Ngoài ra, kiến thức, thái độ và thực hành của người dân về vệ sinh môi trường nước còn hạn chế, ảnh hưởng đến việc bảo vệ nguồn nước.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ mẫu nước đạt và không đạt tiêu chuẩn các chỉ số lý học, hóa học và vi sinh; bảng so sánh mức độ ô nhiễm theo các yếu tố nguy cơ ô nhiễm; biểu đồ tròn phân bố kiến thức, thái độ, thực hành của người dân.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường tuyên truyền, giáo dục nâng cao nhận thức về vệ sinh nguồn nước và phòng chống ô nhiễm cho người dân, đặc biệt là các hộ sử dụng nước giếng đào. Mục tiêu nâng tỷ lệ kiến thức và thực hành tốt lên trên 50% trong vòng 2 năm, do Trạm Y tế xã phối hợp với các tổ chức cộng đồng thực hiện.

  2. Cải tạo, nâng cấp công trình giếng đào: xây dựng sân giếng kiên cố, tăng khoảng cách tối thiểu từ giếng đến nhà tiêu, chuồng gia súc, bãi rác trên 10m, lắp đặt nắp đậy kín giếng. Thực hiện trong vòng 3 năm với sự hỗ trợ của chính quyền địa phương và các chương trình mục tiêu quốc gia.

  3. Xây dựng hệ thống giám sát chất lượng nước định kỳ tại các hộ gia đình, phối hợp với các phòng xét nghiệm để phát hiện sớm ô nhiễm và xử lý kịp thời. Mục tiêu kiểm tra ít nhất 20% hộ gia đình mỗi năm, do Trung tâm Y tế huyện chủ trì.

  4. Phát huy vai trò cán bộ y tế thôn bản và người có uy tín trong cộng đồng để vận động, hướng dẫn người dân thực hiện các biện pháp bảo vệ nguồn nước, vệ sinh môi trường. Tổ chức tập huấn kỹ năng truyền thông và kỹ thuật xử lý nước sinh hoạt trong 1 năm đầu.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ y tế công cộng và nhân viên y tế thôn bản: Nghiên cứu cung cấp dữ liệu thực tiễn và các yếu tố ảnh hưởng đến chất lượng nước sinh hoạt, hỗ trợ xây dựng chương trình can thiệp phù hợp.

  2. Chính quyền địa phương và các tổ chức phát triển nông thôn: Thông tin về thực trạng và giải pháp giúp hoạch định chính sách, đầu tư cải thiện hạ tầng nước sạch và vệ sinh môi trường.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành y học dự phòng, môi trường: Tài liệu tham khảo về phương pháp nghiên cứu, đánh giá chất lượng nước và các yếu tố liên quan trong cộng đồng nông thôn.

  4. Cộng đồng dân cư và các tổ chức phi chính phủ hoạt động trong lĩnh vực nước sạch và vệ sinh môi trường: Hiểu rõ thực trạng và các yếu tố nguy cơ để triển khai các hoạt động truyền thông, giáo dục và hỗ trợ kỹ thuật hiệu quả.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao nước giếng đào ở xã La Hiên bị ô nhiễm vi sinh cao?
    Nguyên nhân chính là do giếng đào gần các nguồn ô nhiễm như nhà tiêu, chuồng gia súc, bãi rác, sân giếng không kiên cố, dụng cụ lấy nước không sạch, tạo điều kiện cho vi khuẩn xâm nhập. Ví dụ, 66% mẫu nước không đạt tiêu chuẩn Coliform.

  2. Chỉ số NH3 và NO2 trong nước ảnh hưởng thế nào đến sức khỏe?
    NH3 và NO2 vượt mức cho phép có thể gây các bệnh về đường tiêu hóa, thiếu máu, thậm chí ung thư. Nghiên cứu cho thấy 24% mẫu nước vượt giới hạn NO2, cảnh báo nguy cơ sức khỏe.

  3. Người dân có thể làm gì để cải thiện chất lượng nước sinh hoạt?
    Người dân nên xây dựng sân giếng kiên cố, giữ khoảng cách an toàn với nguồn ô nhiễm, vệ sinh dụng cụ lấy nước, đun sôi nước trước khi sử dụng và tham gia các chương trình tuyên truyền về vệ sinh môi trường.

  4. Phương pháp nào được sử dụng để đánh giá chất lượng nước trong nghiên cứu?
    Nghiên cứu sử dụng các phương pháp chuẩn độ, so màu, nuôi cấy vi sinh để đánh giá các chỉ số lý học, hóa học và vi sinh theo tiêu chuẩn Bộ Y tế, đảm bảo độ chính xác và tin cậy.

  5. Làm thế nào để chính quyền địa phương hỗ trợ người dân trong việc bảo vệ nguồn nước?
    Chính quyền cần hỗ trợ xây dựng, cải tạo công trình nước sạch, tổ chức giám sát định kỳ, tập huấn cán bộ y tế và người dân, đồng thời phối hợp với các tổ chức để huy động nguồn lực phát triển bền vững.

Kết luận

  • Nguồn nước giếng đào tại xã La Hiên có tỷ lệ ô nhiễm vi sinh cao, với 66% mẫu không đạt tiêu chuẩn Coliform và 48% không đạt Fecal Coliform.
  • Chỉ số hóa học NH3 và NO2 vượt mức cho phép lần lượt ở 8% và 24% mẫu nước, cảnh báo nguy cơ ô nhiễm nitơ.
  • Các yếu tố nguy cơ như khoảng cách giếng đến nhà tiêu, chuồng gia súc, bãi rác dưới 10m và tình trạng sân giếng không kiên cố ảnh hưởng lớn đến chất lượng nước.
  • Kiến thức, thái độ và thực hành của người dân về vệ sinh nguồn nước còn hạn chế, cần được nâng cao thông qua tuyên truyền và đào tạo.
  • Đề xuất các giải pháp cải thiện công trình giếng đào, tăng cường giám sát và phát huy vai trò cán bộ y tế, người có uy tín trong cộng đồng.

Next steps: Triển khai các chương trình can thiệp nâng cao nhận thức, cải tạo công trình nước sạch và giám sát chất lượng nước định kỳ trong vòng 3 năm tới.

Call-to-action: Các cơ quan chức năng, tổ chức cộng đồng và người dân cần phối hợp chặt chẽ để bảo vệ nguồn nước sinh hoạt, đảm bảo sức khỏe cộng đồng và phát triển bền vững tại xã La Hiên.