Thừa Kế Theo Di Chúc Theo Bộ Luật Dân Sự Việt Nam 2005

Thừa kế là việc chuyển giao tài sản của người chết cho người còn sống. Quyền thừa kế là quyền cơ bản của công dân được pháp luật bảo vệ. Thừa kế bao gồm thừa kế theo pháp luật và thừa kế theo di chúc. Thừa kế theo di chúc là việc chuyển giao tài sản theo ý chí của người để lại di sản, được thể hiện trong di chúc. Theo Điều 631 Bộ luật Dân sự 2005, di chúc là sự thể hiện ý chí của cá nhân nhằm chuyển tài sản của mình cho người khác sau khi chết.

Thừa kế theo pháp luật áp dụng khi không có di chúc hoặc di chúc không hợp pháp. Thừa kế theo di chúc ưu tiên hơn thừa kế theo pháp luật, trừ trường hợp có người thừa kế không phụ thuộc vào nội dung di chúc. Sự khác biệt cơ bản nằm ở nguồn gốc của việc chuyển giao: ý chí của người chết (di chúc) so với quy định của pháp luật (pháp luật).

Di chúc đóng vai trò quan trọng trong việc bảo vệ quyền tài sản cá nhân, cho phép cá nhân tự định đoạt số phận tài sản của mình sau khi qua đời. Điều này đặc biệt quan trọng trong xã hội hiện đại, khi quyền tài sản cá nhân ngày càng được coi trọng. Việc lập di chúc giúp tránh các tranh chấp phức tạp về chia thừa kế và đảm bảo tài sản được chuyển giao đúng theo mong muốn của người chết.

Theo quy định, người có năng lực hành vi dân sự đầy đủ có quyền lập di chúc. Người từ đủ 18 tuổi trở lên và không bị mất hoặc hạn chế năng lực hành vi dân sự đều có quyền này. Người từ đủ 15 tuổi đến chưa đủ 18 tuổi có thể lập di chúc nếu được cha mẹ hoặc người giám hộ đồng ý. Điều này được quy định rõ trong Điều 624 Bộ luật Dân sự 2005.

Hình thức di chúc bao gồm di chúc bằng văn bản (có người làm chứng hoặc không có người làm chứng) và di chúc miệng. Di chúc bằng văn bản phải được lập thành văn bản và có chữ ký của người lập di chúc. Di chúc miệng chỉ được lập trong trường hợp người lập di chúc không thể lập di chúc bằng văn bản do tình trạng sức khỏe hoặc các lý do khách quan khác. Di chúc miệng phải được ít nhất hai người làm chứng xác nhận. Thủ tục công chứng di chúc được thực hiện tại tổ chức hành nghề công chứng.

Nội dung di chúc phải hợp pháp, tức là không vi phạm các quy định của pháp luật và đạo đức xã hội. Nội dung di chúc phải rõ ràng, cụ thể, xác định rõ người thừa kế và tài sản thừa kế. Di chúc có thể truất quyền thừa kế của một hoặc một số người, nhưng không được truất quyền của người thừa kế không phụ thuộc di chúc. Mọi sự mơ hồ trong di chúc sẽ dẫn đến khó khăn trong việc thực hiện và có thể gây tranh chấp.

Việc xác định chính xác đối tượng người thừa kế không phụ thuộc di chúc là rất quan trọng. Cần xem xét kỹ mối quan hệ huyết thống, hôn nhân và khả năng lao động của những người liên quan. Con chưa thành niên là người dưới 18 tuổi. Con đã thành niên không có khả năng lao động là người bị khuyết tật nặng, bệnh tật hiểm nghèo hoặc không có thu nhập ổn định.

Mức hưởng di sản của người thừa kế không phụ thuộc di chúc là 2/3 suất thừa kế theo pháp luật, nếu di sản được chia theo pháp luật. Mức này được tính trên tổng giá trị di sản còn lại sau khi đã thanh toán các khoản nợ và chi phí liên quan đến thừa kế. Việc xác định chính xác giá trị di sản là cần thiết để đảm bảo quyền lợi của người thừa kế.

Người thừa kế không phụ thuộc vào nội dung di chúc vẫn có thể mất quyền thừa kế nếu họ thuộc một trong các trường hợp quy định tại Điều 643 Bộ luật Dân sự 2005, ví dụ như cố ý xâm phạm tính mạng, sức khỏe hoặc ngược đãi nghiêm trọng người để lại di sản; hoặc có hành vi vi phạm nghiêm trọng nghĩa vụ nuôi dưỡng người để lại di sản. Việc chứng minh các hành vi này là cần thiết để truất quyền thừa kế.

Các dạng tranh chấp thường gặp bao gồm tranh chấp về tính hợp pháp của di chúc (ví dụ: di chúc giả mạo, di chúc lập không đúng hình thức, di chúc lập khi người lập không có năng lực hành vi dân sự), tranh chấp về quyền thừa kế (ví dụ: tranh chấp về quan hệ huyết thống, tranh chấp về việc truất quyền thừa kế), và tranh chấp về việc phân chia di sản (ví dụ: tranh chấp về giá trị di sản, tranh chấp về cách thức phân chia).

Quy trình giải quyết tranh chấp thừa kế tại Tòa án tuân theo quy định của Bộ luật Tố tụng Dân sự. Bắt đầu bằng việc nộp đơn khởi kiện tại Tòa án có thẩm quyền. Tòa án sẽ tiến hành hòa giải giữa các bên. Nếu hòa giải không thành công, Tòa án sẽ mở phiên tòa xét xử. Bản án của Tòa án có thể bị kháng cáo theo quy định của pháp luật.

Cần tiếp tục hoàn thiện pháp luật về thừa kế theo di chúc để đảm bảo tính minh bạch, công bằng và hiệu quả. Cần quy định rõ hơn về các trường hợp di chúc miệng được chấp nhận, về thủ tục công khai di chúc, và về trách nhiệm của người làm chứng di chúc. Đồng thời, cần tăng cường công tác tuyên truyền, phổ biến pháp luật về thừa kế để nâng cao nhận thức của người dân.

Người lập di chúc có quyền tự do sửa đổi, bổ sung nội dung di chúc theo ý muốn của mình. Việc sửa đổi, bổ sung có thể được thực hiện bằng văn bản hoặc bằng lời nói (nếu đáp ứng các điều kiện quy định). Tuy nhiên, việc sửa đổi, bổ sung không được làm ảnh hưởng đến quyền lợi của người thừa kế không phụ thuộc di chúc.

Người lập di chúc có thể hủy bỏ di chúc bằng cách lập một văn bản tuyên bố hủy bỏ di chúc. Việc lập di chúc mới cũng được coi là hành vi hủy bỏ di chúc cũ, trừ trường hợp di chúc mới có quy định khác. Thủ tục hủy bỏ di chúc phải tuân thủ các quy định về hình thức và nội dung của di chúc.

Việc sửa đổi, hủy bỏ di chúc có thể làm thay đổi hiệu lực của di chúc. Di chúc đã bị hủy bỏ sẽ không còn hiệu lực. Di chúc đã được sửa đổi sẽ có hiệu lực theo nội dung đã sửa đổi. Cần lưu ý rằng, việc sửa đổi, hủy bỏ di chúc không được trái pháp luật và đạo đức xã hội.

Điều 623 Bộ Luật Dân Sự 2015 quy định về thời hiệu khởi kiện để người thừa kế yêu cầu chia di sản, xác nhận quyền thừa kế của mình hoặc bác bỏ quyền thừa kế của người khác là 10 năm, kể từ thời điểm mở thừa kế. Điều này có nghĩa là, thời điểm người có tài sản chết.

Việc xác định thời hiệu khởi kiện có thể bị gián đoạn nếu bên có quyền yêu cầu đã khởi kiện trước khi hết thời hiệu, nhưng sau đó lại rút đơn kiện. Thời gian đã khởi kiện sẽ không được tính vào thời hiệu. Thời hiệu cũng có thể dừng lại nếu có sự kiện bất khả kháng hoặc trở ngại khách quan khiến người có quyền không thể thực hiện quyền khởi kiện.

Khi hết thời hiệu khởi kiện về thừa kế, người có quyền yêu cầu sẽ mất quyền khởi kiện tại Tòa án. Điều này có nghĩa là Tòa án sẽ không thụ lý và giải quyết yêu cầu của họ. Tuy nhiên, các bên vẫn có thể tự thỏa thuận với nhau về việc phân chia di sản. Nếu các bên không thể thỏa thuận, di sản có thể được xử lý theo quy định của pháp luật về tài sản vô chủ.