Theo Dõi Thi Hành Pháp Luật Từ Thực Tiễn Tỉnh Gia Lai

Từ Hiến pháp 1946 đến Hiến pháp năm 1992 đều quy định chức năng, nhiệm vụ của Chính phủ về thi hành pháp luật. Theo quy định của Hiến pháp năm 1992, Chính phủ có nhiệm vụ bảo đảm việc thi hành Hiến pháp và pháp luật trong các cơ quan nhà nước, tổ chức kinh tế, tổ chức xã hội, đơn vị vũ trang và công dân. Viện Kiểm sát nhân dân tối cao kiểm sát việc tuân theo pháp luật của các bộ, cơ quan ngang bộ, cơ quan thuộc Chính phủ, các cơ quan chính quyền địa phương, tổ chức kinh tế, tổ chức xã hội, đơn vị vũ trang nhân dân và công dân, bảo đảm cho pháp luật được chấp hành nghiêm chỉnh và thống nhất. Tuy nhiên, sau khi Quốc hội thông qua Nghị quyết số 51/2001/QH10, các nhiệm vụ, quyền hạn của Viện Kiểm sát đã có một số thay đổi.

Chính quyền địa phương đóng vai trò quan trọng trong việc tổ chức bộ máy nhà nước và đảm bảo thi hành Hiến pháp và pháp luật ở địa phương. Chủ tịch Hồ Chí Minh đã ban hành nhiều văn bản về chính quyền địa phương ngay sau Cách mạng tháng 8 năm 1945. Chính quyền địa phương được củng cố và hoàn thiện dần trong các bản Hiến pháp 1959, Hiến pháp 1980, Hiến pháp 1992, và Hiến pháp năm 2013. Điều 112, Hiến pháp năm 2013 quy định nhiệm vụ của Chính quyền địa phương là tổ chức và bảo đảm việc thi hành Hiến pháp và pháp luật tại địa phương; quyết định các vấn đề của địa phương do luật định; chịu sự kiểm tra, giám sát của cơ quan nhà nước cấp trên.

Việc nghiên cứu chuyên sâu tổ chức thi hành pháp luật ở một địa phương chưa có đề tài nào đề cập. Trên cơ sở làm rõ những vấn đề lý luận về công tác theo dõi thi hành pháp luật trên địa bàn tỉnh Gia Lai, luận văn đề xuất những phương hướng và giải hoàn thiện thể chế và nâng cao hiệu quả công tác này trong thực tiễn. Luận văn đề ra những nhiệm vụ sau đây để đạt mục đích nghiên cứu: Phân tích cơ sở lý luận đối với quy định theo dõi thi hành pháp luật trong thực tiễn. Phân tích pháp luật và thực tiễn công tác theo dõi thi hành pháp luật trên địa bàn tỉnh Gia Lai.

Đây là công trình khoa học nghiên cứu tương đối hệ thống về công tác theo dõi thi hành pháp luật. Luận văn có những điểm mới sau: Làm rõ quy định pháp luật về vai trò của Ủy ban nhân dân tỉnh trong việc đảm bảo thi hành pháp luật trên địa bàn tỉnh. Đưa ra một số giải pháp nâng cao hơn nữa hiệu quả công tác theo dõi thi hành pháp luật ở địa phương. Luận văn nghiên cứu công tác theo dõi thi hành pháp luật và vai của Ủy ban nhân dân tỉnh Gia Lai trong tổ chức theo dõi thi hành pháp luật ở địa phương.

Cụ thể, từ năm 2003, chính phủ đã giao Bộ Tư pháp nhiệm vụ kiểm tra và xử lý văn bản quy phạm pháp luật (Nghị định số 135/2003/NĐ-CP); từ năm 2008 Chính phủ tiếp tục giao cho Bộ tư pháp chức năng mới, đó là quản lý nhà nước về công tác thi hành pháp luật (Nghị định số 93/2008/NĐ-CP). Bên cạnh đó, Nghị định số 24/2009/NĐ-CP ngày 05/3/2009 quy định chi tiết về biện pháp thi hành Luật ban hành văn bản quy phạm pháp luật năm 2008 cũng quy định trách nhiệm của bộ, cơ quan ngang bộ, cơ quan thuộc Chính phủ trong việc đánh giá tình hình thi hành các luật, pháp lệnh, nghị định, quyết định của Thủ tướng Chính phủ về ngành, lĩnh vực do mình phụ trách, gửi Bộ Tư pháp để tổng hợp, trình Chính phủ.

Về công tác theo dõi thi hành pháp luật. Trên cơ sở Hiến pháp và các văn bản luật, Chính phủ đã ban hành Nghị định, Bộ Tư pháp ban hành hoặc phối hợp với các bộ ban hành thông tư để tổ chức theo dõi thi hành pháp luật. Theo Nghị định số 93/2008/NĐ-CP ngày 22 tháng 8 năm 2008 của Chính phủ về chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và cơ cấu tổ chức của Bộ Tư pháp (Nghị định 93/2008/NĐ-CP), Nghị định số 16/2009/NĐ-CP sửa đổi, bổ sung khoản 2 Điều 8 Nghị định số 13/2008/NĐ-CP ngày 04/02/2008 của Chính phủ quy định tổ chức các cơ quan chuyên môn thuộc Ủy ban nhân dân tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương, Bộ Tư pháp được giao thực hiện chức năng quản lý nhà nước về công tác thi hành pháp luật, với hai nhiệm vụ cụ thể là theo dõi chung về tình hình thi hành pháp luật trong phạm vi cả nước; hướng dẫn, đôn đốc các bộ, cơ quan ngang bộ, cơ quan thuộc Chính phủ, Hội đồng nhân dân, Uỷ ban nhân dân các tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương trong công tác theo dõi tình hình thi hành pháp luật; Sở Tư pháp có chức năng tham mưu, giúp Ủy ban nhân dân cấp tỉnh thực hiện việc theo dõi thi hành văn bản quy phạm pháp luật trên địa bàn cấp tỉnh.

Có thể nói, theo dõi thi hành pháp luật là một khâu của chu trình tổ chức thi hành pháp luật, thực hiện chức năng xem xét, đánh giá thực trạng thi hành pháp luật nhằm mục đích nâng cao hiệu quả thi hành pháp luật và hoàn thiện hệ thống pháp luật, đồng thời là một... Khái niệm theo dõi thi hành pháp luật. Khái niệm “theo dõi” được từ điển tiếng Việt năm 2013 của Nhà xuất bản Văn hóa thông tin định nghĩa là “chú ý theo sát từng hoạt động, từng diễn biến để biết rất rõ hoặc có sự ứng phó, xử lý kịp thời” [4]. Có nghĩa là, để chú ý theo sát từng hoạt động, từng diễn biến thì cần phải tiến hành các hoạt động nhằm nắm bắt, hiểu rõ và đánh giá đúng thực trạng của vấn đề như hoạt động quan sát, thu thập thông tin, điều tra khảo sát, thanh tra, kiểm tra, giám sát và kiến nghị.

Theo dõi thi hành pháp luật là hoạt động quan sát, thu thập dữ liệu, thông tin về việc thi hành pháp luật của các tổ chức, cá nhân để có những giải pháp, biện pháp can thiệp cần thiết, kịp thời hoặc để đánh giá đúng, chính xác về tình hình thi hành pháp luật. Do vậy, theo dõi thi hành pháp luật phải đưa ra nhận xét, đánh giá về kết quả theo dõi, tính hiệu quả của hoạt động thi hành pháp luật… thông qua hoạt động theo dõi thi hành pháp luật giúp cơ quan có thẩm quyền nhận biết những khó khăn, vướng mắc, bất cập, hạn chế và nguyên nhân của những khó khăn, vướng mắc, bất cập, hạn chế trong tổ chức thực hiện pháp luật và đề xuất các kiến nghị, các biện pháp bảo đảm cho pháp luật được thi hành nghiêm minh, thống nhất, góp phần nâng cao hiệu quả tổ chức thực hiện và hoàn thiện hệ thống pháp luật.

Cần tăng cường theo dõi thi hành pháp luật trong lĩnh vực đất đai, đặc biệt là các quy định về thu hồi đất, bồi thường, hỗ trợ tái định cư. Điều này giúp đảm bảo quyền lợi của người dân bị ảnh hưởng và hạn chế các tranh chấp, khiếu kiện liên quan đến đất đai. Đồng thời, cần có các biện pháp xử lý nghiêm các trường hợp vi phạm pháp luật về đất đai.

Cần tăng cường theo dõi thi hành pháp luật trong lĩnh vực bảo vệ môi trường, đặc biệt là các quy định về xử lý chất thải, bảo vệ rừng, và khai thác tài nguyên. Điều này giúp ngăn chặn các hành vi gây ô nhiễm môi trường và bảo vệ các nguồn tài nguyên thiên nhiên. Đồng thời, cần có các biện pháp khuyến khích các doanh nghiệp và người dân tham gia vào các hoạt động bảo vệ môi trường.

Theo dõi thi hành pháp luật đóng vai trò then chốt trong việc đảm bảo pháp luật được thực thi một cách nghiêm minh và hiệu quả. Nó giúp phát hiện và giải quyết kịp thời các vấn đề phát sinh trong quá trình thực thi pháp luật, đồng thời góp phần hoàn thiện hệ thống pháp luật.

Trong tương lai, công tác thi hành pháp luật cần được tiếp tục đổi mới và nâng cao hiệu quả, đặc biệt là trong bối cảnh hội nhập quốc tế và phát triển kinh tế - xã hội. Cần tăng cường sự phối hợp giữa các cơ quan nhà nước, tổ chức xã hội và người dân trong việc thi hành pháp luật.