I. Tổng Quan Về Theo Dõi Thi Hành Pháp Luật Tại Gia Lai
Công tác theo dõi thi hành pháp luật luôn được Đảng và Nhà nước đặc biệt quan tâm. Việt Nam đã xây dựng được một hệ thống pháp luật tương đối hoàn chỉnh, với gần 200 luật và pháp lệnh điều chỉnh toàn diện các lĩnh vực kinh tế - xã hội. Chất lượng của các văn bản pháp luật ngày càng được nâng cao, đáp ứng yêu cầu của hệ thống pháp luật. Những thành tựu trong công tác xây dựng pháp luật, đặc biệt từ năm 2005 đến nay, đã đóng góp quan trọng vào sự nghiệp xây dựng và phát triển kinh tế - xã hội của đất nước. Thi hành pháp luật có ý nghĩa quyết định đến hiệu lực và hiệu quả của các văn bản quy phạm pháp luật. Phản hồi từ xã hội trong quá trình thi hành pháp luật là thước đo hiệu quả của công tác xây dựng pháp luật, giúp phát hiện kịp thời những tồn tại, hạn chế và vấn đề mới phát sinh, từ đó có giải pháp nâng cao hiệu quả tổ chức thi hành và chất lượng xây dựng pháp luật.
1.1. Cơ Sở Lý Luận Về Thi Hành Pháp Luật
Từ Hiến pháp 1946 đến Hiến pháp năm 1992 đều quy định chức năng, nhiệm vụ của Chính phủ về thi hành pháp luật. Theo quy định của Hiến pháp năm 1992, Chính phủ có nhiệm vụ bảo đảm việc thi hành Hiến pháp và pháp luật trong các cơ quan nhà nước, tổ chức kinh tế, tổ chức xã hội, đơn vị vũ trang và công dân. Viện Kiểm sát nhân dân tối cao kiểm sát việc tuân theo pháp luật của các bộ, cơ quan ngang bộ, cơ quan thuộc Chính phủ, các cơ quan chính quyền địa phương, tổ chức kinh tế, tổ chức xã hội, đơn vị vũ trang nhân dân và công dân, bảo đảm cho pháp luật được chấp hành nghiêm chỉnh và thống nhất. Tuy nhiên, sau khi Quốc hội thông qua Nghị quyết số 51/2001/QH10, các nhiệm vụ, quyền hạn của Viện Kiểm sát đã có một số thay đổi.
1.2. Vai Trò Của Chính Quyền Địa Phương Tại Gia Lai
Chính quyền địa phương đóng vai trò quan trọng trong việc tổ chức bộ máy nhà nước và đảm bảo thi hành Hiến pháp và pháp luật ở địa phương. Chủ tịch Hồ Chí Minh đã ban hành nhiều văn bản về chính quyền địa phương ngay sau Cách mạng tháng 8 năm 1945. Chính quyền địa phương được củng cố và hoàn thiện dần trong các bản Hiến pháp 1959, Hiến pháp 1980, Hiến pháp 1992, và Hiến pháp năm 2013. Điều 112, Hiến pháp năm 2013 quy định nhiệm vụ của Chính quyền địa phương là tổ chức và bảo đảm việc thi hành Hiến pháp và pháp luật tại địa phương; quyết định các vấn đề của địa phương do luật định; chịu sự kiểm tra, giám sát của cơ quan nhà nước cấp trên.
II. Thực Trạng Theo Dõi Thi Hành Pháp Luật Tại Tỉnh Gia Lai
Trong thực tiễn tổ chức công tác theo dõi thi hành pháp luật ở địa phương vẫn còn những nội dung cần hoàn thiện để đưa pháp luật vào cuộc sống. Công tác theo dõi thi hành pháp luật là một nội dung mới trong nhiệm vụ của cơ quan nhà nước, từ việc triển khai cho đến tổ chức thực hiện vẫn còn nhiều lúng túng, nên việc nghiên cứu đối với nội dung này chưa thể hiện được chiều sâu dưới dạng đề tài, luận văn mà chỉ mới ở dạng hội thảo, bài viết. Nội dung theo dõi thi hành pháp luật đã có một số bài viết như: Bàn về cơ chế phối hợp theo dõi thi hành pháp luật của Nguyễn Quốc Hoàn; Huy động sự tham gia của các tổ chức, cá nhân trong hoạt động theo dõi thi hành pháp luật của Chu Thị Hoa; Theo dõi thi hành pháp luật ở một số nước Đông Nam Á và kinh nghiệm cho Việt Nam…
2.1. Khó Khăn Trong Triển Khai Thi Hành Pháp Luật
Việc nghiên cứu chuyên sâu tổ chức thi hành pháp luật ở một địa phương chưa có đề tài nào đề cập. Trên cơ sở làm rõ những vấn đề lý luận về công tác theo dõi thi hành pháp luật trên địa bàn tỉnh Gia Lai, luận văn đề xuất những phương hướng và giải hoàn thiện thể chế và nâng cao hiệu quả công tác này trong thực tiễn. Luận văn đề ra những nhiệm vụ sau đây để đạt mục đích nghiên cứu: Phân tích cơ sở lý luận đối với quy định theo dõi thi hành pháp luật trong thực tiễn. Phân tích pháp luật và thực tiễn công tác theo dõi thi hành pháp luật trên địa bàn tỉnh Gia Lai.
2.2. Phạm Vi Nghiên Cứu Về Theo Dõi Thi Hành Pháp Luật
Đây là công trình khoa học nghiên cứu tương đối hệ thống về công tác theo dõi thi hành pháp luật. Luận văn có những điểm mới sau: Làm rõ quy định pháp luật về vai trò của Ủy ban nhân dân tỉnh trong việc đảm bảo thi hành pháp luật trên địa bàn tỉnh. Đưa ra một số giải pháp nâng cao hơn nữa hiệu quả công tác theo dõi thi hành pháp luật ở địa phương. Luận văn nghiên cứu công tác theo dõi thi hành pháp luật và vai của Ủy ban nhân dân tỉnh Gia Lai trong tổ chức theo dõi thi hành pháp luật ở địa phương.
III. Quy Trình Theo Dõi Thi Hành Pháp Luật Hiệu Quả Tại Gia Lai
Để thực hiện nhiệm vụ quan trọng này, Nhà nước cần có một văn bản có hiệu lực pháp lý cao để điều chỉnh và quy định chi tiết về nhiệm vụ này ở các bộ, ngành và địa phương. Hiện nay, Hiến pháp năm 2013 đã có những quy định mang tính đột phá về thi hành pháp luật. Theo đó, Chính phủ là cơ quan hành pháp, cơ quan chấp hành của Quốc hội, thực hiện nhiệm vụ tổ chức thi hành Hiến pháp, Luật, nghị quyết của Quốc hội, pháp lệnh, nghị quyết của Ủy ban Thường vụ Quốc hội, lệnh, quyết định của Chủ tịch nước; Thủ tướng Chính phủ có nhiệm vụ tổ chức thi hành pháp luật, bộ trưởng, thủ trưởng cơ quan ngang bộ tổ chức thi hành và theo dõi thi hành pháp luật liên quan đến ngành, lĩnh vực trong phạm vi toàn quốc; Ủy ban nhân dân tổ chức việc thi hành Hiến pháp và pháp luật ở địa phương, tổ chức thi hành Nghị quyết của Hội đồng nhân dân.
3.1. Vai Trò Của Bộ Tư Pháp Trong Thi Hành Pháp Luật
Cụ thể, từ năm 2003, chính phủ đã giao Bộ Tư pháp nhiệm vụ kiểm tra và xử lý văn bản quy phạm pháp luật (Nghị định số 135/2003/NĐ-CP); từ năm 2008 Chính phủ tiếp tục giao cho Bộ tư pháp chức năng mới, đó là quản lý nhà nước về công tác thi hành pháp luật (Nghị định số 93/2008/NĐ-CP). Bên cạnh đó, Nghị định số 24/2009/NĐ-CP ngày 05/3/2009 quy định chi tiết về biện pháp thi hành Luật ban hành văn bản quy phạm pháp luật năm 2008 cũng quy định trách nhiệm của bộ, cơ quan ngang bộ, cơ quan thuộc Chính phủ trong việc đánh giá tình hình thi hành các luật, pháp lệnh, nghị định, quyết định của Thủ tướng Chính phủ về ngành, lĩnh vực do mình phụ trách, gửi Bộ Tư pháp để tổng hợp, trình Chính phủ.
3.2. Tổ Chức Theo Dõi Thi Hành Pháp Luật Tại Địa Phương
Về công tác theo dõi thi hành pháp luật. Trên cơ sở Hiến pháp và các văn bản luật, Chính phủ đã ban hành Nghị định, Bộ Tư pháp ban hành hoặc phối hợp với các bộ ban hành thông tư để tổ chức theo dõi thi hành pháp luật. Theo Nghị định số 93/2008/NĐ-CP ngày 22 tháng 8 năm 2008 của Chính phủ về chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và cơ cấu tổ chức của Bộ Tư pháp (Nghị định 93/2008/NĐ-CP), Nghị định số 16/2009/NĐ-CP sửa đổi, bổ sung khoản 2 Điều 8 Nghị định số 13/2008/NĐ-CP ngày 04/02/2008 của Chính phủ quy định tổ chức các cơ quan chuyên môn thuộc Ủy ban nhân dân tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương, Bộ Tư pháp được giao thực hiện chức năng quản lý nhà nước về công tác thi hành pháp luật, với hai nhiệm vụ cụ thể là theo dõi chung về tình hình thi hành pháp luật trong phạm vi cả nước; hướng dẫn, đôn đốc các bộ, cơ quan ngang bộ, cơ quan thuộc Chính phủ, Hội đồng nhân dân, Uỷ ban nhân dân các tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương trong công tác theo dõi tình hình thi hành pháp luật; Sở Tư pháp có chức năng tham mưu, giúp Ủy ban nhân dân cấp tỉnh thực hiện việc theo dõi thi hành văn bản quy phạm pháp luật trên địa bàn cấp tỉnh.
IV. Giải Pháp Nâng Cao Hiệu Quả Thi Hành Pháp Luật Ở Gia Lai
Trong mối liên hệ với tổ chức thi hành pháp luật, theo dõi thi hành pháp luật được xem là một hoạt động quan trọng của việc tổ chức thi hành pháp luật. Theo dõi thi hành pháp luật là hoạt động xem xét, đánh giá toàn diện các vấn đề liên quan đến việc thi hành pháp luật, từ việc xây dựng các chương trình, kế hoạch triển khai thi hành pháp luật cho đến việc phổ biến, tuyên truyền ban hành văn bản hướng dẫn áp dụng pháp luật; thực hiện các điều kiện bảo đảm cho thi hành pháp luật và theo dõi, kiểm tra, đánh giá việc thi hành pháp luật. Thông qua hoạt động theo dõi thi hành pháp luật, các cơ quan, tổ chức, cá nhân sẽ thực hiện các giải pháp khắc phục, tháo gỡ các vướng mắc, bất cập trong việc thi hành pháp luật.
4.1. Hoàn Thiện Thể Chế Về Thi Hành Pháp Luật
Có thể nói, theo dõi thi hành pháp luật là một khâu của chu trình tổ chức thi hành pháp luật, thực hiện chức năng xem xét, đánh giá thực trạng thi hành pháp luật nhằm mục đích nâng cao hiệu quả thi hành pháp luật và hoàn thiện hệ thống pháp luật, đồng thời là một... Khái niệm theo dõi thi hành pháp luật. Khái niệm “theo dõi” được từ điển tiếng Việt năm 2013 của Nhà xuất bản Văn hóa thông tin định nghĩa là “chú ý theo sát từng hoạt động, từng diễn biến để biết rất rõ hoặc có sự ứng phó, xử lý kịp thời” [4]. Có nghĩa là, để chú ý theo sát từng hoạt động, từng diễn biến thì cần phải tiến hành các hoạt động nhằm nắm bắt, hiểu rõ và đánh giá đúng thực trạng của vấn đề như hoạt động quan sát, thu thập thông tin, điều tra khảo sát, thanh tra, kiểm tra, giám sát và kiến nghị.
4.2. Tăng Cường Giám Sát Thi Hành Pháp Luật
Theo dõi thi hành pháp luật là hoạt động quan sát, thu thập dữ liệu, thông tin về việc thi hành pháp luật của các tổ chức, cá nhân để có những giải pháp, biện pháp can thiệp cần thiết, kịp thời hoặc để đánh giá đúng, chính xác về tình hình thi hành pháp luật. Do vậy, theo dõi thi hành pháp luật phải đưa ra nhận xét, đánh giá về kết quả theo dõi, tính hiệu quả của hoạt động thi hành pháp luật… thông qua hoạt động theo dõi thi hành pháp luật giúp cơ quan có thẩm quyền nhận biết những khó khăn, vướng mắc, bất cập, hạn chế và nguyên nhân của những khó khăn, vướng mắc, bất cập, hạn chế trong tổ chức thực hiện pháp luật và đề xuất các kiến nghị, các biện pháp bảo đảm cho pháp luật được thi hành nghiêm minh, thống nhất, góp phần nâng cao hiệu quả tổ chức thực hiện và hoàn thiện hệ thống pháp luật.
V. Ứng Dụng Thực Tiễn Theo Dõi Thi Hành Pháp Luật Tại Gia Lai
Để đảm bảo tính đồng bộ của hệ thống các cơ quan trong ngành Tư pháp, Bộ Tư pháp đã chủ trì, phối hợp với các Bộ, cơ quan ngang Bộ xây dựng, trình Chính phủ ban hành Nghị định số 55/2011/NĐ-CP ngày 04 tháng 7 năm 2011 quy định chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và tổ chức bộ máy của các tổ chức pháp chế, theo đó giao các tổ chức pháp chế có chức năng tham mưu, giúp Bộ trưởng, Thủ trưởng cơ quan ngang Bộ, cơquan thuộc Chính phủ, các cơ quan chuyên môn thuộc Ủy ban nhân dân cấp tỉnh thực hiện nhiệm vụ theo dõi thi hành pháp luật trong phạm vi quản lý.
5.1. Theo Dõi Thi Hành Pháp Luật Về Đất Đai
Cần tăng cường theo dõi thi hành pháp luật trong lĩnh vực đất đai, đặc biệt là các quy định về thu hồi đất, bồi thường, hỗ trợ tái định cư. Điều này giúp đảm bảo quyền lợi của người dân bị ảnh hưởng và hạn chế các tranh chấp, khiếu kiện liên quan đến đất đai. Đồng thời, cần có các biện pháp xử lý nghiêm các trường hợp vi phạm pháp luật về đất đai.
5.2. Theo Dõi Thi Hành Pháp Luật Về Môi Trường
Cần tăng cường theo dõi thi hành pháp luật trong lĩnh vực bảo vệ môi trường, đặc biệt là các quy định về xử lý chất thải, bảo vệ rừng, và khai thác tài nguyên. Điều này giúp ngăn chặn các hành vi gây ô nhiễm môi trường và bảo vệ các nguồn tài nguyên thiên nhiên. Đồng thời, cần có các biện pháp khuyến khích các doanh nghiệp và người dân tham gia vào các hoạt động bảo vệ môi trường.
VI. Kết Luận Về Theo Dõi Thi Hành Pháp Luật Tại Gia Lai
Luận văn làm sáng tỏ về mặt lý luận và thực tiễn công tác theo dõi thi hành pháp luật ở địa phương. Qua đó, có thể làm tư liệu tham khảo cho việc nghiên cứu vấn đề nâng cao công tác theo dõi thi hành pháp luật ở Gia Lai và địa phương khác. Trên cơ sở lý luận và thực tiễn, Luận văn đã xác định mục đích của việc nghiên cứu. Để phù hợp với mục đích trên luận văn có kết cấu như sau: Luận văn gồm các phần mở đầu; kết luận; danh mục tài liệu tham khảo, luận văn được chia làm 3 Chương như sau: Chương 1: Những vấn đề lý luận và pháp luật về theo dõi thi hành pháp luật ở tỉnh Gia Lai; Chương 2: Thực trạng hoạt động theo dõi thi hành pháp luật ở tỉnh Gia Lai; Chương 3: Phương hướng và giải pháp nâng cao hiệu quả hoạt động theo dõi thi hành pháp luật ở địa phương.
6.1. Tầm Quan Trọng Của Theo Dõi Thi Hành Pháp Luật
Theo dõi thi hành pháp luật đóng vai trò then chốt trong việc đảm bảo pháp luật được thực thi một cách nghiêm minh và hiệu quả. Nó giúp phát hiện và giải quyết kịp thời các vấn đề phát sinh trong quá trình thực thi pháp luật, đồng thời góp phần hoàn thiện hệ thống pháp luật.
6.2. Hướng Phát Triển Công Tác Thi Hành Pháp Luật
Trong tương lai, công tác thi hành pháp luật cần được tiếp tục đổi mới và nâng cao hiệu quả, đặc biệt là trong bối cảnh hội nhập quốc tế và phát triển kinh tế - xã hội. Cần tăng cường sự phối hợp giữa các cơ quan nhà nước, tổ chức xã hội và người dân trong việc thi hành pháp luật.
