I. Tổng Quan Về Thẩm Quyền Điều Tra Quân Sự Khái Niệm
Điều tra là giai đoạn quan trọng trong tố tụng hình sự. Cơ quan có thẩm quyền áp dụng biện pháp để xác định tội phạm, người thực hiện hành vi phạm tội. Kết quả điều tra là cơ sở để Viện kiểm sát truy tố hoặc đình chỉ vụ án. Để điều tra nhanh chóng, chính xác, cần có cơ quan chuyên trách về điều tra. Trong thực tiễn, có thẩm quyền điều tra trong tố tụng hình sự. Hệ thống các cơ quan điều tra của Nhà nước gồm có CQĐT trong CAND, CQĐT trong QĐND, CQĐT trong VKSND tối cao và một số cơ quan khác được giao nhiệm vụ tiến hành một số hoạt động điều tra trong CAND và trong QĐND. Theo từ điển Tiếng Việt, “Thẩm quyền” là quyền xem xét để kết luận và định đoạt một vấn đề theo quy định của pháp luật. Do vậy, có thể hiểu theo nghĩa rộng hơn thì “Thẩm quyền” là quyền được thực hiện những hành vi và ra quyết định pháp lý nhất định của chủ thể theo quy định của pháp luật. Nói cách khác thẩm quyền là quyền hạn của một cơ quan, tổ chức hoặc cá nhân được Nhà nước giao làm một việc hoặc một loại công việc mà pháp luật cho phép, phạm vi đó chúng tôi gọi là thẩm quyền.
1.1. Định Nghĩa Chi Tiết Về Thẩm Quyền Điều Tra
Trong lĩnh vực tố tụng hình sự, sự phân định thẩm quyền được thiết lập giữa các cơ quan tố tụng và người tiến hành tố tụng. Từ góc độ tố tụng hình sự thì thẩm quyền được hiểu là tổng hợp các quyền và nghĩa vụ thực hiện các hành vi tố tụng và ra quyết định tố tụng của cơ quan, tổ chức, cá nhân mà được pháp luật tố tụng hình sự cho phép. Theo từ điển Tiếng Việt thì “Điều tra” là những hành động “tìm tòi, xem xét để biết rõ sự thật”. Như vậy, TQĐT trong tố tụng hình sự là tổng hợp các quyền và nghĩa vụ tìm hiểu về hành vi thực hiện tội phạm, làm rõ những chứng cứ xác định có tội, chứng cứ xác định vô tội, những tình tiết tăng nặng, giảm nhẹ trách nhiệm hình sự của bị can, bị cáo, xác định hậu quả của tội phạm, nhằm đảm bảo các điều kiện để bồi thường thiệt hại do chính hành vi phạm tội của bị can, bị cáo đã gây ra, ngoài ra còn tìm ra nguyên nhân và điều kiện phạm tội, lập hồ sơ đề nghị truy tố, đề ra những yêu cầu cho các cơ quan, tổ chức áp dụng những biện pháp phù hợp để phòng ngừa tội phạm.
1.2. Vai Trò Của Cơ Quan Điều Tra và Điều Tra Viên
Để làm được những nhiệm vụ như trên, Cơ quan điều tra và Điều tra viên có quyền ban hành các quyết định tương ứng. Bên cạnh đó, quyền này không chỉ giao cho Thủ trưởng, Phó thủ trưởng, Điều tra viên mà còn giao cho Thủ trưởng các cơ quan được giao nhiệm vụ tiến hành một số hoạt động điều tra. Nhằm vào mục đích cao nhất là tìm tòi, xem xét để làm rõ quá trình thực hiện tội phạm của đối tượng phạm tội. Theo giáo trình Luật tố tụng hình sự Việt Nam – Trường đại học luật Hà Nội – NXB CAND năm 2011, “Điều tra là một giai đoạn tố tụng hình sự, trong đó cơ quan có thẩm quyền áp dụng mọi biện pháp do BLTTHS quy định nhằm xác định tội phạm và người thực hiện hành vi phạm tội làm cơ sở cho việc giải quyết vụ án”.
1.3. Tầm Quan Trọng Của Giai Đoạn Điều Tra
Điều tra là khâu đột phá, là giai đoạn đầu giữ vai trò quyết định thành bại của quá trình tố tụng hình sự. Mặc dù, CQĐT không có thẩm quyền kết luận một người có tội hay vô tội và phải chịu hình phạt, tuy nhiên, kết quả và chứng cứ thu thập được trong giai đoạn điều tra là cơ sở quyết định để Viện kiểm sát truy tố và Tòa án xét xử, những sai lầm tư pháp nghiêm trọng dẫn đến bỏ lọt tội phạm hoặc làm oan người vô tội, suy cho cùng, phần lớn nguồn gốc từ CQĐT. Như vậy, nói một cách khác TQĐT là quyền hạn của những chủ thể nhất định, được pháp luật Tố tụng hình sự quy định trong quá trình điều tra giải quyết vụ án, nhằm đảm bảo mọi vụ việc, vụ án đều được điều tra một cách khách quan, nhanh chóng, kịp thời, đảm bảo đúng người, đúng tội, đúng pháp luật, không làm oan sai, không bỏ sót lọt tội phạm.
II. Đặc Điểm Ý Nghĩa Thẩm Quyền Điều Tra Trong Quân Đội
Thứ nhất, là thẩm quyền trong tố tụng hình sự: Khi nói về thẩm quyền thì có nhiều loại thẩm quyền thuộc các lĩnh vực khác nhau của từng cơ quan cụ thể, với những cơ quan này gắn với những quy định của pháp luật về thẩm quyền tương ứng. Nhưng khi nói tới TQĐT của CQĐT trong Quân đội thì đó chỉ là TQĐT vụ án hình sự chứ không còn TQĐT khác, vì các cơ quan dân sự ở ngoài Quân đội có nhiều dạng TQĐT như TQĐT của Cơ quan Công an, Viện kiểm sát có thẩm quyền giám sát những vụ án hình sự và những vụ án dân sự, nói về Tòa án thì TAND có thẩm quyền xét xử cả những vụ án hình sự và vụ án dân sự, mà TQĐT của CQĐT trong Quân đội chỉ là TQĐT vụ án hình sự của các CQĐT trong QĐND. Ngoài ra, CQĐT Quân đội không có TQĐT ngoài lĩnh vực mà không được pháp luật cho phép về hoạt động của CQĐT trong Quân đội.
2.1. Thẩm Quyền Điều Tra Gắn Liền Với Xét Xử
Thứ hai, là thẩm quyền điều tra gắn với thẩm quyền xét xử của Tòa án quân sự: CQĐT trong Quân đội có TQĐT theo thẩm quyền xét xử của Tòa án quân sự, và các thẩm quyền đó đều gắn với các cấp tương đương với cấp điều tra của CQĐT trong QĐND. CQĐT trong QĐND là một hoạt động đặc thù khác hẳn với các cơ quan chuyên trách khác, CQĐT trong QĐND ngoài việc thực hiện nhiệm vụ chung là bảo vệ pháp chế xã hội chủ nghĩa; bảo vệ chế độ xã hội chủ nghĩa và quyền làm chủ của nhân dân; bảo vệ an ninh quốc phòng, thì còn thực hiện nhiệm vụ bảo vệ Kỷ luật và sức mạnh chiến đấu của Quân đội; bảo vệ tài sản của Nhà nước, của tập thể; bảo vệ tính mạng, sức khỏe, tài sản, tự do, danh dự, nhân phẩm của quân nhân, công chức, công nhân quốc phòng và của các công dân kh...
2.2. Định Nghĩa Về Thẩm Quyền Điều Tra Quân Sự
Định nghĩa: TQĐT của CQĐT trong QĐND Việt Nam là quyền được điều tra những vụ án hình sự thuộc thẩm quyền xét xử của Tòa án quân sự, theo quy định của pháp luật. Nhằm bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của những khách thể mà thuộc phạm vi quản lý của QĐND, đồng thời bảo vệ Kỷ luật của Quân đội và pháp luật của Nhà nước.
III. Căn Cứ Phân Định Thẩm Quyền Điều Tra Quân Sự Cách Nào
Để đảm bảo tính hiệu quả và chuyên môn hóa trong công tác điều tra, việc phân định thẩm quyền điều tra trong Quân đội nhân dân dựa trên nhiều căn cứ khác nhau. Các căn cứ này giúp xác định rõ cơ quan nào có trách nhiệm điều tra vụ án nào, tránh tình trạng chồng chéo, bỏ sót hoặc tranh chấp về thẩm quyền. Việc phân định rõ ràng thẩm quyền điều tra giúp cho quá trình điều tra diễn ra nhanh chóng, chính xác, đảm bảo quyền và lợi ích hợp pháp của các bên liên quan.
3.1. Thẩm Quyền Điều Tra Theo Lãnh Thổ
Một trong những căn cứ quan trọng để phân định thẩm quyền điều tra là yếu tố lãnh thổ. Các vụ án xảy ra trên địa bàn nào sẽ do cơ quan điều tra có thẩm quyền trên địa bàn đó thụ lý. Điều này giúp cho việc thu thập chứng cứ, lấy lời khai và các hoạt động điều tra khác được thực hiện một cách thuận lợi và hiệu quả nhất. Ví dụ, các vụ án xảy ra trong doanh trại quân đội sẽ do cơ quan điều tra quân sự trên địa bàn đó thụ lý.
3.2. Thẩm Quyền Điều Tra Theo Cấp Quản Lý
Ngoài yếu tố lãnh thổ, thẩm quyền điều tra còn được phân định theo cấp quản lý. Các vụ án liên quan đến quân nhân thuộc đơn vị nào sẽ do cơ quan điều tra của cấp quản lý đơn vị đó thụ lý. Điều này đảm bảo tính kỷ luật và trật tự trong quân đội, đồng thời giúp cho việc điều tra được thực hiện một cách khách quan và toàn diện. Ví dụ, các vụ án liên quan đến sĩ quan cấp tá sẽ do cơ quan điều tra cấp quân khu hoặc tương đương thụ lý.
IV. Tổ Chức Cơ Quan Điều Tra Trong Quân Đội Chi Tiết
Tổ chức Cơ quan điều tra trong Quân đội nhân dân được xây dựng theo hệ thống dọc, từ Bộ Quốc phòng xuống đến các quân khu, quân đoàn và các đơn vị tương đương. Mỗi cấp có các cơ quan điều tra với thẩm quyền và chức năng riêng biệt. Hệ thống này đảm bảo tính thống nhất và hiệu quả trong công tác điều tra, đồng thời đáp ứng yêu cầu bảo vệ pháp luật và kỷ luật trong quân đội.
4.1. Cơ Quan An Ninh Điều Tra Quân Đội
Cơ quan An ninh điều tra Quân đội có chức năng điều tra các vụ án xâm phạm an ninh quốc gia, các vụ án đặc biệt nghiêm trọng liên quan đến quân đội. Cơ quan này có thẩm quyền điều tra trên phạm vi toàn quốc và có trách nhiệm phối hợp với các cơ quan an ninh khác để bảo vệ an ninh quốc gia.
4.2. Cơ Quan Điều Tra Hình Sự Quân Đội
Cơ quan Điều tra hình sự Quân đội có chức năng điều tra các vụ án hình sự thông thường xảy ra trong quân đội, như các vụ án giết người, cố ý gây thương tích, trộm cắp tài sản... Cơ quan này có thẩm quyền điều tra trên địa bàn quân khu hoặc đơn vị tương đương và có trách nhiệm phối hợp với các cơ quan điều tra khác để giải quyết vụ án.
V. Thực Tiễn Áp Dụng Pháp Luật Điều Tra Quân Sự Vướng Mắc
Thực tiễn áp dụng pháp luật về thẩm quyền điều tra của Cơ quan điều tra trong Quân đội nhân dân còn gặp nhiều khó khăn và vướng mắc. Một trong những vấn đề lớn nhất là sự chồng chéo về thẩm quyền giữa các cơ quan điều tra khác nhau, dẫn đến tình trạng tranh chấp và kéo dài thời gian giải quyết vụ án. Ngoài ra, trình độ chuyên môn của một số điều tra viên còn hạn chế, ảnh hưởng đến chất lượng điều tra.
5.1. Tranh Chấp Thẩm Quyền Điều Tra
Sự chồng chéo về thẩm quyền giữa các cơ quan điều tra, đặc biệt là giữa Cơ quan điều tra hình sự và Cơ quan an ninh điều tra, là một vấn đề nan giải. Việc xác định chính xác cơ quan nào có thẩm quyền điều tra vụ án nào đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan, nhưng trên thực tế, sự phối hợp này còn nhiều hạn chế.
5.2. Nâng Cao Năng Lực Điều Tra Viên
Để nâng cao hiệu quả công tác điều tra, cần chú trọng đào tạo và bồi dưỡng nâng cao trình độ chuyên môn cho đội ngũ điều tra viên. Điều tra viên cần được trang bị kiến thức pháp luật vững chắc, kỹ năng điều tra chuyên nghiệp và phẩm chất đạo đức tốt.
VI. Hoàn Thiện Pháp Luật Về Thẩm Quyền Điều Tra Giải Pháp
Để khắc phục những khó khăn và vướng mắc trong thực tiễn áp dụng pháp luật về thẩm quyền điều tra của Cơ quan điều tra trong Quân đội nhân dân, cần có những giải pháp đồng bộ và toàn diện. Các giải pháp này tập trung vào việc hoàn thiện hệ thống pháp luật, nâng cao năng lực của đội ngũ điều tra viên và tăng cường sự phối hợp giữa các cơ quan điều tra.
6.1. Sửa Đổi Bổ Sung Luật Tố Tụng Hình Sự
Cần sửa đổi, bổ sung Luật Tố tụng hình sự để quy định rõ ràng hơn về thẩm quyền điều tra của các cơ quan điều tra khác nhau, tránh tình trạng chồng chéo và tranh chấp. Đồng thời, cần quy định cụ thể về quy trình phối hợp giữa các cơ quan điều tra để đảm bảo tính hiệu quả trong công tác điều tra.
6.2. Tăng Cường Giám Sát Hoạt Động Điều Tra
Cần tăng cường công tác giám sát hoạt động điều tra của Cơ quan điều tra trong Quân đội nhân dân để đảm bảo tính minh bạch và khách quan trong quá trình điều tra. Công tác giám sát cần được thực hiện bởi các cơ quan có thẩm quyền, như Viện kiểm sát quân sự và các cơ quan thanh tra.
