Tổng quan nghiên cứu

Hoạt động tín dụng ngân hàng đóng vai trò trọng yếu trong việc tạo nguồn thu và lợi nhuận cho các ngân hàng thương mại tại Việt Nam. Theo báo cáo của Ngân hàng Nhà nước, tỷ lệ nợ xấu nội bảng của hệ thống các tổ chức tín dụng đã tăng lên 3,56% vào cuối tháng 7/2023, trong khi tỷ lệ nợ xấu nội bảng, nợ bán cho VAMC chưa xử lý và các khoản tiềm ẩn trở thành nợ xấu đạt 5,22%. Trong 7 tháng đầu năm 2023, toàn hệ thống đã xử lý khoảng 128.800 tỷ đồng nợ xấu, tuy nhiên tổng nợ xấu vẫn tăng 3,42% so với cuối năm 2022. Những con số này cho thấy thách thức lớn trong việc kiểm soát rủi ro tín dụng, đặc biệt trong bối cảnh kinh tế chịu ảnh hưởng nặng nề từ dịch bệnh Covid-19 và các biến động thị trường.

Trong bối cảnh đó, công tác thẩm định tín dụng trở thành mắt xích quan trọng nhằm đảm bảo tăng trưởng tín dụng bền vững, vừa gia tăng doanh thu, lợi nhuận vừa kiểm soát rủi ro hiệu quả. Luận văn tập trung nghiên cứu thực trạng và giải pháp hoàn thiện công tác thẩm định tín dụng tại Ngân hàng Thương mại TNHH MTV Đại Dương (OceanBank) trong giai đoạn 2020-2022, với phạm vi nghiên cứu tại trụ sở chính và các chi nhánh của ngân hàng. Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá chất lượng thẩm định tín dụng khách hàng cá nhân, nhận diện các hạn chế và đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả công tác thẩm định, góp phần cải thiện chất lượng tín dụng và giảm thiểu nợ xấu.

Nghiên cứu có ý nghĩa thiết thực trong việc hỗ trợ OceanBank nâng cao năng lực quản trị rủi ro tín dụng, đồng thời cung cấp cơ sở khoa học cho các ngân hàng thương mại khác trong việc hoàn thiện quy trình thẩm định tín dụng, góp phần thúc đẩy sự phát triển ổn định của hệ thống ngân hàng Việt Nam.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình nghiên cứu về tín dụng ngân hàng và thẩm định tín dụng, trong đó có:

  • Lý thuyết tín dụng ngân hàng: Định nghĩa tín dụng ngân hàng là quan hệ vay và cho vay giữa tổ chức tín dụng và khách hàng, được thực hiện theo nguyên tắc hoàn trả và có lãi. Các hình thức cấp tín dụng bao gồm cho vay từng lần, cho vay hợp vốn, cho vay theo hạn mức, cho vay tuần hoàn, bảo lãnh ngân hàng, chiết khấu, cho thuê tài chính.

  • Lý thuyết thẩm định tín dụng: Thẩm định tín dụng là quá trình xem xét, phân tích các thông tin, tài liệu về khách hàng để đánh giá khả năng trả nợ và rủi ro liên quan, từ đó đưa ra quyết định cho vay phù hợp. Vai trò của thẩm định tín dụng là giúp ngân hàng hạn chế rủi ro, đảm bảo hiệu quả và an toàn trong hoạt động tín dụng.

  • Khái niệm chất lượng thẩm định tín dụng: Được hiểu là mức độ tin cậy và phù hợp trong việc lựa chọn, áp dụng các phương pháp, quy trình thẩm định nhằm đưa ra quyết định cấp tín dụng đúng đắn, nhanh chóng, chi phí thấp, đảm bảo khả năng thu hồi nợ và lợi ích khách hàng.

  • Các nhân tố ảnh hưởng đến chất lượng thẩm định tín dụng: Bao gồm nhân tố chủ quan (nhân sự, quy trình, nguồn thông tin, tổ chức điều hành) và nhân tố khách quan (khách hàng, môi trường kinh tế, pháp lý, tự nhiên).

Các khái niệm chính được sử dụng trong nghiên cứu gồm: thẩm định tín dụng, chất lượng thẩm định, nợ xấu, nợ quá hạn, tài sản đảm bảo, phương án vay vốn, rủi ro tín dụng.

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng các phương pháp nghiên cứu sau:

  • Phương pháp tổng hợp, phân tích thông tin: Thu thập và phân tích các tài liệu lý luận, báo cáo ngành, văn bản pháp luật liên quan đến hoạt động thẩm định tín dụng và tín dụng ngân hàng.

  • Phương pháp thống kê mô tả: Thu thập số liệu về hoạt động tín dụng, nợ xấu, hồ sơ thẩm định tại OceanBank trong giai đoạn 2020-2022 từ các báo cáo tài chính kế toán tổng hợp và khối Quản trị rủi ro của ngân hàng.

  • Phương pháp so sánh: So sánh các chỉ tiêu dư nợ tín dụng, nợ quá hạn, nợ xấu của OceanBank qua các năm và so sánh với mức bình quân toàn ngành để đánh giá thực trạng chất lượng thẩm định tín dụng.

  • Phương pháp phỏng vấn sâu: Thu thập ý kiến từ các cán bộ quản lý, thẩm định và giám sát tín dụng tại OceanBank nhằm đánh giá thực trạng quy trình, nguồn lực và công nghệ phục vụ thẩm định.

  • Cỡ mẫu và chọn mẫu: Số liệu được thu thập từ toàn bộ hồ sơ phát sinh tại Phòng Thẩm định khách hàng cá nhân - Tài sản cố định của OceanBank trong năm 2022 và 9 tháng đầu năm 2023, với tổng số hồ sơ phát sinh lần lượt là 1.947 và 2.472 hồ sơ.

  • Timeline nghiên cứu: Phạm vi nghiên cứu từ năm 2020 đến hết năm 2022, thời gian áp dụng giải pháp đề xuất từ năm 2023 đến 2028.

Phương pháp phân tích tập trung vào đánh giá các tiêu chí định lượng như tỷ lệ nợ xấu, nợ quá hạn, thời gian thẩm định, cùng với phân tích định tính về quy trình, nhân sự và nguồn thông tin phục vụ thẩm định.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng quy trình thẩm định tín dụng tại OceanBank
    Quy trình thẩm định khách hàng cá nhân được xây dựng rõ ràng, khoa học với các bước tiếp nhận hồ sơ, thẩm định, phê duyệt và tái thẩm định. Tuy nhiên, qua kiểm tra nội bộ, một số sai phạm vẫn tồn tại như hồ sơ thiếu căn cứ đánh giá tình trạng kinh doanh, thẩm định tài sản đảm bảo chưa chặt chẽ, chưa đánh giá đầy đủ dư nợ tại các tổ chức tín dụng khác. Điều này ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng thẩm định và tiềm ẩn rủi ro cho ngân hàng.

  2. Chất lượng đội ngũ cán bộ thẩm định
    100% cán bộ thẩm định có trình độ đại học trở lên, nhiều người học lên sau đại học. Tuy nhiên, kỹ năng thực tiễn, kinh nghiệm và khả năng dự báo rủi ro còn hạn chế, ảnh hưởng đến hiệu quả thẩm định. Ngân hàng đã chú trọng đào tạo, bồi dưỡng và tuyển dụng để nâng cao năng lực đội ngũ.

  3. Nguồn thông tin phục vụ thẩm định còn hạn chế
    OceanBank sử dụng nhiều kênh thông tin như Trung tâm thông tin tín dụng NHNN (CIC), cơ quan thuế, UBND địa phương, phỏng vấn khách hàng và thực địa. Tuy nhiên, việc kiểm tra tính chính xác của thông tin thu nhập khách hàng cá nhân còn khó khăn. Hệ thống công nghệ thông tin chưa đồng bộ, một số phần mềm và thiết bị chưa được nâng cấp đầy đủ, ảnh hưởng đến tốc độ và chất lượng xử lý hồ sơ.

  4. Tỷ lệ nợ xấu và nợ quá hạn cao so với toàn ngành
    Cơ cấu phân loại nợ của OceanBank giai đoạn 2020-2022 cho thấy nợ nhóm 3, 4, 5 có xu hướng tăng dần, đặc biệt do ảnh hưởng của dịch Covid-19 và thị trường bất động sản đóng băng. Mặc dù ngân hàng đã kiểm soát nợ xấu ở mức có thể kiểm soát, tỷ lệ này vẫn cao hơn mức bình quân toàn ngành, tiềm ẩn rủi ro cho hoạt động tín dụng.

  5. Thời gian thẩm định được kiểm soát chặt chẽ
    OceanBank quy định thời gian xử lý hồ sơ thẩm định theo từng sản phẩm tín dụng, ví dụ thẩm định hồ sơ mua bất động sản tối đa 6 giờ làm việc, phê duyệt tối đa 8 giờ. Thời gian thực tế xử lý hồ sơ tương đối phù hợp với quy định, giúp đảm bảo tiến độ giải ngân và nâng cao hiệu quả hoạt động tín dụng.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy, mặc dù OceanBank đã xây dựng quy trình thẩm định tín dụng tương đối hoàn chỉnh và có sự đầu tư vào nguồn nhân lực, nhưng vẫn còn tồn tại những hạn chế về chất lượng thẩm định, đặc biệt là trong việc thu thập và xác minh thông tin khách hàng. Điều này phù hợp với nhận định của một số nghiên cứu trước đây về rủi ro trong thẩm định tín dụng khách hàng cá nhân tại các ngân hàng thương mại Việt Nam.

Tỷ lệ nợ xấu cao phản ánh tác động tiêu cực của môi trường kinh tế vĩ mô, đặc biệt là dịch bệnh và thị trường bất động sản đóng băng, làm giảm khả năng trả nợ của khách hàng. Việc kiểm soát thời gian thẩm định giúp giảm thiểu rủi ro do trì hoãn, nhưng cần cân bằng giữa tốc độ và độ chính xác trong đánh giá.

Việc nâng cao trình độ và kỹ năng của cán bộ thẩm định, cùng với cải thiện hệ thống công nghệ thông tin, sẽ góp phần nâng cao chất lượng thẩm định, giảm thiểu sai sót và rủi ro tín dụng. Các biểu đồ so sánh tỷ lệ nợ xấu qua các năm và bảng thống kê số lượng hồ sơ thẩm định hỗ trợ minh họa rõ nét thực trạng và xu hướng của hoạt động thẩm định tại OceanBank.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao năng lực cán bộ thẩm định tín dụng
    Tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu về kỹ năng phân tích, đánh giá rủi ro, pháp lý và kỹ thuật thẩm định. Định kỳ đánh giá năng lực và bổ sung đội ngũ thẩm định có kinh nghiệm, đặc biệt trong lĩnh vực khách hàng cá nhân. Thời gian thực hiện: 2023-2025. Chủ thể: Ban nhân sự và khối Thẩm định OceanBank.

  2. Hoàn thiện quy trình thẩm định tín dụng
    Rà soát, cập nhật quy trình thẩm định để tăng cường các bước kiểm tra, kiểm soát nội bộ, đặc biệt là kiểm tra chéo hồ sơ và đánh giá lại tài sản đảm bảo. Áp dụng quy trình phê duyệt tập trung kết hợp phân cấp rõ ràng để nâng cao tính khách quan và hiệu quả. Thời gian thực hiện: 2023-2024. Chủ thể: Ban quản trị rủi ro và khối Thẩm định.

  3. Xây dựng hệ thống cơ sở dữ liệu và công nghệ thông tin hiện đại
    Đầu tư nâng cấp hệ thống phần mềm quản lý hồ sơ, tích hợp dữ liệu từ các nguồn như CIC, cơ quan thuế, UBND để thu thập thông tin khách hàng nhanh chóng, chính xác. Áp dụng công nghệ phân tích dữ liệu lớn (Big Data) và trí tuệ nhân tạo để hỗ trợ đánh giá rủi ro. Thời gian thực hiện: 2023-2026. Chủ thể: Ban công nghệ thông tin và khối Thẩm định.

  4. Tăng cường kiểm tra, giám sát sau cho vay
    Thiết lập bộ phận giám sát độc lập chuyên trách kiểm tra định kỳ và đột xuất các khoản vay, đánh giá hiệu quả sử dụng vốn và khả năng trả nợ của khách hàng. Áp dụng các biện pháp cảnh báo sớm rủi ro để kịp thời xử lý. Thời gian thực hiện: 2023-2025. Chủ thể: Khối Tuân thủ và Quản trị rủi ro.

  5. Đẩy mạnh hợp tác với các cơ quan quản lý và khách hàng
    Thiết lập kênh phối hợp chặt chẽ với các cơ quan thuế, UBND, Trung tâm thông tin tín dụng để cập nhật thông tin khách hàng chính xác. Tuyên truyền, hướng dẫn khách hàng nâng cao ý thức cung cấp thông tin trung thực, minh bạch. Thời gian thực hiện: 2023-2028. Chủ thể: Ban quản lý khách hàng và khối Thẩm định.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý và nhân viên thẩm định tín dụng tại các ngân hàng thương mại
    Luận văn cung cấp cái nhìn toàn diện về quy trình, tiêu chí và thực trạng thẩm định tín dụng khách hàng cá nhân, giúp nâng cao năng lực chuyên môn và kỹ năng thực tiễn.

  2. Các nhà quản lý rủi ro tín dụng và kiểm soát nội bộ ngân hàng
    Nghiên cứu phân tích các nhân tố ảnh hưởng đến chất lượng thẩm định và đề xuất giải pháp kiểm soát rủi ro, hỗ trợ xây dựng hệ thống giám sát hiệu quả.

  3. Cơ quan quản lý nhà nước về ngân hàng và tài chính
    Cung cấp dữ liệu thực tiễn và phân tích về tình hình nợ xấu, chất lượng tín dụng tại một ngân hàng thương mại, làm cơ sở cho việc hoàn thiện chính sách, quy định quản lý tín dụng.

  4. Các nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành Tài chính - Ngân hàng
    Luận văn là tài liệu tham khảo hữu ích về lý thuyết và thực tiễn thẩm định tín dụng, phương pháp nghiên cứu và phân tích số liệu trong lĩnh vực ngân hàng.

Câu hỏi thường gặp

  1. Thẩm định tín dụng là gì và tại sao nó quan trọng?
    Thẩm định tín dụng là quá trình phân tích, đánh giá hồ sơ vay vốn của khách hàng để xác định khả năng trả nợ và rủi ro liên quan. Nó giúp ngân hàng ra quyết định cho vay chính xác, hạn chế rủi ro mất vốn và nâng cao hiệu quả kinh doanh.

  2. Các yếu tố nào ảnh hưởng đến chất lượng thẩm định tín dụng?
    Chất lượng thẩm định chịu ảnh hưởng bởi nhân tố chủ quan như trình độ cán bộ, quy trình thẩm định, nguồn thông tin và tổ chức điều hành; cùng các yếu tố khách quan như môi trường kinh tế, pháp lý, khách hàng và điều kiện tự nhiên.

  3. Làm thế nào để cải thiện chất lượng thẩm định tín dụng tại ngân hàng?
    Cải thiện bằng cách nâng cao năng lực cán bộ, hoàn thiện quy trình thẩm định, ứng dụng công nghệ thông tin hiện đại, tăng cường kiểm tra giám sát sau cho vay và phối hợp chặt chẽ với các cơ quan quản lý.

  4. Tỷ lệ nợ xấu ảnh hưởng như thế nào đến ngân hàng?
    Tỷ lệ nợ xấu cao làm giảm khả năng thu hồi vốn, gây thiệt hại tài chính, ảnh hưởng đến uy tín và hoạt động kinh doanh của ngân hàng. Kiểm soát nợ xấu là yếu tố then chốt để duy trì sự ổn định và phát triển bền vững.

  5. OceanBank đã áp dụng những giải pháp gì để nâng cao công tác thẩm định tín dụng?
    OceanBank đã xây dựng quy trình thẩm định rõ ràng, đầu tư đào tạo cán bộ, sử dụng nguồn thông tin đa dạng như CIC, cơ quan thuế, đồng thời kiểm soát thời gian thẩm định và tăng cường giám sát nội bộ nhằm nâng cao chất lượng tín dụng.

Kết luận

  • Thẩm định tín dụng là hoạt động then chốt quyết định chất lượng tín dụng và hiệu quả kinh doanh của ngân hàng thương mại.
  • OceanBank đã xây dựng quy trình thẩm định khoa học, đội ngũ cán bộ có trình độ cao nhưng còn hạn chế về kỹ năng thực tiễn và nguồn thông tin phục vụ thẩm định.
  • Tỷ lệ nợ xấu tại OceanBank cao hơn mức bình quân toàn ngành, phản ánh tác động của môi trường kinh tế và những hạn chế trong công tác thẩm định.
  • Các giải pháp nâng cao năng lực cán bộ, hoàn thiện quy trình, ứng dụng công nghệ và tăng cường giám sát sau cho vay là cần thiết để cải thiện chất lượng thẩm định.
  • Nghiên cứu đề xuất lộ trình thực hiện giải pháp từ 2023 đến 2028, góp phần nâng cao hiệu quả hoạt động tín dụng và giảm thiểu rủi ro cho OceanBank.

Luận văn kêu gọi các nhà quản lý ngân hàng, cán bộ thẩm định và các cơ quan quản lý nhà nước quan tâm, áp dụng các giải pháp đề xuất nhằm nâng cao chất lượng thẩm định tín dụng, đảm bảo sự phát triển bền vững của hệ thống ngân hàng Việt Nam.