Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh phát triển kinh tế Việt Nam sau hơn 30 năm đổi mới, phân cấp quản lý ngân sách nhà nước đã trở thành một chủ đề quan trọng, đặc biệt là phân cấp nguồn thu giữa Trung ương và các địa phương. Thành phố Hồ Chí Minh (TP.HCM), với vai trò trung tâm kinh tế lớn nhất cả nước, chiếm khoảng 9,5% dân số nhưng đóng góp gần 30% tổng thu ngân sách quốc gia, là đối tượng nghiên cứu điển hình để đánh giá tác động của phân cấp nguồn thu đến tăng trưởng kinh tế. Giai đoạn nghiên cứu từ 1999 đến 2018 cho thấy TP.HCM có tốc độ tăng trưởng GDP luôn cao hơn mức bình quân cả nước, tuy nhiên tỷ lệ phân cấp nguồn thu dành cho TP.HCM lại giảm từ 23% xuống còn 18% trong giai đoạn 2017-2020, gây ra nhiều thách thức trong cân đối ngân sách và phát triển kinh tế.

Mục tiêu nghiên cứu tập trung vào việc đánh giá tác động của phân cấp nguồn thu đến tăng trưởng kinh tế của TP.HCM, đồng thời đề xuất các chính sách nhằm tối ưu hóa phân cấp nguồn thu để thúc đẩy tăng trưởng kinh tế bền vững. Nghiên cứu sử dụng dữ liệu thực tế của TP.HCM trong 20 năm, kết hợp các biến kiểm soát kinh tế vĩ mô như vốn đầu tư xã hội, tỷ lệ tăng trưởng dân số, độ mở nền kinh tế, chi tiêu công, tỷ giá hối đoái, mức tự chủ tài chính, mức hỗ trợ tài khóa và tính minh bạch. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hỗ trợ hoạch định chính sách tài khóa, góp phần nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách và phát triển kinh tế địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết kinh tế về phân cấp quản lý ngân sách và tăng trưởng kinh tế. Phân cấp nguồn thu được hiểu là việc chuyển giao quyền hạn và trách nhiệm thu ngân sách từ Trung ương đến chính quyền địa phương nhằm tăng tính tự chủ tài chính và hiệu quả sử dụng nguồn lực. Theo Luật Ngân sách Nhà nước (2015), phân cấp nguồn thu bao gồm các khoản thu địa phương được hưởng 100% và các khoản thu phân chia giữa Trung ương và địa phương.

Về tăng trưởng kinh tế, nghiên cứu áp dụng các mô hình kinh tế điển hình như mô hình tăng trưởng cổ điển, Keynes, Harrod-Domar và Solow-Swan. Mô hình Solow-Swan được sử dụng làm nền tảng với các yếu tố chính gồm vốn (K), lao động (L) và công nghệ (A). Ngoài ra, các biến kiểm soát như vốn đầu tư xã hội, tỷ lệ tăng trưởng dân số, độ mở nền kinh tế, chi tiêu công, tỷ giá hối đoái, mức tự chủ tài chính, mức hỗ trợ tài khóa và tính minh bạch được đưa vào mô hình để phản ánh các yếu tố ảnh hưởng đa chiều đến tăng trưởng kinh tế.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp định lượng với dữ liệu chuỗi thời gian từ năm 1999 đến 2018 của TP.HCM. Cỡ mẫu gồm 20 quan sát năm, được lựa chọn dựa trên tính khả thi và tính đại diện cho giai đoạn ổn định ngân sách và phát triển kinh tế của TP.HCM. Phương pháp phân tích chính là hồi quy bình phương nhỏ nhất (OLS) sử dụng phần mềm STATA phiên bản 15.

Quy trình nghiên cứu gồm các bước: thu thập dữ liệu từ các báo cáo ngân sách, thống kê kinh tế và các chỉ số năng lực cạnh tranh cấp tỉnh; kiểm định các giả thuyết về mối quan hệ giữa phân cấp nguồn thu và tăng trưởng kinh tế; thực hiện các kiểm định mô hình như kiểm tra đa cộng tuyến, phương sai sai số thay đổi, tự tương quan phần dư để đảm bảo tính phù hợp và độ tin cậy của mô hình. Kết quả hồi quy được phân tích chi tiết để rút ra các phát hiện chính và đề xuất chính sách phù hợp.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Phân cấp nguồn thu có tác động tích cực đến tăng trưởng kinh tế: Kết quả hồi quy OLS cho thấy hệ số của biến phân cấp nguồn thu (RD) có dấu dương và có ý nghĩa thống kê, khẳng định rằng tăng tỷ lệ phân cấp nguồn thu giúp TP.HCM tăng trưởng kinh tế tốt hơn. Cụ thể, khi tỷ lệ phân cấp nguồn thu tăng 1%, tốc độ tăng trưởng GDP của TP.HCM tăng khoảng 0,2%.

  2. Tỷ lệ tăng trưởng dân số, độ mở nền kinh tế, chi tiêu công, tỷ giá hối đoái và tính minh bạch đều tác động cùng chiều tích cực đến tăng trưởng kinh tế: Ví dụ, tỷ lệ tăng trưởng dân số (PGR) có hệ số dương 0,15, độ mở nền kinh tế (TOP) có hệ số dương 0,12, chi tiêu công (GE) và tỷ giá hối đoái (EX) cũng có tác động tích cực với mức ý nghĩa thống kê cao. Tính minh bạch (Tr) được đo bằng chỉ số PCI cũng góp phần nâng cao niềm tin đầu tư, thúc đẩy tăng trưởng.

  3. Vốn đầu tư xã hội, mức hỗ trợ tài khóa và tỷ lệ lạm phát có tác động ngược chiều đến tăng trưởng kinh tế: Hệ số của vốn đầu tư xã hội (SI) và mức hỗ trợ tài khóa (SUBSI) là âm, cho thấy sự phụ thuộc quá mức vào nguồn hỗ trợ và đầu tư xã hội không hiệu quả có thể làm giảm tốc độ tăng trưởng. Tỷ lệ lạm phát (INF) cũng có tác động tiêu cực, phản ánh tác động bất lợi của lạm phát cao đến năng suất và đầu tư.

  4. Mức tự chủ tài chính (FA) có tác động ngược chiều nhưng không có ý nghĩa thống kê: Điều này cho thấy mức độ tự chủ tài chính hiện tại của TP.HCM chưa đủ mạnh để ảnh hưởng rõ rệt đến tăng trưởng kinh tế trong giai đoạn nghiên cứu.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu phù hợp với nhiều nghiên cứu trong và ngoài nước, khẳng định vai trò quan trọng của phân cấp nguồn thu trong việc thúc đẩy tăng trưởng kinh tế địa phương. Việc giảm tỷ lệ phân cấp nguồn thu từ 23% xuống 18% trong giai đoạn 2017-2020 có thể là nguyên nhân làm giảm tốc độ tăng trưởng GDP của TP.HCM từ 8,5% xuống 8,3%. Các biến kiểm soát như tỷ lệ tăng trưởng dân số và độ mở nền kinh tế cũng đóng vai trò quan trọng trong việc tạo điều kiện thuận lợi cho phát triển kinh tế.

Tác động ngược chiều của vốn đầu tư xã hội và mức hỗ trợ tài khóa phản ánh thực trạng sử dụng nguồn lực chưa hiệu quả và sự phụ thuộc vào ngân sách Trung ương có thể làm giảm động lực phát triển nội tại của địa phương. Tỷ lệ lạm phát cao làm giảm sức mua và đầu tư, ảnh hưởng tiêu cực đến tăng trưởng. Mức tự chủ tài chính chưa phát huy được vai trò do hạn chế trong phân cấp và quản lý ngân sách.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện xu hướng tăng trưởng GDP và tỷ lệ phân cấp nguồn thu qua các năm, bảng hệ số hồi quy và ma trận tương quan các biến để minh họa mối quan hệ và độ tin cậy của mô hình.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng tỷ lệ phân cấp nguồn thu cho TP.HCM lên mức hợp lý trên 23% trong giai đoạn 2021-2025 nhằm nâng cao tính tự chủ tài chính, tạo điều kiện cho địa phương chủ động huy động và sử dụng nguồn lực phát triển kinh tế.

  2. Tăng cường quản lý và sử dụng hiệu quả vốn đầu tư xã hội và nguồn hỗ trợ tài khóa bằng cách thiết lập các cơ chế giám sát, đánh giá hiệu quả đầu tư, tránh lãng phí và nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách.

  3. Đẩy mạnh cải cách hành chính, nâng cao tính minh bạch và trách nhiệm giải trình của chính quyền địa phương để tạo niềm tin cho nhà đầu tư, thúc đẩy đầu tư trong và ngoài nước, góp phần tăng trưởng kinh tế bền vững.

  4. Kiểm soát lạm phát ở mức hợp lý dưới 4% hàng năm thông qua phối hợp chính sách tiền tệ và tài khóa nhằm duy trì ổn định kinh tế vĩ mô, tạo môi trường thuận lợi cho sản xuất kinh doanh.

  5. Phát triển các chính sách hỗ trợ tăng trưởng dân số chất lượng cao và nâng cao độ mở nền kinh tế thông qua thu hút lao động có trình độ, thúc đẩy xuất nhập khẩu và hội nhập quốc tế, góp phần nâng cao năng lực cạnh tranh của TP.HCM.

Các giải pháp trên cần được thực hiện đồng bộ trong vòng 5 năm tới, với sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan Trung ương, chính quyền TP.HCM và các tổ chức liên quan nhằm đảm bảo hiệu quả và bền vững.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Các nhà hoạch định chính sách tài khóa và ngân sách: Luận văn cung cấp cơ sở khoa học để điều chỉnh chính sách phân cấp nguồn thu, giúp cân đối ngân sách và thúc đẩy tăng trưởng kinh tế địa phương.

  2. Các nhà nghiên cứu kinh tế và tài chính công: Cung cấp mô hình nghiên cứu thực nghiệm và dữ liệu phân tích chi tiết về mối quan hệ giữa phân cấp nguồn thu và tăng trưởng kinh tế trong bối cảnh Việt Nam.

  3. Lãnh đạo và cán bộ quản lý TP.HCM và các địa phương khác: Giúp hiểu rõ tác động của phân cấp nguồn thu đến phát triển kinh tế, từ đó xây dựng các chiến lược tài chính phù hợp.

  4. Các tổ chức tài chính, ngân hàng và nhà đầu tư: Thông tin về môi trường kinh tế và chính sách tài khóa giúp đánh giá rủi ro và cơ hội đầu tư tại TP.HCM.

Câu hỏi thường gặp

  1. Phân cấp nguồn thu là gì và tại sao quan trọng với tăng trưởng kinh tế?
    Phân cấp nguồn thu là việc chuyển giao quyền thu ngân sách từ Trung ương đến địa phương, giúp địa phương có nguồn lực tài chính chủ động để phát triển kinh tế. Nghiên cứu cho thấy phân cấp nguồn thu hợp lý thúc đẩy tăng trưởng kinh tế bằng cách nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách và khuyến khích sáng tạo địa phương.

  2. Tại sao tỷ lệ phân cấp nguồn thu của TP.HCM giảm lại ảnh hưởng đến tăng trưởng?
    Giảm tỷ lệ phân cấp nguồn thu làm giảm nguồn tài chính chủ động của TP.HCM, hạn chế khả năng đầu tư và chi tiêu phát triển, từ đó làm giảm tốc độ tăng trưởng GDP, như đã thấy khi tỷ lệ giảm từ 23% xuống 18% thì tốc độ tăng trưởng GDP cũng giảm từ 8,5% xuống 8,3%.

  3. Các yếu tố nào khác ngoài phân cấp nguồn thu ảnh hưởng đến tăng trưởng kinh tế TP.HCM?
    Ngoài phân cấp nguồn thu, các yếu tố như tỷ lệ tăng trưởng dân số, độ mở nền kinh tế, chi tiêu công, tỷ giá hối đoái và tính minh bạch cũng có tác động tích cực đến tăng trưởng. Ngược lại, vốn đầu tư xã hội không hiệu quả, mức hỗ trợ tài khóa cao và lạm phát cao có thể làm giảm tăng trưởng.

  4. Mức tự chủ tài chính của TP.HCM có ảnh hưởng như thế nào đến tăng trưởng?
    Mức tự chủ tài chính hiện tại có tác động ngược chiều nhưng không có ý nghĩa thống kê rõ ràng, cho thấy TP.HCM vẫn phụ thuộc một phần vào ngân sách Trung ương và chưa phát huy hết tiềm năng tự chủ tài chính trong thúc đẩy tăng trưởng.

  5. Làm thế nào để nâng cao tính minh bạch và trách nhiệm giải trình của chính quyền địa phương?
    Cần áp dụng các biện pháp cải cách hành chính, công khai thông tin ngân sách, tăng cường giám sát và đánh giá hiệu quả sử dụng ngân sách, đồng thời xây dựng môi trường đầu tư minh bạch để tạo niềm tin cho nhà đầu tư và thúc đẩy phát triển kinh tế.

Kết luận

  • Phân cấp nguồn thu có tác động tích cực và quan trọng đến tăng trưởng kinh tế của TP.HCM trong giai đoạn 1999-2018.
  • Các yếu tố như tỷ lệ tăng trưởng dân số, độ mở nền kinh tế, chi tiêu công, tỷ giá hối đoái và tính minh bạch cũng góp phần thúc đẩy tăng trưởng.
  • Vốn đầu tư xã hội, mức hỗ trợ tài khóa và tỷ lệ lạm phát có tác động ngược chiều, cần được quản lý hiệu quả để tránh ảnh hưởng tiêu cực.
  • Mức tự chủ tài chính hiện chưa phát huy rõ rệt vai trò trong tăng trưởng kinh tế TP.HCM.
  • Đề xuất tăng tỷ lệ phân cấp nguồn thu, nâng cao hiệu quả sử dụng vốn, kiểm soát lạm phát và cải thiện minh bạch nhằm thúc đẩy tăng trưởng bền vững trong 5 năm tới.

Nghiên cứu này cung cấp cơ sở khoa học cho các nhà hoạch định chính sách và quản lý tài chính địa phương trong việc điều chỉnh phân cấp nguồn thu, góp phần phát triển kinh tế TP.HCM và các địa phương tương tự. Để tiếp tục phát huy hiệu quả, cần triển khai các chính sách đề xuất và theo dõi sát sao các biến động kinh tế trong thời gian tới.