I. Tổng Quan Về Tác Động Của FDI Đến Xuất Nhập Khẩu
Đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) được xem là động lực quan trọng thúc đẩy tăng trưởng kinh tế và xã hội ở các quốc gia đang phát triển, bao gồm Việt Nam. FDI không chỉ gia tăng vốn, năng lực sản xuất, tạo việc làm mà còn thúc đẩy chuyển giao công nghệ, kỹ năng quản lý, nâng cao khả năng cạnh tranh và tiếp cận thị trường quốc tế, đặc biệt là thúc đẩy hoạt động ngoại thương. Tại Việt Nam, sau Đổi mới (1986) và ban hành Luật đầu tư nước ngoài (1987), nền kinh tế đã đạt được những thành tựu đáng kể, đặc biệt là thu hút đầu tư trực tiếp nước ngoài vào Việt Nam. Theo Cục Đầu tư nước ngoài, dòng FDI vào Việt Nam đã gia tăng mạnh mẽ và luôn chiếm tỷ trọng lớn trong tổng vốn đầu tư xã hội. Việc Việt Nam gia nhập WTO năm 2007 đã tạo ra nhiều cơ hội mới cho đầu tư cả trong và ngoài nước, đồng thời cũng là một thách thức mới cho Việt Nam. Do đó, cần phải hiểu rõ được vai trò của nguồn vốn FDI trong nền kinh tế, để từ đó đề ra được những chính sách thích hợp nhằm thu hút FDI và tăng cường hiệu quả sử dụng nguồn lực FDI.
1.1. Vai Trò Của FDI Trong Tăng Trưởng Xuất Nhập Khẩu
Cùng với sự gia tăng của nguồn vốn FDI, hoạt động xuất nhập khẩu Việt Nam cũng diễn ra rất sôi động và đạt được những thành tựu đáng kể. Tổng kim ngạch xuất nhập khẩu của Việt Nam đã tăng trưởng vượt bậc từ năm 2001 đến năm 2018. Đặc biệt, năm 2018 là năm thứ 3 liên tiếp, cán cân thương mại hàng hóa của Việt Nam có thặng dư (xuất siêu). Hiện nay, tất cả 63 tỉnh/thành phố của Việt Nam đều có sản phẩm xuất khẩu. Việt Nam đã có các thị trường xuất siêu lớn như Hoa Kỳ, Tiểu Vương quốc Ả rập Thống nhất, Anh, Campuchia, Hồng Kông, Hà Lan, Nhật Bản, Đức, Tây Ban Nha, Australia, Áo, Italy, Pháp, Thổ Nhĩ Kỳ. Việt Nam đã trở thành một quốc gia xuất khẩu hàng đầu về gạo, cà phê, tiêu, hạt điều, hàng dệt may, điện thoại và linh kiện, máy vi tính, sản phẩm điện tử và linh kiện, giầy dép các loại… thành công mà trước đây không ai có thể nghĩ đến. Xuất khẩu tăng mạnh đã góp phần cải thiện cán cân thanh toán, tăng dự trữ ngoại hối, ổn định tỷ giá… Đối với Việt Nam, xuất khẩu đã trở thành lối ra, là động lực của tăng trưởng kinh tế.
1.2. Các Yếu Tố Ảnh Hưởng Đến Xuất Nhập Khẩu Việt Nam
Những nghiên cứu tại các quốc gia đang phát triển và có điều kiện tương đồng như Việt Nam đã chỉ ra ba nguyên nhân chính dẫn đến sự phát triển mạnh của hoạt động xuất nhập khẩu bao gồm: (i) kết quả của việc chuyển đổi từ nền kinh tế tập trung bao cấp sang nền nền kinh tế thị trường và tự do hóa thương mại; (ii) sự phát triển nhanh của các doanh nghiệp vừa và nhỏ có định hướng xuất khẩu; (iii) việc tiếp nhận khối lượng lớn FDI cùng với tốc độ phát triển nhanh của các doanh nghiệp có vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài.
II. Thách Thức Từ FDI Ảnh Hưởng Đến Cán Cân Thương Mại
Thực tế hoạt động xuất nhập khẩu ở Việt Nam trong những năm qua cũng đã cho thấy sự đóng góp quan trọng của dòng vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài. Khối các doanh nghiệp có vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (DN FDI) chiếm tới trên 71% và gần 60% trong tổng kim ngạch xuất khẩu và kim ngạch nhập khẩu cả nước. Các mặt hàng xuất nhập khẩu dẫn đầu đều có sự góp mặt của các DN FDI. Ngoài việc các DN FDI thực hiện xuất khẩu cho chính mình, các DN này còn giúp chuyển giao công nghệ, tri thức, phát triển nguồn nhân lực, từ đó góp phần nâng cao cơ hội và khả năng xuất khẩu cho các DN trong nước. Ngoài ra, việc liên kết sản xuất giữa các DN FDI và các DN trong nước cũng giúp cải thiện khả năng sản xuất của các DN nội địa, từ đó làm tăng khả năng xuất khẩu và giảm nhập khẩu của Việt Nam. Thêm vào đó, sự xuất hiện của các DN FDI cũng góp phần làm giảm nhập khẩu nhờ việc thay thế hàng hoá nhập khẩu bằng hàng hoá của chính các DN này.
2.1. Tác Động Lan Tỏa Tích Cực Của FDI Đến Doanh Nghiệp Nội Địa
Sự có mặt của các DN FDI đã có vai trò rất quan trọng trong việc thúc đẩy sự phát triển hoạt động xuất nhập khẩu ở Việt Nam. Đây là những tác động lan toả tích cực của FDI tới nền kinh tế Việt Nam nói chung và hoạt động xuất nhập khẩu nói riêng. Tuy nhiên, không phải lúc nào các tác động lan toả tích cực đó cũng diễn ra hoặc được phát huy một cách tối đa như kỳ vọng.
2.2. Tác Động Tiêu Cực Của FDI Đến Xuất Nhập Khẩu Việt Nam
Tác động tích cực nhiều song tác động tiêu cực của FDI tới xuất nhập khẩu cũng không ít. Vấn đề đặt ra là làm thế nào để khai thác tối đa những tác động tích cực và hạn chế những tác động tiêu cực của FDI tới xuất nhập khẩu ở Việt Nam. Muốn vậy, phải có những phân tích, đánh giá khách quan và xác thực về tác động của FDI tới xuất nhập khẩu, chỉ ra được những tác động tích cực cũng như những tác động tiêu cực, nguyên nhân dẫn tới những tác động tiêu cực và cản trở việc phát huy tối đa tác động tích cực, từ đó có quan điểm, giải pháp phù hợp, trúng và hiệu quả trong việc tăng cường tác động tích cực và hạn chế tác động tiêu cực của FDI tới xuất nhập khẩu ở Việt Nam.
III. Phân Tích Thực Trạng Đầu Tư Trực Tiếp Nước Ngoài Tại VN
Luận án tập trung phân tích, đánh giá thực trạng tác động của FDI tới xuất nhập khẩu ở Việt Nam nhằm tạo cơ sở khoa học và thực tiễn để đề xuất các giải pháp để tăng cường tác động tích cực và hạn chế tác động tiêu cực của FDI tới xuất nhập khẩu ở Việt Nam. Mục tiêu cụ thể bao gồm: Hệ thống hóa và làm rõ cơ sở lý luận về tác động của FDI tới xuất nhập khẩu ở nước nhận đầu tư. Phân tích và đánh giá thực trạng tác động của FDI tới xuất nhập khẩu ở Việt Nam giai đoạn 1988-2018. Đề xuất quan điểm và giải pháp tăng cường tác động tích cực và hạn chế tác động tiêu cực của FDI tới xuất nhập khẩu ở Việt Nam.
3.1. Mục Tiêu Nghiên Cứu Về Tác Động Của FDI
Để đạt được mục tiêu trên, luận án tập trung vào các nhiệm vụ nghiên cứu sau: Nghiên cứu các công trình khoa học đã công bố trong và ngoài nước liên quan đến tác động của FDI tới xuất nhập khẩu. Xây dựng khung phân tích lý thuyết về tác động của FDI tới xuất nhập khẩu ở nước nhận đầu tư. Phân tích thực trạng FDI và xuất nhập khẩu ở Việt Nam giai đoạn 1988-2018. Đánh giá tác động của FDI tới kim ngạch, cơ cấu và thị trường xuất nhập khẩu ở Việt Nam giai đoạn 1988-2018. Phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến tác động của FDI tới xuất nhập khẩu ở Việt Nam. Đề xuất quan điểm và giải pháp tăng cường tác động tích cực và hạn chế tác động tiêu cực của FDI tới xuất nhập khẩu ở Việt Nam.
3.2. Phạm Vi Nghiên Cứu Về FDI Và Xuất Nhập Khẩu
Phạm vi nghiên cứu của luận án bao gồm: Về nội dung: Luận án tập trung nghiên cứu tác động của FDI tới xuất nhập khẩu ở Việt Nam, bao gồm tác động tới kim ngạch, cơ cấu và thị trường xuất nhập khẩu. Về không gian: Luận án tập trung nghiên cứu trên phạm vi cả nước Việt Nam. Về thời gian: Luận án sử dụng số liệu thống kê từ năm 1988 đến năm 2018. Về đối tượng nghiên cứu: Luận án tập trung nghiên cứu các doanh nghiệp FDI và các doanh nghiệp trong nước có hoạt động xuất nhập khẩu.
IV. Giải Pháp Nào Để Tối Ưu Hóa Tác Động Của FDI
Luận án sử dụng kết hợp các phương pháp nghiên cứu sau: Phương pháp duy vật biện chứng và duy vật lịch sử. Phương pháp thống kê mô tả. Phương pháp so sánh. Phương pháp phân tích định lượng. Phương pháp chuyên gia. Luận án sử dụng các nguồn dữ liệu sau: Dữ liệu thứ cấp: Số liệu thống kê của Tổng cục Thống kê, Bộ Kế hoạch và Đầu tư, Tổng cục Hải quan, Ngân hàng Thế giới, Quỹ Tiền tệ Quốc tế và các tổ chức quốc tế khác. Dữ liệu sơ cấp: Kết quả khảo sát các doanh nghiệp FDI và các doanh nghiệp trong nước có hoạt động xuất nhập khẩu.
4.1. Phương Pháp Nghiên Cứu Về Tác Động Của FDI
Luận án sử dụng kết hợp các phương pháp nghiên cứu sau: Phương pháp duy vật biện chứng và duy vật lịch sử. Phương pháp thống kê mô tả. Phương pháp so sánh. Phương pháp phân tích định lượng. Phương pháp chuyên gia. Luận án sử dụng các nguồn dữ liệu sau: Dữ liệu thứ cấp: Số liệu thống kê của Tổng cục Thống kê, Bộ Kế hoạch và Đầu tư, Tổng cục Hải quan, Ngân hàng Thế giới, Quỹ Tiền tệ Quốc tế và các tổ chức quốc tế khác. Dữ liệu sơ cấp: Kết quả khảo sát các doanh nghiệp FDI và các doanh nghiệp trong nước có hoạt động xuất nhập khẩu.
4.2. Đóng Góp Mới Của Nghiên Cứu Về FDI Và Xuất Nhập Khẩu
Luận án có những đóng góp mới sau: Hệ thống hóa và làm rõ cơ sở lý luận về tác động của FDI tới xuất nhập khẩu ở nước nhận đầu tư. Phân tích và đánh giá một cách toàn diện và có hệ thống thực trạng tác động của FDI tới xuất nhập khẩu ở Việt Nam giai đoạn 1988-2018. Đề xuất quan điểm và giải pháp có tính khả thi cao để tăng cường tác động tích cực và hạn chế tác động tiêu cực của FDI tới xuất nhập khẩu ở Việt Nam.
V. Kinh Nghiệm Quốc Tế Về Quản Lý FDI Và Bài Học Cho VN
Luận án được kết cấu gồm phần mở đầu, 4 chương, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo và phụ lục. Chương 1: Tổng quan các nghiên cứu liên quan đến đề tài. Chương 2: Cơ sở lý luận về tác động của đầu tư trực tiếp nước ngoài tới xuất nhập khẩu ở nước nhận đầu tư. Chương 3: Thực trạng tác động của đầu tư trực tiếp nước ngoài tới xuất nhập khẩu ở Việt Nam giai đoạn 1988-2018. Chương 4: Quan điểm, giải pháp tăng cường tác động tích cực và hạn chế tác động tiêu cực của đầu tư trực tiếp nước ngoài tới xuất nhập khẩu ở Việt Nam.
5.1. Tổng Quan Các Nghiên Cứu Về Tác Động Của FDI
Chương 1: Tổng quan các nghiên cứu liên quan đến đề tài. Chương này sẽ trình bày các nghiên cứu nước ngoài và trong nước về tác động của FDI tới kim ngạch, cơ cấu và thị trường xuất nhập khẩu. Đồng thời, chương này cũng sẽ chỉ ra khoảng trống nghiên cứu và lý do tác giả lựa chọn đề tài.
5.2. Cơ Sở Lý Luận Về Tác Động Của FDI Đến Thương Mại
Chương 2: Cơ sở lý luận về tác động của đầu tư trực tiếp nước ngoài tới xuất nhập khẩu ở nước nhận đầu tư. Chương này sẽ trình bày cơ sở lý luận về FDI, xuất nhập khẩu và kênh truyền dẫn tác động của FDI tới xuất nhập khẩu. Đồng thời, chương này cũng sẽ trình bày kinh nghiệm quốc tế và bài học kinh nghiệm cho Việt Nam.
VI. Đề Xuất Giải Pháp Nâng Cao Hiệu Quả FDI Tại Việt Nam
Chương 3: Thực trạng tác động của đầu tư trực tiếp nước ngoài tới xuất nhập khẩu ở Việt Nam giai đoạn 1988-2018. Chương này sẽ trình bày thực trạng FDI và xuất nhập khẩu ở Việt Nam giai đoạn 1988-2018. Đồng thời, chương này cũng sẽ đánh giá tác động của FDI tới kim ngạch, cơ cấu và thị trường xuất nhập khẩu ở Việt Nam giai đoạn 1988-2018.
6.1. Phân Tích Thực Trạng FDI Và Xuất Nhập Khẩu Giai Đoạn 1988 2018
Chương 3: Thực trạng tác động của đầu tư trực tiếp nước ngoài tới xuất nhập khẩu ở Việt Nam giai đoạn 1988-2018. Chương này sẽ trình bày thực trạng FDI và xuất nhập khẩu ở Việt Nam giai đoạn 1988-2018. Đồng thời, chương này cũng sẽ đánh giá tác động của FDI tới kim ngạch, cơ cấu và thị trường xuất nhập khẩu ở Việt Nam giai đoạn 1988-2018.
6.2. Giải Pháp Tăng Cường Tác Động Tích Cực Của FDI
Chương 4: Quan điểm, giải pháp tăng cường tác động tích cực và hạn chế tác động tiêu cực của đầu tư trực tiếp nước ngoài tới xuất nhập khẩu ở Việt Nam. Chương này sẽ trình bày bối cảnh quốc tế và trong nước về dòng vốn FDI. Đồng thời, chương này cũng sẽ đề xuất quan điểm và giải pháp tăng cường tác động tích cực và hạn chế tác động tiêu cực của FDI tới xuất nhập khẩu ở Việt Nam.
