I. Tổng Quan Về Cấu Trúc Sở Hữu và Hiệu Quả Doanh Nghiệp
Nghiên cứu về cấu trúc sở hữu và hiệu quả hoạt động doanh nghiệp ngày càng trở nên quan trọng trong bối cảnh tái cơ cấu kinh tế, đặc biệt là đối với các doanh nghiệp Việt Nam. Việc cổ phần hóa và thoái vốn nhà nước tạo điều kiện cho sự tham gia của nhiều cổ đông, bao gồm cả cổ đông nước ngoài, nhằm cải thiện hiệu quả hoạt động. Việt Nam đã chuyển đổi từ nền kinh tế kế hoạch tập trung sang nền kinh tế thị trường, và tư nhân hóa các doanh nghiệp nhà nước (DNNN) đã được đề xuất từ năm 1991. Quá trình này giúp thay đổi cơ cấu sở hữu bằng cách bán cổ phần cho các nhà đầu tư, với mục tiêu cải thiện hiệu quả kinh doanh. Mishra (2011) cho rằng tư nhân hóa hàng ngàn DNNN vừa và nhỏ trong giai đoạn 1990 - 2000 dẫn đến sự gia tăng số lượng các tập đoàn.
1.1. Định Nghĩa Cấu Trúc Sở Hữu Trong Doanh Nghiệp Việt Nam
Cấu trúc sở hữu của một doanh nghiệp bao gồm tỷ lệ sở hữu của các bên liên quan, như nhà nước, tư nhân, và nhà đầu tư nước ngoài. Sự phân bổ này ảnh hưởng đến quyền kiểm soát, quản lý và ra quyết định của doanh nghiệp. Tại Việt Nam, cấu trúc sở hữu đa dạng với nhiều loại hình doanh nghiệp, bao gồm DNNN, doanh nghiệp tư nhân, công ty hợp danh, công ty trách nhiệm hữu hạn, công ty cổ phần và công ty có vốn đầu tư nước ngoài. Sự đóng góp của cả sở hữu nhà nước và sở hữu nước ngoài chiếm một nửa cơ cấu tổng sản phẩm trong nước của Việt Nam trong các năm 2010, 2014, 2015, 2016, 2017 (Tổng cục thống kê, 2017).
1.2. Các Chỉ Số Đo Lường Hiệu Quả Hoạt Động Doanh Nghiệp
Hiệu quả hoạt động doanh nghiệp có thể được đo lường bằng nhiều chỉ số tài chính và phi tài chính. Các chỉ số tài chính phổ biến bao gồm tỷ suất sinh lời trên tổng tài sản (ROA), tỷ suất sinh lời trên vốn chủ sở hữu (ROE), và hệ số Tobin-Q. Các chỉ số phi tài chính có thể bao gồm năng suất lao động, thị phần, và mức độ hài lòng của khách hàng. Trong nghiên cứu này, hệ số Tobin-Q được sử dụng để đo lường hiệu quả hoạt động của các doanh nghiệp Việt Nam.
II. Thách Thức Quản Trị và Tác Động Của Sở Hữu Nhà Nước
Sở hữu nhà nước có thể tác động tới hiệu quả của doanh nghiệp nếu có sự sai lệch về mục tiêu của nhà nước với các cổ đông khác. Mục tiêu của cổ đông phổ thông là để tối đa hóa sự giàu có. Sở hữu nhà nước lại có thể có các mục tiêu khác nhau - xã hội (tức là tăng việc làm) hoặc chính trị (tức là để ngăn chặn sự xâm nhập của các nhà đầu tư nước ngoài và bảo vệ các nhà sản xuất trong nước). Nguyễn Trần Phúc mục tiêu như vậy không thống nhất với mục tiêu tối đa hóa giá trị doanh nghiệp. Capobianco và Christiansen (2011) nói rằng tác động bất lợi của sở hữu nhà nước đối với hoạt động của doanh nghiệp là do sở hữu nhà nước có mục tiêu khác với những chủ sở hữu khác.
2.1. Mâu Thuẫn Mục Tiêu Giữa Nhà Nước và Cổ Đông Tư Nhân
Mâu thuẫn về mục tiêu giữa nhà nước và cổ đông tư nhân có thể dẫn đến các quyết định kinh doanh không tối ưu. Nhà nước có thể ưu tiên các mục tiêu xã hội hoặc chính trị hơn là lợi nhuận, trong khi cổ đông tư nhân quan tâm đến việc tối đa hóa giá trị đầu tư của họ. Điều này có thể gây ra xung đột lợi ích và ảnh hưởng tiêu cực đến hiệu quả hoạt động của doanh nghiệp.
2.2. Chi Phí Đại Diện và Quản Trị Doanh Nghiệp Kém Hiệu Quả
Shleifer (1998) cũng lập luận rằng sở hữu nhà nước có chi phí đại diện cao, thường từ vấn đề quản trị doanh nghiệp kém, và do đó, sở hữu nhà nước có ảnh hưởng tiêu cực tới hiệu quả hoạt động của doanh nghiệp. Khảo sát của Thomsen và Pedersen (2000) về tác động của cấu trúc sở hữu tới hiệu quả hoạt động của doanh nghiệp cho thấy rằng sở hữu của chính phủ có tác động tiêu cực tới hiệu quả hoạt động của doanh nghiệp (được đo lường bằng giá trị vốn chủ sở hữu trên thị trường và lợi nhuận trên tài sản).
III. Tác Động Của Sở Hữu Nước Ngoài Đến Hiệu Quả Doanh Nghiệp
Đối với sở hữu nước ngoài, các nghiên cứu trước đây cho thấy có một mối quan hệ cùng chiều giữa sở hữu nước ngoài và hiệu quả hoạt động của doanh nghiệp. Ongore (2011) điều tra tác động của các loại quyền sở hữu khác nhau đối với hoạt động của doanh nghiệp tại Kenya và cho rằng các nhà đầu tư nước ngoài giúp cải thiện hệ thống quản lý và tiếp cận các nguồn lực khổng lồ nên sở hữu nước ngoài có tác động tích cực tới hiệu quả hoạt động của doanh nghiệp. Một nghiên cứu khác của Pervan, Pervan và Todoric (2012) kiểm tra mối liên hệ giữa cấu trúc sở hữu hiệu quả hoạt động của doanh nghiệp ở Croatia.
3.1. Ưu Điểm Của Sở Hữu Nước Ngoài Quản Lý và Nguồn Lực
Sở hữu nước ngoài mang lại nhiều lợi ích cho doanh nghiệp, bao gồm cải thiện hệ thống quản lý, tiếp cận nguồn lực tài chính và công nghệ, và mở rộng thị trường. Các nhà đầu tư nước ngoài thường có kinh nghiệm và kiến thức chuyên môn cao, giúp nâng cao năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp. Ngoài ra, sở hữu nước ngoài có thể thúc đẩy quá trình chuyển đổi số và đổi mới sáng tạo trong doanh nghiệp.
3.2. Mối Quan Hệ Phi Tuyến Tính Giữa Sở Hữu Nước Ngoài và Hiệu Quả
Một số nghiên cứu cho thấy mối quan hệ phi tuyến tính giữa sở hữu nước ngoài và hiệu quả hoạt động của doanh nghiệp. Gurbuz và Aybars (2010) đã xem xét dữ liệu của Thổ Nhĩ Kỳ từ năm 2005 đến 2007 và thấy rằng sở hữu nước ngoài có mối quan hệ hình chữ U ngược với hiệu quả hoạt động của doanh nghiệp. Azzam và cộng sự (2013) trong một nghiên cứu tại Ai Cập với các dữ liệu bảng từ 2006- 2010 và thấy rằng sở hữu nước ngoài tăng cường hiệu quả hoạt động lên đến một mức nhất định và sau đó tác động của nó giảm.
IV. Nghiên Cứu Thực Nghiệm Cấu Trúc Sở Hữu và Hiệu Quả tại VN
Các nghiên cứu ở Việt Nam gần đây đều cho rằng sở hữu nhà nước và sở hữu nước ngoài có tác động tới hiệu quả hoạt động của doanh nghiệp (Phạm Băng Trinh, 2012; Phạm Hữu Hồng Thái, 2013; Phung và Hoang, 2013; Hoàng và các cộng sự, 2014; Lê Đức Hoàng, 2015; Phung và Mishra, 2015; Nguyễn Thị Minh Huệ và Đặng Tùng Lâm, 2017). Một số nghiên cứu ở việt nam đã chỉ ra mối quan hệ phi tuyến tính (hình chữ U) giữa cấu trúc sở hữu và hiệu quả hoạt động của doanh nghiệp (Phung và Hoang, 2013; Lê Đức Hoàng, 2015; Phung và Mishra, 2015; Hoang và cộng sự, 2016).
4.1. Kết Quả Nghiên Cứu Về Sở Hữu Nhà Nước và Hiệu Quả Doanh Nghiệp
Phung và Mishra (2015) lập luận rằng sở hữu nhà nước có mối quan hệ hình chữ U thuận với hiệu quả hoạt động doanh nghiệp vì khi sở hữu nhà nước ở mức cao doanh nghiệp sẽ nhận được sự hỗ trợ đáng kể của chính phủ và nhà nước sẽ giám sát chặt chẽ ban quản lý vì lợi ích của mình. Tuy nhiên, các kết luận về mối quan hệ này lại chưa có sự thống nhất giữa các nghiên cứu.
4.2. Ảnh Hưởng Của Sở Hữu Nước Ngoài Đến Năng Lực Cạnh Tranh
Sở hữu nước ngoài khi tập trung ở mức cao, chủ sở hữu nước ngoài có thể sử dụng quyền lực của mình để buộc các nhà quản lý hành động vì lợi ích của họ, gây thiệt hại cho các cổ đông thiểu số và từ đó ảnh hưởng tới hiệu quả hoạt động của doanh nghiệp. Do đó, cần có sự cân bằng giữa lợi ích của các cổ đông khác nhau để đảm bảo sự phát triển bền vững của doanh nghiệp.
V. Khuyến Nghị Chính Sách Tối Ưu Cấu Trúc Sở Hữu Tại VN
Để góp phần nâng cao hiệu quả của việc tái cấu trúc doanh nghiệp nhà nước, cụ thể là cổ phần hóa và thoái vốn nhà nước thì nghiên cứu về mối quan hệ giữa cấu trúc sở hữu và hiệu quả hoạt động theo phương pháp định lượng là vô cùng cần thiết nhằm có được những đánh giá xác thực về tác động của sở hữu nhà nước cũng như sở hữu nước ngoài tại các doanh nghiệp Việt Nam.
5.1. Giải Pháp Cải Thiện Quản Trị Doanh Nghiệp Nhà Nước
Cần có các giải pháp cải thiện quản trị doanh nghiệp nhà nước, bao gồm tăng cường tính minh bạch và trách nhiệm giải trình, nâng cao năng lực của đội ngũ quản lý, và giảm thiểu sự can thiệp của nhà nước vào hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp. Điều này sẽ giúp giảm chi phí đại diện và nâng cao hiệu quả hoạt động của doanh nghiệp.
5.2. Tạo Môi Trường Đầu Tư Thuận Lợi Cho Nhà Đầu Tư Nước Ngoài
Chính phủ cần tạo môi trường đầu tư thuận lợi cho nhà đầu tư nước ngoài, bao gồm giảm thiểu các rào cản pháp lý và hành chính, bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ, và đảm bảo tính ổn định của chính sách. Điều này sẽ thu hút thêm vốn đầu tư nước ngoài và thúc đẩy sự phát triển của các doanh nghiệp Việt Nam.
VI. Hướng Nghiên Cứu Tương Lai Về Cấu Trúc Sở Hữu và Hiệu Quả
Mặc dù các nghiên cứu ở Việt Nam đã chỉ ra mối quan hệ phi tuyến tính giữa sở hữu nhà nước và sở hữu nước ngoài hiệu quả hoạt động của doanh nghiệp, tuy nhiên các kết luận về mối quan hệ này lại chưa có sự thống nhất. Có thể thấy rằng, dù có khá nhiều nghiên cứu về mối quan hệ giữa sở hữu nhà nước, sở hữu nước ngoài và hiệu quả hoạt động của doanh nghiệp tại Việt Nam nhưng hầu như chỉ tập trung vào phân tích một vài khía cạnh của vấn đề cũng như chưa có được sự đồng nhất trong kết quả nghiên cứu giữa các tác giả.
6.1. Mở Rộng Phạm Vi Nghiên Cứu và Phương Pháp Phân Tích
Các nghiên cứu tương lai nên mở rộng phạm vi nghiên cứu để bao gồm nhiều loại hình doanh nghiệp và ngành nghề khác nhau. Ngoài ra, cần sử dụng các phương pháp phân tích phức tạp hơn để đánh giá tác động của cấu trúc sở hữu đến hiệu quả hoạt động của doanh nghiệp.
6.2. Nghiên Cứu Tác Động Của Các Yếu Tố Vĩ Mô và Vi Mô
Các nghiên cứu tương lai nên xem xét tác động của các yếu tố vĩ mô và vi mô đến mối quan hệ giữa cấu trúc sở hữu và hiệu quả hoạt động của doanh nghiệp. Các yếu tố vĩ mô có thể bao gồm chính sách kinh tế, môi trường pháp lý, và điều kiện thị trường. Các yếu tố vi mô có thể bao gồm năng lực quản lý, văn hóa doanh nghiệp, và chiến lược kinh doanh.
