SỬ DỤNG NGUỒN SỬ LIỆU ĐỊA PHƢƠNG TRONG DẠY HỌC CHUYÊN ĐỀ “BẢO TỒN VÀ PHÁT HUY GIÁ TRỊ DI SẢN VĂN HÓA Ở VIỆT NAM” Ở TRƢỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG TỈNH NAM ĐỊNH

• Tác giả: Nguyễn Thị Hiên
• Người hướng dẫn: PGS. Trịnh Đình Tùng
• Trường học: Trường Đại học Giáo dục - Đại học Quốc gia Hà Nội
• Chuyên ngành: Sư phạm Lịch sử
• Đề tài: Sử Dụng Nguồn Sử Liệu Địa Phương Trong Dạy Học Chuyên Đề “Bảo Tồn Và Phát Huy Giá Trị Di Sản Văn Hóa Ở Việt Nam” Ở Trường Trung Học Phổ Thông Tỉnh Nam Định
• Loại tài liệu: Luận văn Thạc sĩ
• Năm xuất bản: 2023
• Địa điểm: Hà Nội

• LỜI CẢM ƠN
• DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
• DANH MỤC CÁC BẢNG
• 1. PHẦN MỞ ĐẦU
• 1.1. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC SỬ DỤNG NGUỒN SỬ LIỆU ĐỊA PHƢƠNG TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ Ở TRƢỜNG PHỔ THÔNG
• 1.1.1. Một số thuật ngữ, khái niệm cơ bản sử dụng trong đề tài
• 1.1.2. Cơ sở xuất phát của vấn đề nghiên cứu
• 1.1.3. Mục tiêu của chuyên đề trải nghiệm thực tế và dự kiến các tiết dạy học trong chuyên đề “Bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa ở Việt Nam”
• 1.1.4. Những yêu cầu cơ bản khi khai thác và sử dụng nguồn sử liệu địa phương trong dạy học chuyên đề “Bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa ở Việt Nam”
• 1.1.5. Nguồn sử liệu địa phương cần sử dụng trong chuyên đề “Bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa ở Việt Nam”
• 1.1.6. Vai trò, ý nghĩa của việc sử dụng nguồn sử liệu địa phương trong dạy học chuyên đề “Bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa ở Việt Nam” ở các trường THPT tỉnh Nam Định
• 1.1.7. Cơ sở thực tiễn
• 1.1.8. Thực trạng dạy học lịch sử địa phương ở trường trung học phổ thông tỉnh Nam Định
• 1.1.9. Thực trạng việc sử dụng nguồn sử liệu địa phương ở Nam Định trong dạy học gắn liền với hoạt động trải nghiệm thực tế thông qua chủ đề “Bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa ở Việt Nam”
• 1.1.10. Nhận xét chung
• 1.1.11. Tiểu kết chương 1
• 2. HÌNH THỨC VÀ BIỆN PHÁP SỬ DỤNG NGUỒN SỬ LIỆU ĐỊA PHƢƠNG TRONG DẠY HỌC CHUYÊN ĐỀ “BẢO TỒN VÀ PHÁT HUY GIÁ TRỊ DI SẢN VĂN HÓA Ở VIỆT NAM” Ở TRƢỜNG THPT
• 2.1. Vị trí, mục tiêu và nội dung cơ bản của chuyên đề “Bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hoá ở Việt Nam”
• 2.1.1. Vị trí, mục tiêu
• 2.1.2. Nội dung cơ bản
• 2.2. Các hình thức sử dụng nguồn sử liệu địa phương trong tổ chức dạy học chuyên đề “Bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hoá ở Việt Nam” ở trường THPT tỉnh Nam Định
• 2.2.1. Sử dụng nguồn sử liệu địa phương trong dạy học chuyên đề đối với bài học nội khóa trên lớp
• 2.2.2. Sử dụng nguồn sử liệu địa phương trong dạy học chuyên đề đối với bài học dự án
• 2.2.3. Sử dụng nguồn sử liệu địa phương trong dạy học chuyên đề đối với bài học trải nghiệm thực tế
• 2.3. Các biện pháp sử dụng nguồn sử liệu địa phương trong tổ chức dạy học chuyên đề “Bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hoá ở Việt Nam” ở trường THPT tỉnh Nam Định
• 2.3.1. Sử dụng nguồn sử liệu địa phương để khởi động, xác định vấn đề, nhiệm vụ học tập
• 2.3.2. Sử dụng nguồn sử liệu địa phương để hình thành kiến thức mới, giải quyết vấn đề, thực thi nhiệm vụ đặt ra
• 2.3.3. Sử dụng nguồn sử liệu địa phương để luyện tập, củng cố trong dạy học chuyên đề
• 2.3.4. Sử dụng nguồn sử liệu địa phương để vận dụng, mở rộng kiến thức, gắn liền bài học với đời sống xã hội trong dạy học chuyên đề
• 2.3.5. Sử dụng nguồn sử liệu địa phương để tổ chức kiểm tra, đánh giá trong dạy học chuyên đề
• 2.4. Thực nghiệm sư phạm
• 2.4.1. Mục đích thực nghiệm
• 2.4.2. Nội dung và phương pháp thực nghiệm
• 2.4.3. Kết quả thực nghiệm
• 2.4.4. Tiểu kết chương 2
• 3. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ
• DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC ĐÃ CÔNG BỐ CỦA TÁC GIẢ
• TÀI LIỆU THAM KHẢO
• PHỤ LỤC

I. Tổng Quan Sử Dụng Sử Liệu Địa Phương Nam Định 55 ký tự

Trong bối cảnh đổi mới giáo dục hiện nay, môn Lịch sử đóng vai trò quan trọng trong việc bồi dưỡng lòng yêu nước, tinh thần tự tôn dân tộc cho học sinh. Chương trình Giáo dục Phổ thông 2018 nhấn mạnh việc phát triển phẩm chất và năng lực của học sinh thông qua các chủ đề và chuyên đề học tập về Lịch sử thế giới, khu vực và Việt Nam. Việc sử dụng sử liệu địa phương trong dạy học, đặc biệt là trong các chuyên đề về di sản văn hóa Nam Định, góp phần hiện thực hóa mục tiêu này. Sử liệu địa phương không chỉ là nguồn kiến thức phong phú mà còn là phương tiện trực quan sinh động, giúp học sinh kết nối lịch sử với quê hương, đất nước. Việc tích hợp văn hóa Nam Định vào chương trình học giúp giáo viên tạo ra những bài giảng sinh động, hấp dẫn và khơi gợi niềm yêu thích môn Lịch sử ở học sinh.

1.1. Vai trò của Sử Liệu Địa Phương trong Giáo Dục Di Sản

Sử liệu địa phương đóng vai trò then chốt trong việc giáo dục di sản cho học sinh THPT. Nó cung cấp thông tin chi tiết, cụ thể về các di tích lịch sử, văn hóa, lễ hội truyền thống, và các phong tục tập quán đặc trưng của địa phương. Việc sử dụng tài liệu địa phương Nam Định giúp học sinh hiểu rõ hơn về nguồn gốc, giá trị và ý nghĩa của các di sản này, từ đó nâng cao ý thức bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa Nam Định.

1.2. Tính Cấp Thiết của Việc Tích Hợp Di Sản Văn Hóa Nam Định

Tích hợp di sản văn hóa Nam Định vào chương trình THPT là một yêu cầu cấp thiết. Mặc dù Nam Định là một tỉnh giàu truyền thống văn hóa, nhưng nội dung giảng dạy lịch sử trước đây chưa khai thác triệt để tiềm năng này. Việc lồng ghép di sản văn hóa Nam Định vào các bài giảng giúp học sinh tiếp cận kiến thức một cách gần gũi, trực quan, đồng thời khơi dậy lòng tự hào và ý thức trách nhiệm đối với quê hương.

II. Thực Trạng Thiếu Sử Liệu Gây Khó Khăn Dạy Di Sản 56 ký tự

Mặc dù có ý nghĩa quan trọng, việc sử dụng sử liệu địa phương trong dạy học các chủ đề, chuyên đề lịch sử hiện nay còn nhiều hạn chế. Giáo viên gặp khó khăn trong việc tìm kiếm, sưu tầm và xử lý thông tin từ các nguồn tài liệu địa phương. Đặc biệt, đối với các chuyên đề định hướng nghề nghiệp, hoạt động trải nghiệm thực tế, hay chuyên đề nâng cao kiến thức, đòi hỏi giáo viên phải có sự đầu tư công phu, sáng tạo. Tình trạng thiếu tài liệu tham khảo di sản văn hóa Nam Định phù hợp với trình độ học sinh THPT cũng là một thách thức lớn. Hơn nữa, nhiều giáo viên chưa được trang bị đầy đủ kiến thức và kỹ năng về phương pháp dạy học di sản hiệu quả.

2.1. Khó Khăn trong Sưu Tầm và Xử Lý Sử Liệu Địa Phương

Việc sưu tầm và xử lý sử liệu địa phương đòi hỏi giáo viên phải dành nhiều thời gian và công sức. Các nguồn tư liệu thường phân tán, chưa được hệ thống hóa, và có thể chứa đựng những thông tin không chính xác hoặc thiếu khách quan. Giáo viên cần có kỹ năng phân tích, đánh giá và tổng hợp thông tin để lựa chọn những tư liệu phù hợp và đáng tin cậy.

2.2. Hạn Chế về Nguồn Tài Liệu Tham Khảo Cho Học Sinh

Hiện nay, số lượng tài liệu tham khảo về di sản văn hóa Nam Định dành cho học sinh THPT còn rất hạn chế. Điều này gây khó khăn cho học sinh trong việc tìm hiểu sâu hơn về các di tích lịch sử, văn hóa và các giá trị truyền thống của địa phương. Cần có sự đầu tư và phát triển các nguồn tài liệu tham khảo đa dạng, phong phú, phù hợp với trình độ và nhu cầu của học sinh.

2.3. Thiếu Đào Tạo về Phương Pháp Dạy Học Di Sản Hiệu Quả

Nhiều giáo viên vẫn chưa được đào tạo chuyên sâu về phương pháp dạy học di sản. Việc này dẫn đến tình trạng lúng túng trong việc lựa chọn phương pháp giảng dạy phù hợp, cũng như trong việc thiết kế các hoạt động trải nghiệm thực tế cho học sinh. Cần tăng cường các khóa tập huấn, bồi dưỡng về giáo dục di sản văn hóa cho giáo viên.

III. Cách Dạy Sử Dụng Sử Liệu Địa Phương Di Sản 58 ký tự

Để khắc phục những hạn chế trên, cần có những giải pháp đồng bộ và hiệu quả trong việc sử dụng sử liệu địa phương trong dạy học di sản văn hóa. Trước hết, cần tăng cường công tác sưu tầm, biên soạn và xuất bản các tài liệu địa phương về di sản văn hóa Nam Định. Đồng thời, cần bồi dưỡng nâng cao năng lực cho giáo viên về phương pháp dạy học di sản. Bên cạnh đó, việc đa dạng hóa các hình thức và phương pháp dạy học, kết hợp lý thuyết với thực hành, cũng đóng vai trò quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả giáo dục.

3.1. Tăng Cường Sưu Tầm và Biên Soạn Tài Liệu Địa Phương

Cần đẩy mạnh công tác sưu tầm, biên soạn và xuất bản các tài liệu địa phương về di sản văn hóa Nam Định. Các tài liệu này cần được biên soạn một cách khoa học, chính xác, dễ hiểu và phù hợp với trình độ của học sinh THPT. Đồng thời, cần số hóa các tài liệu này để học sinh dễ dàng tiếp cận và sử dụng.

3.2. Bồi Dưỡng Nâng Cao Năng Lực Giáo Viên

Cần tổ chức các khóa tập huấn, bồi dưỡng về giáo dục di sản văn hóa cho giáo viên. Các khóa học này cần trang bị cho giáo viên những kiến thức và kỹ năng cần thiết để sử dụng sử liệu địa phương một cách hiệu quả trong dạy học. Đồng thời, cần khuyến khích giáo viên tự học, tự nghiên cứu và chia sẻ kinh nghiệm với đồng nghiệp.

3.3. Đa Dạng Hóa Hình Thức và Phương Pháp Dạy Học

Cần đa dạng hóa các hình thức và phương pháp dạy học di sản văn hóa. Ngoài các bài giảng truyền thống, cần sử dụng các phương pháp dạy học tích cực, như: thảo luận nhóm, đóng vai, dự án, trò chơi, tham quan thực tế,... Đồng thời, cần khuyến khích học sinh tự tìm hiểu, khám phá và chia sẻ kiến thức về di sản văn hóa Nam Định.

IV. Thực Tiễn Ứng Dụng Sử Liệu Bài Giảng Di Sản 59 ký tự

Việc ứng dụng sử liệu địa phương trong dạy học di sản văn hóa có thể được thực hiện thông qua nhiều hình thức khác nhau. Giáo viên có thể sử dụng các tài liệu địa phương để minh họa cho các bài giảng về lịch sử, văn hóa, kiến trúc, nghệ thuật của Nam Định. Bên cạnh đó, giáo viên có thể tổ chức các hoạt động ngoại khóa, tham quan các di tích lịch sử, văn hóa, làng nghề truyền thống để học sinh trực tiếp trải nghiệm và tìm hiểu về di sản văn hóa của quê hương.

4.1. Sử Dụng Sử Liệu Trong Bài Giảng Nội Khóa

Trong các bài giảng nội khóa, giáo viên có thể sử dụng hình ảnh, video, bài viết về các di tích lịch sử, văn hóa Nam Định để minh họa cho nội dung bài học. Ví dụ, khi dạy về kiến trúc cổ, giáo viên có thể giới thiệu về kiến trúc của chùa Keo, đền Trần, hay phủ Dầy. Khi dạy về lễ hội truyền thống, giáo viên có thể giới thiệu về lễ hội Phủ Dầy, lễ hội Chùa Keo, hay lễ hội Đền Trần.

4.2. Tổ Chức Hoạt Động Ngoại Khóa Tại Di Sản

Các hoạt động ngoại khóa, tham quan các di tích lịch sử, văn hóa, làng nghề truyền thống là cơ hội tuyệt vời để học sinh trực tiếp trải nghiệm và tìm hiểu về di sản văn hóa Nam Định. Giáo viên có thể tổ chức các buổi tham quan chùa Keo, đền Trần, phủ Dầy, làng nghề sơn mài Cát Đằng, hay làng nghề dệt chiếu. Trong quá trình tham quan, học sinh có thể phỏng vấn người dân địa phương, ghi chép thông tin, chụp ảnh, quay video để làm tư liệu học tập.

V. Nghiên Cứu Hiệu Quả Sử Dụng Sử Liệu Nam Định 51 ký tự

Các nghiên cứu gần đây cho thấy việc sử dụng sử liệu địa phương trong dạy học di sản văn hóa mang lại nhiều hiệu quả tích cực. Học sinh trở nên hứng thú hơn với môn Lịch sử, hiểu biết sâu sắc hơn về văn hóa Nam Định, và có ý thức trách nhiệm hơn đối với việc bảo tồn và phát huy giá trị di sản. Việc sử dụng tài liệu địa phương giúp học sinh phát triển các kỹ năng tư duy phản biện, giải quyết vấn đề, và làm việc nhóm. Theo luận văn của Nguyễn Thị Hiên năm 2023, việc sử dụng SLĐP trong dạy học chuyên đề giúp nâng cao nhận thức của học sinh về di sản văn hóa ở Nam Định. Bảng thống kê điểm số cũng cho thấy sự khác biệt rõ rệt giữa lớp thực nghiệm và lớp đối chứng.

5.1. Nâng Cao Hứng Thú và Hiểu Biết của Học Sinh

Việc sử dụng sử liệu địa phương giúp học sinh cảm thấy môn Lịch sử trở nên gần gũi, sinh động và hấp dẫn hơn. Các em có cơ hội tìm hiểu về những địa điểm, nhân vật và sự kiện lịch sử gắn liền với quê hương mình, từ đó khơi dậy niềm tự hào và lòng yêu nước.

5.2. Phát Triển Kỹ Năng Tư Duy và Làm Việc Nhóm

Việc phân tích, đánh giá và tổng hợp thông tin từ các tài liệu địa phương giúp học sinh phát triển các kỹ năng tư duy phản biện, giải quyết vấn đề, và làm việc nhóm. Các em học được cách đặt câu hỏi, tìm kiếm câu trả lời, và trình bày quan điểm của mình một cách mạch lạc, logic.

VI. Kết Luận Sử Dụng Sử Liệu Tương Lai Di Sản 53 ký tự

Việc sử dụng sử liệu địa phương trong dạy học di sản văn hóa là một xu hướng tất yếu trong bối cảnh đổi mới giáo dục hiện nay. Để phát huy tối đa hiệu quả của phương pháp này, cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa nhà trường, gia đình và cộng đồng. Đồng thời, cần tiếp tục nghiên cứu, phát triển và ứng dụng các phương pháp dạy học sáng tạo, phù hợp với đặc điểm của từng địa phương và đối tượng học sinh. Việc bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa Nam Định phụ thuộc vào thế hệ trẻ, vì vậy giáo dục di sản là một nhiệm vụ vô cùng quan trọng.

6.1. Sự Phối Hợp Giữa Nhà Trường Gia Đình và Cộng Đồng

Việc sử dụng sử liệu địa phương trong dạy học di sản văn hóa cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa nhà trường, gia đình và cộng đồng. Nhà trường đóng vai trò chủ đạo trong việc xây dựng chương trình, tổ chức các hoạt động dạy học. Gia đình có trách nhiệm hỗ trợ con em tìm hiểu về di sản văn hóa của quê hương. Cộng đồng có thể cung cấp thông tin, tư liệu và tạo điều kiện cho học sinh tham quan, trải nghiệm.

6.2. Tiếp Tục Nghiên Cứu và Phát Triển Phương Pháp Dạy Học

Cần tiếp tục nghiên cứu, phát triển và ứng dụng các phương pháp dạy học sáng tạo, phù hợp với đặc điểm của từng địa phương và đối tượng học sinh. Các phương pháp dạy học này cần khuyến khích học sinh chủ động, sáng tạo và tích cực tham gia vào quá trình học tập. Đồng thời, cần tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin vào dạy học di sản văn hóa.

Tổng quan nghiên cứu

Việc sử dụng nguồn sử liệu địa phương trong dạy học lịch sử tại các trường trung học phổ thông (THPT) ngày càng được quan tâm, đặc biệt trong bối cảnh đổi mới chương trình giáo dục phổ thông 2018. Tỉnh Nam Định, với hệ thống di sản văn hóa vật thể và phi vật thể phong phú, là địa phương tiêu biểu cho việc khai thác nguồn sử liệu địa phương nhằm nâng cao chất lượng dạy học chuyên đề “Bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa ở Việt Nam”. Theo số liệu khảo sát tại 5 trường THPT trên địa bàn tỉnh, có khoảng 20 giáo viên và 160 học sinh tham gia điều tra thực trạng sử dụng nguồn sử liệu địa phương trong dạy học. Mục tiêu nghiên cứu nhằm xác định các hình thức, biện pháp sử dụng nguồn sử liệu địa phương trong dạy học chuyên đề, góp phần phát triển phẩm chất, năng lực học sinh, đồng thời bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa địa phương và quốc gia. Nghiên cứu tập trung trong năm học 2022-2023, tại các trường THPT tỉnh Nam Định, với phạm vi chuyên đề liên quan đến di sản văn hóa vật thể, phi vật thể, các lễ hội truyền thống và làng nghề thủ công truyền thống. Ý nghĩa của nghiên cứu được thể hiện qua việc nâng cao hiệu quả dạy học lịch sử, phát triển năng lực tự học, sáng tạo của học sinh, đồng thời góp phần bảo tồn di sản văn hóa thông qua giáo dục.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết giáo dục học lịch sử và phương pháp dạy học tích cực, trong đó nhấn mạnh vai trò của nguồn sử liệu địa phương (SLĐP) trong việc hình thành và phát triển năng lực lịch sử cho học sinh. Lý thuyết về dạy học trải nghiệm được áp dụng nhằm tạo điều kiện cho học sinh tiếp cận thực tế, từ đó phát triển phẩm chất và năng lực. Mô hình dạy học dự án cũng được sử dụng để tổ chức các hoạt động ngoại khóa, trải nghiệm thực tế tại các di tích, làng nghề truyền thống. Các khái niệm chính bao gồm: sử liệu địa phương, di sản văn hóa vật thể và phi vật thể, năng lực lịch sử, dạy học trải nghiệm, và phát huy giá trị di sản văn hóa trong giáo dục.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa nghiên cứu lý luận, khảo sát thực trạng và thực nghiệm sư phạm. Nguồn dữ liệu bao gồm tài liệu chuyên khảo, văn bản pháp luật như Thông tư số 32/2018/TT-BGDĐT và Thông tư số 13/2022/TT-BGDĐT, các tài liệu địa phương do Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Nam Định cung cấp, cùng với kết quả khảo sát 20 giáo viên và 160 học sinh tại 5 trường THPT. Phương pháp phân tích thống kê được áp dụng để xử lý dữ liệu khảo sát, đánh giá mức độ sử dụng và hiệu quả của nguồn SLĐP trong dạy học. Thực nghiệm sư phạm được tiến hành qua thiết kế kế hoạch bài học, tổ chức dạy học chuyên đề và đánh giá kết quả học tập của học sinh nhằm kiểm nghiệm tính khả thi của các biện pháp đề xuất. Timeline nghiên cứu kéo dài từ tháng 9/2022 đến tháng 2/2023.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Mức độ sử dụng nguồn SLĐP trong dạy học chuyên đề: Khoảng 75% giáo viên khảo sát thường xuyên sử dụng nguồn SLĐP trong các tiết học nội khóa và hoạt động ngoại khóa. Trong đó, 60% sử dụng tài liệu thành văn, 55% sử dụng hiện vật và 45% sử dụng tài liệu truyền miệng, dân tộc học. So với các năm trước, tỷ lệ này tăng khoảng 20%, cho thấy sự quan tâm ngày càng lớn đến việc khai thác nguồn sử liệu địa phương.

2. Ảnh hưởng đến hứng thú và năng lực học sinh: 82% học sinh cho biết việc sử dụng nguồn SLĐP giúp các em hứng thú hơn với môn Lịch sử, tăng khả năng tự học và phát triển năng lực tư duy lịch sử. Điểm trung bình bài kiểm tra chuyên đề của lớp thực nghiệm sử dụng SLĐP cao hơn 15% so với lớp đối chứng.

3. Khó khăn trong việc sử dụng nguồn SLĐP: 70% giáo viên gặp khó khăn về việc thiếu tài liệu chuyên sâu, chưa có hướng dẫn cụ thể về phương pháp sử dụng, và hạn chế về thời gian chuẩn bị bài giảng. 65% học sinh phản ánh khó khăn trong việc tiếp cận và khai thác các nguồn tư liệu đa dạng.

4. Hiệu quả của các biện pháp sư phạm đề xuất: Thực nghiệm sư phạm cho thấy việc kết hợp dạy học dự án, trải nghiệm thực tế tại di tích và sử dụng công nghệ thông tin hỗ trợ giúp nâng cao hiệu quả dạy học chuyên đề, tăng 20% mức độ tham gia tích cực của học sinh trong các hoạt động học tập.

Thảo luận kết quả

Việc sử dụng nguồn SLĐP đã góp phần làm phong phú nội dung bài học, giúp học sinh hình dung sinh động về lịch sử và văn hóa địa phương, từ đó phát triển năng lực nhận thức và phẩm chất yêu quê hương, đất nước. Kết quả khảo sát và thực nghiệm phù hợp với các nghiên cứu trước đây về vai trò của sử liệu địa phương trong giáo dục lịch sử. Tuy nhiên, khó khăn về tài liệu và phương pháp vẫn là thách thức lớn, đòi hỏi sự hỗ trợ từ các cơ quan quản lý giáo dục và địa phương. Việc áp dụng các phương pháp dạy học tích cực, kết hợp công nghệ thông tin, đã chứng minh hiệu quả trong việc khắc phục những hạn chế này, đồng thời tạo môi trường học tập hấp dẫn, phát huy tính chủ động, sáng tạo của học sinh. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tần suất sử dụng các loại nguồn SLĐP và bảng so sánh điểm số giữa lớp thực nghiệm và lớp đối chứng để minh họa rõ nét hiệu quả của biện pháp.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Tăng cường biên soạn và cung cấp tài liệu sử liệu địa phương chuyên sâu: Các cơ quan quản lý giáo dục phối hợp với Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Nam Định cần xây dựng bộ tài liệu sử liệu địa phương phong phú, cập nhật, có hướng dẫn sử dụng cụ thể cho giáo viên. Mục tiêu hoàn thành trong vòng 12 tháng.

2. Đào tạo nâng cao năng lực cho giáo viên về khai thác và sử dụng nguồn SLĐP: Tổ chức các khóa tập huấn, hội thảo chuyên đề về phương pháp dạy học tích cực, sử dụng công nghệ thông tin trong dạy học lịch sử địa phương. Thời gian thực hiện trong 6 tháng, đối tượng là giáo viên dạy lịch sử các trường THPT.

3. Phát triển các hoạt động trải nghiệm thực tế gắn với di tích, làng nghề truyền thống: Tổ chức các chuyến tham quan, dự án học tập tại các di tích lịch sử, bảo tàng, làng nghề Sơn mài Cát Đằng nhằm tăng cường trải nghiệm thực tế cho học sinh. Thực hiện định kỳ hàng năm, phối hợp với các địa phương và đơn vị quản lý di tích.

4. Ứng dụng công nghệ thông tin hỗ trợ dạy học sử liệu địa phương: Khuyến khích giáo viên và học sinh sử dụng phần mềm, website, bảo tàng 3D, các công cụ thiết kế đồ họa để tạo sản phẩm học tập sáng tạo, nâng cao hiệu quả tiếp cận và khai thác sử liệu. Triển khai trong vòng 9 tháng, có sự hỗ trợ kỹ thuật từ nhà trường và các đơn vị chuyên môn.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Giáo viên dạy môn Lịch sử tại các trường THPT: Nghiên cứu cung cấp các biện pháp sư phạm cụ thể, giúp giáo viên nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn sử liệu địa phương trong dạy học chuyên đề, phát triển năng lực và phẩm chất học sinh.

2. Nhà quản lý giáo dục và các cơ quan chuyên môn: Tài liệu giúp hoạch định chính sách, xây dựng chương trình, biên soạn tài liệu giáo dục địa phương phù hợp với thực tiễn và yêu cầu đổi mới giáo dục.

3. Sinh viên, nghiên cứu sinh ngành Sư phạm Lịch sử và Giáo dục học: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về phương pháp dạy học tích cực, sử dụng nguồn sử liệu địa phương, phục vụ nghiên cứu và thực hành sư phạm.

4. Các tổ chức, cá nhân hoạt động trong lĩnh vực bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa: Giúp hiểu rõ vai trò của giáo dục trong bảo tồn di sản, từ đó phối hợp với nhà trường tổ chức các hoạt động giáo dục, truyền thông hiệu quả.

Câu hỏi thường gặp

1. Nguồn sử liệu địa phương gồm những loại nào?
   Nguồn sử liệu địa phương bao gồm tài liệu thành văn (gia phả, hồi ký, văn bản chính quyền), hiện vật (di tích, bảo vật quốc gia), tài liệu truyền miệng (ca dao, tục ngữ, truyện kể), tài liệu dân tộc học (phong tục, lễ hội), và tài liệu đa phương tiện (video, phim tư liệu). Ví dụ, tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ ở Nam Định là di sản phi vật thể được UNESCO công nhận.

2. Tại sao cần sử dụng nguồn sử liệu địa phương trong dạy học lịch sử?
   Nguồn sử liệu địa phương giúp học sinh hình dung sinh động về lịch sử, phát triển năng lực tư duy, đồng thời giáo dục lòng yêu quê hương, ý thức bảo tồn di sản. Nó cũng bổ sung kiến thức không có trong sách giáo khoa, tạo sự gần gũi và hứng thú trong học tập.

3. Những khó khăn thường gặp khi sử dụng nguồn sử liệu địa phương là gì?
   Khó khăn gồm thiếu tài liệu chuyên sâu, chưa có hướng dẫn phương pháp sử dụng, hạn chế về thời gian chuẩn bị, và năng lực khai thác của giáo viên, học sinh còn hạn chế. Ngoài ra, việc tổ chức hoạt động trải nghiệm thực tế cũng gặp khó khăn do điều kiện cơ sở vật chất.

4. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn sử liệu địa phương?
   Cần biên soạn tài liệu chuyên sâu, đào tạo giáo viên, tổ chức hoạt động trải nghiệm thực tế tại di tích, ứng dụng công nghệ thông tin hỗ trợ dạy học, đồng thời khuyến khích học sinh tham gia tích cực qua các dự án, thuyết trình, thiết kế sản phẩm học tập.

5. Hoạt động trải nghiệm thực tế đóng vai trò gì trong dạy học chuyên đề?
   Hoạt động trải nghiệm thực tế giúp học sinh tiếp cận trực tiếp với di sản văn hóa, tăng cường hiểu biết, phát triển kỹ năng thực hành, tư duy phản biện và sáng tạo. Ví dụ, trải nghiệm tại làng nghề Sơn mài Cát Đằng giúp học sinh hiểu rõ giá trị kinh tế, lịch sử và nghệ thuật của nghề truyền thống.

Kết luận

• Nghiên cứu khẳng định vai trò quan trọng của nguồn sử liệu địa phương trong nâng cao chất lượng dạy học chuyên đề “Bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa ở Việt Nam” tại các trường THPT tỉnh Nam Định.
• Xác định được các loại nguồn sử liệu địa phương cần thiết, bao gồm tài liệu thành văn, hiện vật, truyền miệng, dân tộc học và đa phương tiện, phục vụ hiệu quả cho dạy học.
• Đề xuất các hình thức và biện pháp sư phạm như dạy học dự án, trải nghiệm thực tế, ứng dụng công nghệ thông tin nhằm phát huy tính tích cực, chủ động của học sinh.
• Thực nghiệm sư phạm cho thấy các biện pháp đề xuất giúp tăng hứng thú học tập, phát triển năng lực và phẩm chất học sinh, đồng thời góp phần bảo tồn di sản văn hóa địa phương.
• Khuyến nghị các cơ quan quản lý giáo dục, nhà trường và giáo viên phối hợp triển khai các giải pháp trong vòng 1 năm tới để nâng cao hiệu quả dạy học và bảo tồn di sản văn hóa.

Hành động tiếp theo: Các trường THPT tỉnh Nam Định nên tổ chức tập huấn cho giáo viên, xây dựng kế hoạch dạy học chuyên đề có sử dụng nguồn SLĐP, đồng thời phối hợp với các đơn vị quản lý di tích để tổ chức hoạt động trải nghiệm thực tế. Để biết thêm chi tiết và tài liệu hỗ trợ, quý độc giả vui lòng liên hệ với khoa Sư phạm Lịch sử, Trường Đại học Giáo dục – Đại học Quốc gia Hà Nội.