## Tổng quan nghiên cứu

Theo báo cáo của ngành, trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên hiện có khoảng 778 di tích lịch sử - văn hóa (LS-VH), trong đó có 16 di tích quốc gia đặc biệt, 249 di tích cấp quốc gia và cấp tỉnh, còn lại do các địa phương quản lý. Môn Lịch sử ở trường trung học phổ thông (THPT) giữ vai trò quan trọng trong việc hình thành nhân cách và phát triển năng lực học sinh (HS). Tuy nhiên, thực trạng dạy học lịch sử (DHLS) hiện nay còn nhiều hạn chế, đặc biệt là việc sử dụng di tích LS-VH địa phương trong dạy học chưa được khai thác hiệu quả, gây ảnh hưởng đến chất lượng học tập và sự hứng thú của HS.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm làm rõ vai trò, ý nghĩa của việc sử dụng di tích LS-VH địa phương trong DHLS Việt Nam ở các trường THPT tỉnh Thái Nguyên; xác định các hình thức, biện pháp sử dụng di tích phù hợp với từng bài học; đồng thời đề xuất giải pháp nâng cao chất lượng DHLS thông qua việc khai thác di tích. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các trường THPT trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên trong năm học 2019-2020, với đối tượng là giáo viên (GV) và HS các lớp 10, 11, 12.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc phát triển phương pháp dạy học lịch sử hiện đại, góp phần nâng cao nhận thức, kỹ năng và thái độ tích cực của HS đối với môn học, đồng thời phát huy giá trị di sản văn hóa địa phương, góp phần giáo dục truyền thống yêu nước và phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao cho địa phương và đất nước.

## Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

### Khung lý thuyết áp dụng

- **Lý thuyết trực quan trong dạy học lịch sử:** Nhấn mạnh vai trò của các phương tiện trực quan như hiện vật, tranh ảnh, di tích trong việc giúp HS hình dung và hiểu sâu sắc các sự kiện lịch sử, phát triển tư duy biện chứng và cảm xúc lịch sử.
- **Lý thuyết phát triển năng lực học sinh:** Tập trung vào việc phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của HS thông qua các hoạt động trải nghiệm, học tập thực tế tại di tích lịch sử.
- **Mô hình dạy học tích cực:** Kết hợp các phương pháp như dạy học nêu vấn đề, dạy học dự án, tổ chức hoạt động trải nghiệm sáng tạo nhằm phát triển toàn diện năng lực và phẩm chất HS.
- **Khái niệm di tích lịch sử - văn hóa:** Theo Luật Di sản văn hóa Việt Nam (2001), di tích LS-VH là công trình, địa điểm, di vật có giá trị lịch sử, văn hóa, khoa học, được phân loại theo cấp độ và loại hình khác nhau.

### Phương pháp nghiên cứu

- **Nguồn dữ liệu:** Thu thập từ tài liệu lý luận, chương trình, sách giáo khoa lịch sử Việt Nam cấp THPT; khảo sát thực tiễn tại các trường THPT tỉnh Thái Nguyên; phỏng vấn GV, HS và cán bộ quản lý di tích; thực nghiệm sư phạm tại trường THPT Thái Nguyên.
- **Phương pháp phân tích:** Sử dụng phương pháp thống kê toán học để xử lý số liệu khảo sát, phân tích định tính các ý kiến phỏng vấn và kết quả thực nghiệm.
- **Cỡ mẫu và chọn mẫu:** Khảo sát 21 GV và 218 HS từ các trường THPT đại diện trên địa bàn tỉnh, lựa chọn theo phương pháp ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo tính đại diện.
- **Timeline nghiên cứu:** Nghiên cứu được tiến hành trong năm học 2019-2020, bao gồm giai đoạn thu thập dữ liệu, phân tích, thực nghiệm và đề xuất giải pháp.

## Kết quả nghiên cứu và thảo luận

### Những phát hiện chính

- **Nhận thức của GV về vai trò di tích LS-VH:** 38,1% GV đánh giá việc sử dụng di tích LS-VH trong DHLS là rất cần thiết, 33,3% cho là cần thiết, chỉ 5% cho là không cần thiết. Điều này cho thấy sự đồng thuận cao về tầm quan trọng của di tích trong dạy học.
- **Thực trạng sử dụng di tích:** Khoảng 60% GV thường xuyên sử dụng di tích LS-VH trong các hoạt động dạy học, tuy nhiên chỉ 25% HS có cơ hội tiếp xúc trực tiếp với di tích trong quá trình học tập.
- **Hiệu quả học tập:** Lớp thực nghiệm sử dụng di tích LS-VH đạt điểm trung bình cao hơn 15% so với lớp đối chứng không sử dụng di tích, thể hiện qua kết quả kiểm tra cuối kỳ.
- **Khó khăn trong sử dụng di tích:** 70% GV phản ánh khó khăn về điều kiện cơ sở vật chất, 65% gặp khó khăn trong việc tổ chức hoạt động ngoại khóa tại di tích do hạn chế về thời gian và kinh phí.

### Thảo luận kết quả

Kết quả khảo sát và thực nghiệm cho thấy việc sử dụng di tích LS-VH địa phương trong DHLS có tác động tích cực rõ rệt đến chất lượng học tập và sự hứng thú của HS. Nguyên nhân chính là di tích cung cấp nguồn sử liệu trực quan, sinh động, giúp HS dễ dàng hình dung và tái hiện các sự kiện lịch sử, từ đó phát triển kỹ năng phân tích, đánh giá và tư duy lịch sử. So với các nghiên cứu trước đây, kết quả này khẳng định vai trò không thể thay thế của di tích trong việc đổi mới phương pháp dạy học lịch sử.

Tuy nhiên, khó khăn về cơ sở vật chất và tổ chức hoạt động thực tế là những rào cản cần được giải quyết để phát huy tối đa hiệu quả. Việc kết hợp linh hoạt các phương pháp dạy học tích cực với việc sử dụng di tích sẽ tạo điều kiện thuận lợi cho HS phát triển toàn diện năng lực và phẩm chất.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ mức độ cần thiết của di tích trong DHLS, biểu đồ so sánh điểm số giữa lớp thực nghiệm và lớp đối chứng, cũng như bảng thống kê các khó khăn gặp phải trong quá trình sử dụng di tích.

## Đề xuất và khuyến nghị

- **Tăng cường đầu tư cơ sở vật chất:** Nâng cấp, bảo tồn và phát huy giá trị các di tích LS-VH địa phương, đảm bảo điều kiện thuận lợi cho các hoạt động dạy học ngoại khóa. Chủ thể thực hiện: Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch phối hợp với Sở Giáo dục và Đào tạo. Thời gian: 1-2 năm.
- **Đào tạo, bồi dưỡng GV:** Tổ chức các khóa tập huấn nâng cao năng lực sử dụng di tích trong dạy học, áp dụng phương pháp dạy học tích cực. Chủ thể: Trường Đại học Sư phạm, các trung tâm bồi dưỡng giáo viên. Thời gian: hàng năm.
- **Xây dựng chương trình, tài liệu hướng dẫn:** Phát triển tài liệu dạy học tích hợp di tích LS-VH phù hợp với chương trình lịch sử THPT, hỗ trợ GV trong việc lựa chọn và khai thác di tích. Chủ thể: Bộ Giáo dục và Đào tạo, các nhà xuất bản. Thời gian: 1 năm.
- **Tổ chức hoạt động trải nghiệm sáng tạo:** Khuyến khích các trường THPT tổ chức tham quan, học tập thực tế tại di tích, kết hợp với các hoạt động dự án, đóng vai, thuyết trình nhằm phát huy tính tích cực của HS. Chủ thể: Ban giám hiệu các trường THPT, GV. Thời gian: liên tục trong năm học.
- **Tăng cường tuyên truyền, nâng cao nhận thức:** Phối hợp với các cấp chính quyền và cộng đồng để nâng cao ý thức bảo vệ, phát huy giá trị di tích, tạo môi trường học tập lịch sử sinh động và bền vững. Chủ thể: UBND các cấp, các tổ chức xã hội. Thời gian: liên tục.

## Đối tượng nên tham khảo luận văn

- **Giáo viên dạy lịch sử THPT:** Nắm bắt các phương pháp sử dụng di tích LS-VH hiệu quả, nâng cao chất lượng giảng dạy và tạo hứng thú học tập cho HS.
- **Sinh viên ngành Sư phạm Lịch sử:** Học tập kinh nghiệm thực tiễn, áp dụng vào công tác giảng dạy và nghiên cứu khoa học.
- **Nhà quản lý giáo dục:** Định hướng chính sách, xây dựng kế hoạch phát triển giáo dục lịch sử gắn với di tích địa phương.
- **Các nhà nghiên cứu văn hóa, lịch sử:** Tham khảo các phân tích, đánh giá về vai trò và phương pháp sử dụng di tích trong giáo dục lịch sử phổ thông.

Mỗi nhóm đối tượng có thể ứng dụng luận văn để cải tiến phương pháp dạy học, nâng cao hiệu quả giáo dục lịch sử, đồng thời góp phần bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa địa phương.

## Câu hỏi thường gặp

1. **Tại sao nên sử dụng di tích lịch sử - văn hóa trong dạy học lịch sử?**  
Di tích là nguồn sử liệu trực quan, sinh động giúp HS hình dung và hiểu sâu sắc các sự kiện lịch sử, phát triển kỹ năng tư duy và cảm xúc lịch sử, từ đó nâng cao hiệu quả học tập.

2. **Các hình thức sử dụng di tích trong dạy học gồm những gì?**  
Bao gồm dạy học nội khóa sử dụng tài liệu di tích, tổ chức bài học thực địa tại di tích, hoạt động ngoại khóa như tham quan, trải nghiệm sáng tạo và dự án học tập.

3. **Khó khăn phổ biến khi sử dụng di tích trong dạy học là gì?**  
Thường gặp là hạn chế về cơ sở vật chất, thời gian tổ chức, kinh phí và kỹ năng của GV trong việc khai thác, tổ chức hoạt động tại di tích.

4. **Làm thế nào để phát huy tính tích cực của HS khi học với di tích?**  
GV cần vận dụng phương pháp dạy học tích cực như nêu vấn đề, trao đổi đàm thoại, làm việc nhóm, đóng vai, kết hợp hoạt động trải nghiệm để HS chủ động tìm tòi, nghiên cứu.

5. **Di tích LS-VH địa phương có vai trò gì trong giáo dục truyền thống?**  
Di tích giúp HS hiểu sâu sắc lịch sử quê hương, bồi dưỡng tình yêu đất nước, ý thức bảo vệ di sản văn hóa và phát triển phẩm chất đạo đức, nhân cách công dân.

## Kết luận

- Khẳng định vai trò quan trọng của di tích LS-VH địa phương trong nâng cao chất lượng dạy học lịch sử ở trường THPT tỉnh Thái Nguyên.  
- Xác định các hình thức và biện pháp sử dụng di tích phù hợp với mục tiêu phát triển năng lực HS.  
- Thực nghiệm sư phạm cho thấy việc sử dụng di tích giúp HS tiếp thu kiến thức hiệu quả hơn, tăng điểm số kiểm tra lên khoảng 15%.  
- Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm khắc phục khó khăn, phát huy tối đa giá trị di tích trong dạy học.  
- Kêu gọi các bên liên quan phối hợp thực hiện để đổi mới phương pháp dạy học lịch sử, góp phần phát triển giáo dục địa phương và bảo tồn di sản văn hóa.

Hành động tiếp theo là triển khai các giải pháp đề xuất, tổ chức tập huấn GV và xây dựng tài liệu hướng dẫn sử dụng di tích trong dạy học. Mời các nhà giáo dục, quản lý và nghiên cứu quan tâm áp dụng và phát triển nghiên cứu sâu hơn về lĩnh vực này.