Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh hội nhập quốc tế và phát triển ngành du lịch, việc đào tạo ngoại ngữ chuyên ngành đóng vai trò then chốt trong việc nâng cao chất lượng nguồn nhân lực. Tại Trường Cao đẳng Du lịch Huế, tiếng Pháp chuyên ngành chế biến món ăn được xem là một phần quan trọng nhằm đáp ứng nhu cầu thực tiễn của thị trường lao động miền Trung và cả nước. Tuy nhiên, sinh viên và người học còn gặp nhiều khó khăn trong việc hiểu và sử dụng chính xác các thuật ngữ chuyên ngành ẩm thực, đặc biệt là trong giao tiếp và thực hành nghề nghiệp tại các cơ sở liên doanh nước ngoài.

Luận văn thạc sĩ với đề tài “Đối chiếu thuật ngữ chế biến món ăn trong tiếng Việt và tiếng Pháp” được thực hiện nhằm khảo sát toàn diện hệ thống thuật ngữ chế biến món ăn trong hai ngôn ngữ này, làm rõ các điểm tương đồng và khác biệt về mặt ngữ nghĩa, hình thức và phương thức cấu tạo. Nghiên cứu tập trung vào khoảng 385 thuật ngữ được thống kê từ các giáo trình, từ điển chuyên ngành uy tín, trong phạm vi đào tạo và thực hành tại các cơ sở giáo dục đại học, cao đẳng du lịch tại Việt Nam, đặc biệt là khu vực miền Trung trong giai đoạn hiện nay.

Kết quả nghiên cứu không chỉ góp phần làm rõ khái niệm thuật ngữ chuyên ngành ẩm thực mà còn cung cấp nguồn ngữ liệu phong phú, cụ thể để bổ sung vào giáo trình dạy tiếng Việt và tiếng Pháp chuyên ngành chế biến món ăn. Qua đó, nâng cao hiệu quả đào tạo ngoại ngữ phục vụ ngành du lịch, đồng thời hỗ trợ người học nhận biết và sử dụng thuật ngữ một cách chính xác, góp phần phát triển kỹ năng nghề nghiệp và giao tiếp chuyên môn.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn vận dụng các lý thuyết ngôn ngữ học về từ vựng học, thuật ngữ học và ngôn ngữ chuyên ngành, tập trung vào ba khái niệm chính: từ và cụm từ, thuật ngữ chuyên ngành, và mối quan hệ giữa ngôn ngữ và văn hóa trong lĩnh vực ẩm thực.

  • Khái niệm từ và cụm từ: Từ được xem là đơn vị cơ bản của ngôn ngữ, có thể là từ đơn tiết hoặc từ đa tiết, bao gồm từ đơn và từ ghép (chính phụ hoặc đẳng lập). Cụm từ được phân loại thành cụm danh từ, cụm động từ và cụm tính từ, với cấu trúc chính phụ rõ ràng, đóng vai trò quan trọng trong việc tạo thành các thuật ngữ phức tạp.

  • Thuật ngữ chuyên ngành: Được định nghĩa là từ hoặc cụm từ biểu thị khái niệm xác định trong một lĩnh vực chuyên môn, có tính chính xác, hệ thống và quốc tế. Thuật ngữ trong lĩnh vực chế biến món ăn phản ánh các khái niệm kỹ thuật, phương pháp, dụng cụ, nguyên liệu và thao tác chế biến.

  • Mối quan hệ ngôn ngữ và văn hóa ẩm thực: Ngôn ngữ không chỉ là phương tiện giao tiếp mà còn là công cụ lưu giữ và truyền tải giá trị văn hóa, đặc biệt trong lĩnh vực ẩm thực, nơi các thuật ngữ phản ánh đặc trưng văn hóa, phong tục và kỹ thuật chế biến của từng dân tộc.

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng phương pháp nghiên cứu hỗn hợp, bao gồm:

  • Phương pháp miêu tả: Thống kê và phân loại 385 thuật ngữ chế biến món ăn trong tiếng Việt và tiếng Pháp dựa trên các nguồn tài liệu chuyên ngành như giáo trình kỹ thuật chế biến món ăn, từ điển chuyên ngành, và tài liệu giảng dạy tại các trường đại học, cao đẳng du lịch.

  • Phương pháp phân tích tổng hợp: Phân tích đặc điểm nội dung (ngữ nghĩa) và hình thức (cấu tạo từ, cụm từ) của thuật ngữ, làm rõ các mô hình cấu tạo và phương thức hình thành thuật ngữ.

  • Phương pháp so sánh - đối chiếu: Được vận dụng chủ yếu để so sánh các thuật ngữ chế biến món ăn trong tiếng Việt và tiếng Pháp về mặt ngữ nghĩa, hình thức cấu tạo và phương thức cấu tạo, từ đó chỉ ra điểm tương đồng và khác biệt.

  • Nguồn dữ liệu: Thu thập từ các giáo trình, từ điển chuyên ngành tiếng Việt và tiếng Pháp, các tài liệu học thuật có tính hàn lâm cao, được sử dụng phổ biến trong đào tạo ngành du lịch và ẩm thực.

  • Cỡ mẫu và timeline: Tổng cộng 385 thuật ngữ được khảo sát, phân tích trong suốt quá trình nghiên cứu từ năm 2017 đến 2018 tại Trường Đại học Ngoại ngữ, Đại học Huế và Trường Cao đẳng Du lịch Huế.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Phân loại thuật ngữ theo nội dung - ngữ nghĩa: Trong tổng số 385 thuật ngữ, nhóm thuật ngữ về nguyên liệu chiếm tỉ lệ cao nhất với 27,5% (106 thuật ngữ), tiếp theo là dụng cụ, trang thiết bị 18,96% (73 thuật ngữ), cắt thái 12,2% (47 thuật ngữ), phương pháp chế biến 8,3% (32 thuật ngữ), các thao tác chế biến khác 9,35% (36 thuật ngữ), gia vị 7,79% (30 thuật ngữ), chế biến bánh kem 7,79% (30 thuật ngữ), xốt, xúp, mỳ sợi 5,2% (20 thuật ngữ), và chế biến bò bít tết, trứng 2,85% (11 thuật ngữ).

  2. Phân loại theo hình thức cấu tạo: Thuật ngữ chế biến món ăn trong tiếng Việt chủ yếu có cấu tạo là từ (64,42%), trong đó từ đơn chiếm 34% và từ ghép 30,3%. Cụm từ chiếm 35,58%, gồm cụm danh từ (14%) và cụm động từ (21,5%). Không có thuật ngữ cấu tạo từ láy trong hệ thống khảo sát.

  3. Phương thức cấu tạo thuật ngữ: Thuật ngữ được hình thành qua ba con đường chính: thuật ngữ hóa từ ngữ thông thường (chuyển nghĩa), mô phỏng thuật ngữ nước ngoài (sao phỏng cấu tạo và ngữ nghĩa), và mượn nguyên thuật ngữ nước ngoài (phiên âm, mượn nguyên dạng). Trong đó, 17,4% thuật ngữ là vay mượn từ tiếng Pháp, thể hiện sự giao thoa văn hóa và ngôn ngữ trong lĩnh vực ẩm thực.

  4. Đặc điểm ngôn ngữ và văn hóa: Các thuật ngữ trong tiếng Việt và tiếng Pháp có nhiều điểm tương đồng về mặt ngữ nghĩa và phương pháp cấu tạo, phản ánh ảnh hưởng văn hóa Pháp trong ẩm thực Việt Nam. Tuy nhiên, cũng tồn tại những khác biệt do điều kiện tự nhiên, văn hóa và xã hội khác nhau giữa hai dân tộc.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy sự phong phú và đa dạng của hệ thống thuật ngữ chế biến món ăn trong tiếng Việt, đồng thời phản ánh sự ảnh hưởng sâu sắc của tiếng Pháp qua các thuật ngữ vay mượn và mô phỏng. Việc phân loại chi tiết theo nội dung và hình thức cấu tạo giúp làm rõ cấu trúc ngôn ngữ chuyên ngành, hỗ trợ người học nhận diện và sử dụng thuật ngữ chính xác hơn.

So sánh với các nghiên cứu trong lĩnh vực ngôn ngữ chuyên ngành, kết quả này phù hợp với quan điểm cho rằng thuật ngữ không chỉ là đơn vị ngôn ngữ mà còn là biểu hiện của văn hóa và kỹ thuật chuyên môn. Việc thống kê và phân tích chi tiết các thuật ngữ góp phần làm rõ tính hệ thống, tính chính xác và tính quốc tế của thuật ngữ, đồng thời nhấn mạnh vai trò của giao thoa ngôn ngữ trong bối cảnh toàn cầu hóa.

Dữ liệu có thể được trình bày qua các biểu đồ phân bố tỉ lệ thuật ngữ theo nhóm nội dung và hình thức cấu tạo, cũng như bảng so sánh các thuật ngữ tương ứng trong tiếng Việt và tiếng Pháp để minh họa rõ nét các điểm tương đồng và khác biệt.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Xây dựng bộ giáo trình chuyên ngành chuẩn hóa thuật ngữ: Cần phát triển giáo trình tiếng Việt và tiếng Pháp chuyên ngành chế biến món ăn dựa trên hệ thống thuật ngữ đã được thống kê và phân loại, nhằm nâng cao chất lượng đào tạo ngoại ngữ chuyên ngành. Thời gian thực hiện: 1-2 năm; Chủ thể: các trường đại học, cao đẳng du lịch.

  2. Tổ chức các khóa đào tạo, bồi dưỡng kỹ năng sử dụng thuật ngữ chuyên ngành: Đào tạo giảng viên và sinh viên về cách nhận biết, sử dụng chính xác thuật ngữ trong thực hành nghề nghiệp và giao tiếp chuyên môn. Mục tiêu: tăng tỉ lệ sử dụng thuật ngữ chính xác lên trên 80% trong giảng dạy và thực hành. Thời gian: 6-12 tháng; Chủ thể: các cơ sở đào tạo và trung tâm ngoại ngữ.

  3. Phát triển tài liệu tham khảo và từ điển thuật ngữ song ngữ: Biên soạn từ điển thuật ngữ chế biến món ăn tiếng Việt - tiếng Pháp có chú giải rõ ràng, minh họa cụ thể, hỗ trợ người học và người làm nghề. Thời gian: 1 năm; Chủ thể: Viện Ngôn ngữ học, các nhà xuất bản chuyên ngành.

  4. Khuyến khích nghiên cứu tiếp tục về giao thoa ngôn ngữ và văn hóa trong ẩm thực: Tăng cường các đề tài nghiên cứu nhằm làm sâu sắc hơn hiểu biết về ảnh hưởng văn hóa Pháp trong thuật ngữ ẩm thực Việt Nam, từ đó phát triển các phương pháp giảng dạy phù hợp. Thời gian: liên tục; Chủ thể: các viện nghiên cứu, trường đại học.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giảng viên và sinh viên ngành ngôn ngữ học, du lịch và ẩm thực: Giúp hiểu rõ hệ thống thuật ngữ chuyên ngành, nâng cao kỹ năng sử dụng thuật ngữ trong giảng dạy và học tập.

  2. Đầu bếp và nhân viên nhà hàng, khách sạn: Hỗ trợ giao tiếp chuyên môn, hiểu và vận dụng chính xác thuật ngữ trong chế biến món ăn, nâng cao hiệu quả công việc.

  3. Nhà biên soạn giáo trình và từ điển chuyên ngành: Cung cấp dữ liệu thực tiễn và cơ sở khoa học để xây dựng tài liệu giảng dạy và tham khảo chuẩn xác.

  4. Các nhà nghiên cứu ngôn ngữ và văn hóa: Tài liệu tham khảo quý giá cho các nghiên cứu về giao thoa ngôn ngữ, ảnh hưởng văn hóa trong lĩnh vực ẩm thực và ngôn ngữ chuyên ngành.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao cần đối chiếu thuật ngữ chế biến món ăn giữa tiếng Việt và tiếng Pháp?
    Việc đối chiếu giúp làm rõ điểm tương đồng và khác biệt, hỗ trợ người học hiểu sâu sắc hơn về thuật ngữ chuyên ngành, từ đó nâng cao hiệu quả giao tiếp và thực hành nghề nghiệp trong môi trường đa ngôn ngữ.

  2. Phương pháp nghiên cứu nào được sử dụng trong luận văn?
    Luận văn sử dụng phương pháp miêu tả, phân tích tổng hợp và so sánh - đối chiếu, dựa trên nguồn dữ liệu từ các giáo trình và từ điển chuyên ngành uy tín.

  3. Thuật ngữ chế biến món ăn trong tiếng Việt có đặc điểm gì nổi bật?
    Thuật ngữ chủ yếu cấu tạo từ từ đơn và từ ghép, không có từ láy; có sự vay mượn và mô phỏng từ tiếng Pháp chiếm khoảng 17,4%, phản ánh sự giao thoa văn hóa và ngôn ngữ.

  4. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả sử dụng thuật ngữ chuyên ngành trong đào tạo?
    Cần xây dựng giáo trình chuẩn hóa, tổ chức đào tạo bồi dưỡng kỹ năng sử dụng thuật ngữ, phát triển tài liệu tham khảo song ngữ và khuyến khích nghiên cứu chuyên sâu về giao thoa ngôn ngữ.

  5. Ai là đối tượng chính nên sử dụng kết quả nghiên cứu này?
    Giảng viên, sinh viên ngành ngôn ngữ học, du lịch, ẩm thực; đầu bếp, nhân viên nhà hàng; nhà biên soạn giáo trình và từ điển; các nhà nghiên cứu ngôn ngữ và văn hóa.

Kết luận

  • Luận văn đã khảo sát và phân loại 385 thuật ngữ chế biến món ăn trong tiếng Việt và tiếng Pháp, làm rõ đặc điểm ngôn ngữ và phương thức cấu tạo.
  • Phát hiện sự ảnh hưởng sâu sắc của tiếng Pháp trong hệ thống thuật ngữ ẩm thực Việt Nam qua các thuật ngữ vay mượn và mô phỏng.
  • Kết quả nghiên cứu góp phần làm rõ khái niệm thuật ngữ chuyên ngành, cung cấp nguồn ngữ liệu thực tiễn cho giáo trình đào tạo ngoại ngữ chuyên ngành.
  • Đề xuất các giải pháp thiết thực nhằm nâng cao hiệu quả đào tạo và sử dụng thuật ngữ trong lĩnh vực du lịch và ẩm thực.
  • Khuyến khích tiếp tục nghiên cứu sâu hơn về giao thoa ngôn ngữ và văn hóa trong lĩnh vực ẩm thực để phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao.

Hành động tiếp theo: Các cơ sở đào tạo và nhà nghiên cứu nên áp dụng kết quả này để cải tiến chương trình giảng dạy, phát triển tài liệu và tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu nhằm nâng cao năng lực ngoại ngữ chuyên ngành cho sinh viên và người làm nghề.