SINH KẾ THÍCH ỨNG VỚI BIẾN ĐỔI KHÍ HẬU CỦA CƯ DÂN TẠI HUYỆN MÙ CANG CHẢI, TỈNH YÊN BÁI

• Tác giả: Nguyễn Tuấn Đạt
• Người hướng dẫn: Pgs. Nguyễn An Thịnh
• Trường học: Đại Học Quốc Gia Hà Nội
• Chuyên ngành: Biến Đổi Khí Hậu
• Đề tài: Sinh Kế Thích Ứng Với Biến Đổi Khí Hậu Của Cư Dân Tại Huyện Mù Cang Chải, Tỉnh Yên Bái
• Loại tài liệu: Luận Văn Thạc Sĩ
• Năm xuất bản: 2023
• Địa điểm: Hà Nội

• LỜI CAM ĐOAN
• LỜI CẢM ƠN
• MỤC LỤC
• DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT
• DANH MỤC BẢNG
• DANH MỤC HÌNH
• MỞ ĐẦU
• 0.1. Tính cấp thiết của đề tài
• 0.2. Mục tiêu nghiên cứu
• 0.3. Câu hỏi nghiên cứu
• 0.4. Phạm vi nghiên cứu
• 0.5. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài
• 0.6. Cấu trúc luận văn
• 1. CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN VÀ CƠ SỞ LÝ LUẬN
• 1.1. Tổng quan nghiên cứu
• 1.2. Tổng quan các công trình ngoài nước
• 1.3. Tổng quan các công trình trong nước
• 1.4. Tổng quan các công trình liên quan tới khu vực nghiên cứu
• 1.5. Đánh giá tổng quan
• 1.6. Sinh kế và sinh kế bền vững
• 1.7. Sinh kế thích ứng với biến đổi khí hậu tại khu vực miền núi
• 1.8. Bài học kinh nghiệm về sinh kế thích ứng với biến đổi khí hậu
• 1.9. Bài học kinh nghiệm tại một số quốc gia trên thế giới
• 1.10. Bài học kinh nghiệm tại Việt Nam
• 2. CHƯƠNG 2: PHƯƠNG PHÁP VÀ KHU VỰC NGHIÊN CỨU
• 2.1. Phương pháp nghiên cứu
• 2.2. Các phương pháp thu thập dữ liệu
• 2.3. Các phương pháp tổng hợp và xử lý số liệu
• 2.4. Khu vực nghiên cứu
• 2.5. Điều kiện tự nhiên
• 2.6. Khái quát tình hình phát triển kinh tế - xã hội
• 3. CHƯƠNG 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
• 3.1. Diễn biến và kịch bản biến đổi khí hậu
• 3.2. Diễn biến nhiệt độ và lượng mưa
• 3.3. Kịch bản biến đổi khí hậu
• 3.4. Một số hiện tượng thiên tai trong bối cảnh biến đổi khí hậu tại huyện Mù Cang Chải, tỉnh Yên Bái
• 3.5. Phân tích các nguồn vốn sinh kế
• 3.5.1. Vốn vật chất
• 3.5.2. Vốn tài chính
• 3.5.3. Vốn con người
• 3.5.4. Vốn tự nhiên
• 3.6. Phân tích các chiến lược sinh kế thích ứng với BĐKH của hộ gia đình
• 3.6.1. Thống kê mô tả số liệu khảo sát
• 3.6.2. Các hoạt động sinh kế thích ứng với BĐKH
• 3.6.3. Chuyển đổi và đa dạng hóa sinh kế
• 3.7. Tác động của chính sách phát triển tới kết quả sinh kế của cư dân địa phương
• 3.7.1. Chính sách phát triển sản xuất gắn với tái cơ cấu ngành nông nghiệp, chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông thôn
• 3.7.2. Các chính sách lao động, thu nhập và giảm nghèo cho cư dân
• 3.7.3. Chính sách phát triển giáo dục, y tế, văn hóa và bảo vệ môi trường
• 3.8. Đánh giá kết quả sinh kế thích ứng với BĐKH của cư dân
• 3.8.1. Các thành tựu đã đạt được
• 3.8.2. Các hạn chế còn tồn tại
• 3.9. Đề xuất giải pháp cải thiện sinh kế thích ứng với BĐKH của cư dân
• 3.9.1. Mục tiêu đề xuất giải pháp
• 3.9.2. Đề xuất một số giải pháp
• KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ
• TÀI LIỆU THAM KHẢO

I. Tổng Quan Sinh Kế Biến Đổi Khí Hậu tại Mù Cang Chải 55 ký tự

Biến đổi khí hậu (BĐKH) đang diễn ra trên toàn cầu, tác động mạnh mẽ đến đời sống và sinh kế của người dân, đặc biệt ở các khu vực miền núi như Mù Cang Chải, Yên Bái. Nghiên cứu về sinh kế thích ứng với biến đổi khí hậu trở nên vô cùng cấp thiết để đảm bảo sự phát triển bền vững cho cộng đồng địa phương. Mù Cang Chải, một huyện nghèo với phần lớn là đồng bào dân tộc thiểu số, đang phải đối mặt với nhiều thách thức do BĐKH gây ra, như lũ lụt, sạt lở đất, và hạn hán. Luận văn này tập trung vào việc đánh giá thực trạng sinh kế, phân tích các yếu tố ảnh hưởng, và đề xuất các giải pháp thích ứng với biến đổi khí hậu phù hợp cho người dân Mù Cang Chải. Theo Quyết định số 353/QĐ-TTg, Mù Cang Chải vẫn nằm trong danh sách 74 huyện nghèo của cả nước giai đoạn 2021-2025, cho thấy sự cần thiết của các giải pháp sinh kế bền vững và thích ứng. Bài viết này sẽ đi sâu vào các khía cạnh khác nhau của vấn đề này, từ tổng quan lý thuyết đến các giải pháp cụ thể.

1.1. Nghiên cứu quốc tế về sinh kế và biến đổi khí hậu

Nhiều nghiên cứu trên thế giới đã tập trung vào mối liên hệ giữa sinh kế và biến đổi khí hậu, đặc biệt từ sau năm 2010. Burton và cộng sự (2003) nhấn mạnh rằng các chiến lược thích ứng với biến đổi khí hậu cần tập trung vào giảm thiểu tính dễ bị tổn thương và củng cố sinh kế của người nghèo thông qua việc cải thiện nguồn lực tự nhiên. Zsamboky và cộng sự (2011) lại chỉ ra rằng các cộng đồng ven biển dễ bị tổn thương hơn do BĐKH, ảnh hưởng trực tiếp đến sinh kế dựa vào du lịch và đánh bắt thủy sản. Những nghiên cứu này cung cấp cái nhìn tổng quan về các thách thức và giải pháp thích ứng ở các khu vực khác nhau trên thế giới, giúp chúng ta có thêm kinh nghiệm để áp dụng tại Mù Cang Chải.

1.2. Các nghiên cứu trong nước liên quan đến chủ đề này

Tại Việt Nam, các nghiên cứu về sinh kế thích ứng với biến đổi khí hậu cũng ngày càng được quan tâm. Các nghiên cứu tập trung vào các khu vực dễ bị tổn thương như đồng bằng sông Cửu Long và miền Trung. Tuy nhiên, nghiên cứu chuyên sâu về sinh kế và biến đổi khí hậu tại khu vực miền núi phía Bắc, đặc biệt là Mù Cang Chải, còn hạn chế. Luận văn này sẽ đóng góp vào việc lấp đầy khoảng trống kiến thức này, cung cấp thông tin chi tiết về thực trạng và giải pháp thích ứng cho người dân địa phương. Các chính sách hỗ trợ và chương trình phát triển kinh tế - xã hội cần được đánh giá một cách toàn diện để đảm bảo hiệu quả và tính bền vững.

II. Thách Thức Biến Đổi Khí Hậu Với Sinh Kế Mù Cang Chải 57 ký tự

Mù Cang Chải đang đối mặt với những thách thức lớn do biến đổi khí hậu gây ra. Sự gia tăng tần suất và cường độ của các hiện tượng thời tiết cực đoan như lũ quét, sạt lở đất, hạn hán, và rét đậm rét hại ảnh hưởng trực tiếp đến sản xuất nông nghiệp, nguồn nước, và cơ sở hạ tầng. Điều này đe dọa nghiêm trọng đến sinh kế của người dân, đặc biệt là đồng bào dân tộc thiểu số, những người phụ thuộc chủ yếu vào nông nghiệp và lâm nghiệp. Việc bảo tồn tài nguyên thiên nhiên Mù Cang Chải cũng trở nên khó khăn hơn trong bối cảnh BĐKH. Cần có các giải pháp ứng phó với thiên tai Mù Cang Chải hiệu quả để giảm thiểu thiệt hại và bảo vệ sinh kế cho cộng đồng. An ninh lương thực Mù Cang Chải cũng là một vấn đề cần được quan tâm đặc biệt.

2.1. Tác động của biến đổi khí hậu đến nông nghiệp Mù Cang Chải

Nông nghiệp là nguồn sinh kế chính của người dân Mù Cang Chải. Biến đổi khí hậu gây ra sự thay đổi về nhiệt độ, lượng mưa, và độ ẩm, ảnh hưởng đến năng suất cây trồng, vật nuôi, và chất lượng sản phẩm nông nghiệp. Hạn hán kéo dài làm thiếu nước tưới tiêu, trong khi lũ lụt và sạt lở đất phá hủy mùa màng và gây thiệt hại lớn cho người dân. Việc chuyển đổi cơ cấu cây trồng vật nuôi thích ứng với biến đổi khí hậu là một giải pháp cần được ưu tiên.

2.2. Ảnh hưởng đến tài nguyên nước và môi trường sống

Biến đổi khí hậu cũng gây ra những tác động tiêu cực đến tài nguyên nước và môi trường sống ở Mù Cang Chải. Tình trạng cạn kiệt nguồn nước vào mùa khô, ô nhiễm nguồn nước do lũ lụt, và suy thoái đất do sạt lở ảnh hưởng đến sức khỏe của người dân và khả năng sản xuất nông nghiệp. Cần có các giải pháp quản lý tài nguyên nước bền vững và bảo tồn tài nguyên thiên nhiên để đảm bảo sinh kế bền vững cho cộng đồng.

III. Giải Pháp Sinh Kế Thích Ứng Cho Cộng Đồng Mù Cang Chải 59 ký tự

Để ứng phó với biến đổi khí hậu và bảo vệ sinh kế cho người dân Mù Cang Chải, cần có các giải pháp toàn diện và bền vững. Các giải pháp này cần tập trung vào việc nâng cao năng lực thích ứng của cộng đồng, đa dạng hóa nguồn thu nhập, và cải thiện khả năng tiếp cận các nguồn lực. Phát triển kinh tế địa phương Mù Cang Chải cần đi đôi với bảo tồn tài nguyên thiên nhiên và ứng phó với thiên tai. Chính sách hỗ trợ sinh kế đóng vai trò quan trọng trong việc tạo điều kiện thuận lợi cho người dân thích ứng với biến đổi khí hậu và xây dựng sinh kế bền vững.

3.1. Đa dạng hóa sinh kế và phát triển sinh kế phi nông nghiệp

Việc giảm sự phụ thuộc vào nông nghiệp là một yếu tố quan trọng để tăng cường khả năng thích ứng của người dân. Phát triển sinh kế phi nông nghiệp Mù Cang Chải, như du lịch cộng đồng, thủ công mỹ nghệ, và dịch vụ, có thể tạo ra nguồn thu nhập ổn định và giảm áp lực lên tài nguyên thiên nhiên. Cần có các chương trình đào tạo nghề và hỗ trợ khởi nghiệp để khuyến khích người dân tham gia vào các hoạt động sinh kế mới.

3.2. Phát triển nông nghiệp thông minh và bền vững

Áp dụng các kỹ thuật canh tác tiên tiến, như sử dụng giống cây trồng chịu hạn, tưới tiêu tiết kiệm nước, và quản lý đất đai bền vững, có thể giúp tăng năng suất nông nghiệp và giảm thiểu tác động của biến đổi khí hậu. Sinh kế nông nghiệp Mù Cang Chải cần được định hướng theo hướng kinh tế xanh và phát triển bền vững. Cần có sự hỗ trợ về kỹ thuật và tài chính để giúp người dân tiếp cận và áp dụng các công nghệ mới.

3.3. Thúc đẩy du lịch cộng đồng gắn với bảo tồn văn hóa

Du lịch cộng đồng là một giải pháp hiệu quả để tăng thu nhập cho người dân địa phương và bảo tồn các giá trị văn hóa truyền thống. Du khách có thể trải nghiệm cuộc sống của người dân tộc thiểu số, tham gia vào các hoạt động nông nghiệp, và khám phá vẻ đẹp thiên nhiên của Mù Cang Chải. Tuy nhiên, cần có quy hoạch và quản lý chặt chẽ để đảm bảo rằng du lịch không gây ảnh hưởng tiêu cực đến môi trường và văn hóa địa phương. Đồng thời phát triển các sản phẩm du lịch đặc trưng gắn với vùng sinh thái và văn hóa của người dân nơi đây.

IV. Nghiên Cứu Thực Tiễn Kết Quả Bài Học từ Mù Cang Chải 60 ký tự

Nghiên cứu thực tế tại Mù Cang Chải cho thấy rằng, mặc dù người dân đã có những nỗ lực trong việc thích ứng với biến đổi khí hậu, nhưng vẫn còn nhiều khó khăn và hạn chế. Phân tích các nguồn vốn sinh kế (vốn vật chất, vốn tài chính, vốn con người, vốn tự nhiên) cho thấy sự thiếu hụt và bất bình đẳng trong việc tiếp cận các nguồn lực. Các chiến lược sinh kế hiện tại chưa đủ mạnh để đối phó với những tác động ngày càng gia tăng của BĐKH. Chính sách hỗ trợ sinh kế cần được điều chỉnh và hoàn thiện để đáp ứng tốt hơn nhu cầu của người dân. Cần tăng cường công tác tuyên truyền, giáo dục, và nâng cao nhận thức về BĐKH cho cộng đồng.

4.1. Phân tích các nguồn vốn sinh kế hiện có

Nghiên cứu cần đánh giá chi tiết về các nguồn vốn sinh kế (vật chất, tài chính, con người, tự nhiên, xã hội) hiện có của người dân Mù Cang Chải. Xác định những điểm mạnh, điểm yếu, cơ hội và thách thức liên quan đến từng loại vốn. Tìm hiểu cách người dân sử dụng và quản lý các nguồn vốn này để thích ứng với biến đổi khí hậu. Ví dụ, vốn tự nhiên bao gồm đất đai, rừng, nước, và đa dạng sinh học. Vốn con người bao gồm kiến thức, kỹ năng, sức khỏe, và khả năng lao động.

4.2. Đánh giá hiệu quả các chiến lược sinh kế hiện tại

Đánh giá hiệu quả của các chiến lược sinh kế hiện tại, như trồng trọt, chăn nuôi, lâm nghiệp, và du lịch, trong việc giúp người dân thích ứng với biến đổi khí hậu. Xác định những chiến lược nào hiệu quả, những chiến lược nào không hiệu quả, và nguyên nhân tại sao. Tìm hiểu xem các chiến lược này có bền vững về mặt kinh tế, xã hội, và môi trường hay không. Từ đó đề xuất các biện pháp cải thiện các chiến lược sinh kế hiện tại hoặc phát triển các chiến lược mới phù hợp hơn.

V. Chính Sách Hỗ Trợ Sinh Kế Thích Ứng Cần Thay Đổi Gì 58 ký tự

Chính sách đóng vai trò then chốt trong việc thúc đẩy sinh kế thích ứng với biến đổi khí hậu ở Mù Cang Chải. Tuy nhiên, đánh giá cho thấy, cần có những điều chỉnh để chính sách thực sự hiệu quả và phù hợp với thực tế địa phương. Cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa các cấp chính quyền và các bên liên quan trong việc xây dựng và triển khai chính sách. Đồng thời, cần tăng cường sự tham gia của cộng đồng vào quá trình này. Chính sách hỗ trợ sinh kế cần tập trung vào việc tạo ra các cơ hội sinh kế bền vững và thích ứng, cũng như bảo vệ quyền lợi của người dân.

5.1. Rà soát và điều chỉnh các chính sách hiện hành

Cần rà soát lại các chính sách hiện hành liên quan đến sinh kế và biến đổi khí hậu để xác định những bất cập và hạn chế. Điều chỉnh các chính sách này cho phù hợp với thực tế địa phương và nhu cầu của người dân. Ví dụ, chính sách hỗ trợ vốn vay, chính sách khuyến khích sản xuất, và chính sách bảo hiểm nông nghiệp. Đảm bảo rằng các chính sách này dễ tiếp cận và mang lại lợi ích thực sự cho người dân.

5.2. Đề xuất các chính sách mới hỗ trợ sinh kế thích ứng

Nghiên cứu cần đề xuất các chính sách mới nhằm hỗ trợ sinh kế thích ứng với biến đổi khí hậu, như chính sách khuyến khích phát triển sinh kế phi nông nghiệp, chính sách hỗ trợ chuyển đổi cơ cấu cây trồng vật nuôi, và chính sách bảo vệ môi trường. Cần có các cơ chế tài chính linh hoạt và bền vững để đảm bảo nguồn lực cho việc thực hiện các chính sách này. Đảm bảo tính minh bạch và trách nhiệm giải trình trong việc quản lý và sử dụng các nguồn lực này.

VI. Tương Lai Sinh Kế Bền Vững Thích Ứng tại Mù Cang Chải 56 ký tự

Hướng tới tương lai, sinh kế bền vững và thích ứng là mục tiêu quan trọng cho Mù Cang Chải. Cần có sự cam kết mạnh mẽ từ chính quyền địa phương, sự tham gia tích cực của cộng đồng, và sự hỗ trợ từ các tổ chức trong và ngoài nước. Đầu tư vào giáo dục, y tế, và cơ sở hạ tầng là yếu tố then chốt để tạo nền tảng cho sự phát triển bền vững. Kinh tế xanh Mù Cang Chải cần được ưu tiên phát triển, gắn với bảo tồn tài nguyên thiên nhiên và ứng phó với thiên tai. Y tế cộng đồng Mù Cang Chải cần được tăng cường để đảm bảo sức khỏe cho người dân.

6.1. Xây dựng kế hoạch hành động thích ứng với biến đổi khí hậu

Cần xây dựng một kế hoạch hành động chi tiết và cụ thể để thích ứng với biến đổi khí hậu tại Mù Cang Chải. Kế hoạch này cần xác định các mục tiêu, giải pháp, và nguồn lực cần thiết. Đảm bảo rằng kế hoạch này được xây dựng dựa trên các bằng chứng khoa học và tham vấn ý kiến của cộng đồng. Cần có các cơ chế giám sát và đánh giá để đảm bảo rằng kế hoạch được thực hiện hiệu quả.

6.2. Nâng cao năng lực thích ứng cho cộng đồng

Cần có các chương trình đào tạo và tập huấn để nâng cao năng lực thích ứng với biến đổi khí hậu cho người dân Mù Cang Chải. Trang bị cho người dân những kiến thức, kỹ năng, và công cụ cần thiết để đối phó với những tác động của BĐKH. Khuyến khích người dân tham gia vào các hoạt động tự quản và hợp tác để tăng cường khả năng thích ứng của cộng đồng. Đồng thời đảm bảo có các chương trình hỗ trợ về y tế cộng đồng nhằm đảm bảo nguồn nhân lực.

Tổng quan nghiên cứu

Biến đổi khí hậu (BĐKH) đang diễn ra với tần suất và phạm vi ngày càng lớn trên toàn cầu, trở thành thách thức nghiêm trọng đối với đời sống và sinh kế của con người, đặc biệt tại các khu vực miền núi, vùng sâu, vùng xa. Vùng Trung du và miền núi phía Bắc Việt Nam chiếm khoảng 35% diện tích tự nhiên cả nước với dân số khoảng 14,7 triệu người, trong đó đồng bào dân tộc thiểu số chiếm gần 48,6%. Khu vực này chịu ảnh hưởng nặng nề của BĐKH do điều kiện kinh tế - xã hội còn nhiều hạn chế, đặc biệt là huyện Mù Cang Chải, tỉnh Yên Bái – một trong 74 huyện nghèo của cả nước giai đoạn 2021 – 2025.

Mù Cang Chải có địa hình phức tạp, diện tích đất canh tác hạn chế, cư dân chủ yếu là đồng bào dân tộc thiểu số với trình độ lao động thấp, thu nhập chủ yếu dựa vào nông nghiệp và du lịch mới phát triển. Các hiện tượng thiên tai như lũ lụt, sạt lở đất, hạn hán đã gây thiệt hại nghiêm trọng đến sinh kế cư dân. Trước thực trạng này, luận văn tập trung nghiên cứu sinh kế thích ứng với BĐKH của cư dân tại huyện Mù Cang Chải nhằm đánh giá thực trạng, phân tích các yếu tố ảnh hưởng và đề xuất giải pháp cải thiện sinh kế bền vững.

Phạm vi nghiên cứu bao gồm phân tích diễn biến BĐKH trong 30 năm (1992 – 2021), đánh giá sinh kế thích ứng trong 10 năm (2012 – 2022) và đề xuất giải pháp cho giai đoạn 2023 – 2025, tầm nhìn đến năm 2030. Nghiên cứu có ý nghĩa khoa học trong việc bổ sung tri thức về sinh kế thích ứng tại vùng miền núi và ý nghĩa thực tiễn trong hỗ trợ quản lý phát triển kinh tế - xã hội địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên khung sinh kế bền vững (Sustainable Livelihoods Framework – SFL) của DFID (1999), bao gồm năm yếu tố chính ảnh hưởng đến sinh kế: hoàn cảnh dễ bị tổn thương, tài sản sinh kế (vốn tự nhiên, vật chất, tài chính, con người, xã hội), tiến trình thay đổi cấu trúc (chính sách, thể chế), chiến lược sinh kế và tác động tới sinh kế. Khung này giúp phân tích toàn diện các nguồn lực và điều kiện ảnh hưởng đến khả năng thích ứng của cư dân với BĐKH.

Ngoài ra, luận văn áp dụng lý thuyết về khả năng thích ứng (adaptive capacity) của IPCC (2007), nhấn mạnh vai trò của con người, cơ sở hạ tầng, tài chính và các yếu tố xã hội – tự nhiên trong việc giảm thiểu tác động của BĐKH. Mô hình khái niệm sinh kế thích ứng được xây dựng dựa trên phân tích các hiện tượng thiên tai, nguồn vốn sinh kế và chiến lược thích ứng của cư dân huyện Mù Cang Chải.

Các khái niệm chính bao gồm: sinh kế bền vững, vốn sinh kế (tự nhiên, vật chất, tài chính, con người, xã hội), chiến lược sinh kế thích ứng (chuyển đổi, đa dạng hóa), và tác động của chính sách phát triển đến sinh kế.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng kết hợp số liệu thứ cấp và sơ cấp. Số liệu thứ cấp được thu thập từ các văn bản pháp luật, chính sách, báo cáo thống kê của UBND huyện Mù Cang Chải, Tổng cục Khí tượng Thủy văn và các nghiên cứu chuyên ngành liên quan. Số liệu sơ cấp được thu thập qua khảo sát thực địa bằng phương pháp phỏng vấn sâu và bảng hỏi với 68 mẫu, gồm 53 hộ dân tại 6 xã và thị trấn, cùng 15 cán bộ quản lý và chuyên gia địa phương.

Phương pháp chọn mẫu là quota (hạn ngạch) nhằm đảm bảo đại diện các nhóm hộ gia đình với điều kiện kinh tế và quy mô khác nhau. Phương pháp thu thập dữ liệu chính là Participatory Rural Appraisal (PRA) – đánh giá nhanh nông thôn có sự tham gia.

Phân tích số liệu sử dụng phần mềm Excel với các kỹ thuật thống kê mô tả (trung bình, độ lệch chuẩn) và phân tích cây vấn đề để xác định nguyên nhân, ảnh hưởng và giải pháp. Timeline nghiên cứu kéo dài từ tháng 6 đến tháng 10 năm 2022, bao gồm thu thập, xử lý và phân tích dữ liệu.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Diễn biến khí hậu tại Mù Cang Chải: Nhiệt độ trung bình năm tăng khoảng 1,5 – 2°C trong 30 năm (1992 – 2021), với tháng nóng nhất là tháng 6 (23,7°C) và lạnh nhất là tháng 1 (13,3°C). Lượng mưa trung bình năm giảm nhẹ với hệ số góc 0,0083, phân bố không đều, mùa mưa chiếm 90% tổng lượng mưa. Kịch bản RCP4.5 dự báo nhiệt độ tăng thêm 1,2 – 1,7°C vào giữa thế kỷ và 1,6 – 2,4°C vào cuối thế kỷ; lượng mưa có xu hướng tăng 10 – 20%.

2. Ảnh hưởng thiên tai: Các hiện tượng thiên tai như hạn hán, bão, rét đậm, lũ quét, sạt lở đất và ngập lụt xảy ra thường xuyên, gây thiệt hại về người, vật nuôi, cây trồng và cơ sở hạ tầng. Địa hình dốc, thung lũng hẹp làm tăng nguy cơ sạt lở và lũ quét.

3. Nguồn vốn sinh kế: Cư dân chủ yếu dựa vào vốn tự nhiên (đất đai, nước), vốn con người (trình độ lao động thấp), vốn tài chính hạn chế và vốn xã hội chưa phát huy hiệu quả. Vốn vật chất như cơ sở hạ tầng còn yếu kém, ảnh hưởng đến khả năng thích ứng.

4. Chiến lược sinh kế thích ứng: Cư dân áp dụng các biện pháp như khoan giếng, chuyển đổi giống cây trồng, gia cố cơ sở hạ tầng, di cư tạm thời, đa dạng hóa sinh kế (nông nghiệp kết hợp du lịch). Tuy nhiên, mức độ chuyển đổi và đa dạng hóa còn hạn chế do thiếu nguồn lực và thông tin.

5. Tác động chính sách: Các chính sách phát triển nông nghiệp, lao động, giáo dục và bảo vệ môi trường có tác động tích cực nhưng chưa đồng bộ và chưa đáp ứng đầy đủ nhu cầu thích ứng của cư dân. Việc tiếp cận tín dụng và hỗ trợ kỹ thuật còn hạn chế.

Thảo luận kết quả

Nhiệt độ tăng và lượng mưa biến động đã làm gia tăng các hiện tượng thiên tai, ảnh hưởng trực tiếp đến năng suất cây trồng và sức khỏe vật nuôi, từ đó làm giảm thu nhập và tăng tính dễ bị tổn thương của cư dân. So với các nghiên cứu tại vùng núi khác, mức tăng nhiệt độ và biến đổi lượng mưa tại Mù Cang Chải tương đồng, nhưng địa hình phức tạp làm tăng rủi ro thiên tai.

Nguồn vốn sinh kế yếu kém, đặc biệt là vốn tài chính và vật chất, hạn chế khả năng ứng phó và phục hồi của cư dân. Chiến lược thích ứng chủ yếu mang tính tự phát, chưa có sự hỗ trợ kỹ thuật và chính sách đồng bộ, dẫn đến hiệu quả chưa cao. Kết quả này phù hợp với các nghiên cứu trong nước và quốc tế về sinh kế thích ứng tại vùng núi và cộng đồng dân tộc thiểu số.

Việc sử dụng biểu đồ nhiệt độ và lượng mưa theo năm, bảng phân tích các nguồn vốn sinh kế và chiến lược thích ứng giúp minh họa rõ ràng mức độ ảnh hưởng và khả năng ứng phó của cư dân. Kết quả nghiên cứu nhấn mạnh cần có giải pháp toàn diện, kết hợp nâng cao nguồn lực, cải thiện chính sách và tăng cường đào tạo kỹ thuật.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Tăng cường đào tạo và nâng cao năng lực cho cư dân: Tổ chức các khóa tập huấn về kỹ thuật canh tác thích ứng, quản lý rủi ro thiên tai, chuyển đổi giống cây trồng phù hợp với điều kiện khí hậu mới. Mục tiêu nâng cao vốn con người trong vòng 2 năm, do UBND huyện phối hợp với các tổ chức chuyên môn thực hiện.

2. Phát triển đa dạng hóa sinh kế: Khuyến khích phát triển các mô hình kinh tế kết hợp nông nghiệp, du lịch sinh thái và thủ công nghiệp nhằm giảm phụ thuộc vào nông nghiệp truyền thống. Mục tiêu tăng thu nhập hộ gia đình ít nhất 15% trong 3 năm, do các tổ chức phát triển kinh tế địa phương và doanh nghiệp du lịch thực hiện.

3. Cải thiện cơ sở hạ tầng và tiếp cận tài chính: Đầu tư nâng cấp hệ thống cấp nước, giao thông nông thôn, hỗ trợ tiếp cận tín dụng ưu đãi cho hộ nghèo và cận nghèo. Mục tiêu hoàn thiện 80% cơ sở hạ tầng thiết yếu trong 5 năm, do chính quyền địa phương phối hợp với ngân hàng và các tổ chức tài chính.

4. Hoàn thiện chính sách hỗ trợ sinh kế thích ứng: Xây dựng và thực thi chính sách đồng bộ về hỗ trợ kỹ thuật, tín dụng, bảo hiểm nông nghiệp và bảo vệ môi trường. Mục tiêu ban hành chính sách mới trong 1 năm, do Sở Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn tỉnh Yên Bái chủ trì.

5. Tăng cường công tác truyền thông và nâng cao nhận thức: Triển khai các chương trình truyền thông về BĐKH và sinh kế thích ứng nhằm nâng cao nhận thức cộng đồng, đặc biệt là đồng bào dân tộc thiểu số. Mục tiêu đạt 90% hộ dân được tiếp cận thông tin trong 2 năm, do các tổ chức xã hội và truyền thông thực hiện.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Nhà quản lý và hoạch định chính sách: Luận văn cung cấp cơ sở khoa học và dữ liệu thực tiễn để xây dựng chính sách phát triển sinh kế bền vững, thích ứng với BĐKH tại vùng miền núi, đặc biệt cho các huyện nghèo như Mù Cang Chải.

2. Các tổ chức phi chính phủ và phát triển cộng đồng: Thông tin về nguồn vốn sinh kế, chiến lược thích ứng và các khó khăn thực tế giúp các tổ chức thiết kế chương trình hỗ trợ phù hợp, nâng cao hiệu quả can thiệp.

3. Nhà nghiên cứu và học viên: Luận văn bổ sung tri thức về sinh kế thích ứng với BĐKH tại vùng miền núi, cung cấp mô hình nghiên cứu và phương pháp luận có thể áp dụng cho các nghiên cứu tương tự.

4. Cộng đồng cư dân địa phương và cán bộ cơ sở: Giúp nâng cao nhận thức về tác động của BĐKH, các biện pháp thích ứng và cách thức huy động nguồn lực để cải thiện sinh kế, từ đó tăng cường khả năng chống chịu.

Câu hỏi thường gặp

1. Biến đổi khí hậu ảnh hưởng như thế nào đến sinh kế cư dân Mù Cang Chải?
   BĐKH làm tăng nhiệt độ trung bình khoảng 1,5 – 2°C, giảm lượng mưa và gia tăng thiên tai như hạn hán, lũ quét, sạt lở đất, gây thiệt hại về cây trồng, vật nuôi và cơ sở hạ tầng, làm giảm thu nhập và tăng tính dễ bị tổn thương của cư dân.

2. Các nguồn vốn sinh kế nào quan trọng nhất đối với cư dân?
   Vốn tự nhiên (đất đai, nước), vốn con người (trình độ lao động), vốn tài chính và vốn vật chất (cơ sở hạ tầng) là các nguồn lực chủ yếu ảnh hưởng đến khả năng thích ứng và phát triển sinh kế của cư dân.

3. Chiến lược sinh kế thích ứng phổ biến tại địa phương là gì?
   Cư dân chủ yếu áp dụng chuyển đổi giống cây trồng, khoan giếng, gia cố cơ sở hạ tầng, di cư tạm thời và đa dạng hóa sinh kế kết hợp nông nghiệp với du lịch.

4. Chính sách hiện tại có hỗ trợ sinh kế thích ứng hiệu quả không?
   Các chính sách có tác động tích cực nhưng chưa đồng bộ và chưa đáp ứng đầy đủ nhu cầu, đặc biệt về hỗ trợ kỹ thuật và tiếp cận tín dụng, cần được hoàn thiện và triển khai hiệu quả hơn.

5. Làm thế nào để nâng cao khả năng thích ứng của cư dân với BĐKH?
   Cần tăng cường đào tạo kỹ thuật, phát triển đa dạng hóa sinh kế, cải thiện cơ sở hạ tầng, hoàn thiện chính sách hỗ trợ và nâng cao nhận thức cộng đồng thông qua truyền thông và sự tham gia của các bên liên quan.

Kết luận

• Nhiệt độ trung bình tại huyện Mù Cang Chải tăng khoảng 1,5 – 2°C trong 30 năm, lượng mưa có xu hướng giảm nhẹ, gây ra nhiều hiện tượng thiên tai ảnh hưởng tiêu cực đến sinh kế cư dân.
• Cư dân chủ yếu dựa vào vốn tự nhiên và vốn con người, trong khi vốn tài chính và vật chất còn hạn chế, ảnh hưởng đến khả năng thích ứng với BĐKH.
• Chiến lược sinh kế thích ứng hiện tại chủ yếu là chuyển đổi giống cây trồng, khoan giếng, gia cố cơ sở hạ tầng và đa dạng hóa sinh kế, nhưng hiệu quả chưa cao do thiếu nguồn lực và hỗ trợ kỹ thuật.
• Chính sách phát triển có tác động tích cực nhưng cần hoàn thiện và đồng bộ hơn để hỗ trợ sinh kế thích ứng hiệu quả.
• Đề xuất các giải pháp toàn diện gồm đào tạo nâng cao năng lực, phát triển đa dạng hóa sinh kế, cải thiện cơ sở hạ tầng, hoàn thiện chính sách và tăng cường truyền thông nhằm nâng cao khả năng chống chịu của cư dân.

Next steps: Triển khai các giải pháp đề xuất trong giai đoạn 2023 – 2025, đồng thời tiếp tục nghiên cứu sâu hơn về các yếu tố ảnh hưởng và mô hình sinh kế thích ứng phù hợp với điều kiện địa phương.

Call to action: Các nhà quản lý, tổ chức phát triển và cộng đồng cần phối hợp chặt chẽ để thực hiện các giải pháp nhằm bảo đảm sinh kế bền vững và thích ứng hiệu quả với biến đổi khí hậu tại Mù Cang Chải.