Tổng quan nghiên cứu
Trong bối cảnh đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục phổ thông Việt Nam giai đoạn 2011-2020, việc nâng cao chất lượng giáo dục và phát triển năng lực nghề nghiệp của giáo viên trở thành nhiệm vụ trọng tâm. Trường Phổ thông Dân tộc Nội trú tỉnh Yên Bái, với quy mô 12 lớp và 420 học sinh năm học 2014-2015, đóng vai trò quan trọng trong đào tạo con em các dân tộc thiểu số vùng sâu, vùng xa. Hoạt động tổ chuyên môn tại trường là mắt xích then chốt trong việc đổi mới phương pháp dạy học, kiểm tra đánh giá và phát triển năng lực nghề nghiệp giáo viên. Tuy nhiên, thực trạng quản lý hoạt động tổ chuyên môn của hiệu trưởng còn nhiều hạn chế, chưa đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục phổ thông.
Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng quản lý hoạt động tổ chuyên môn của hiệu trưởng trường Phổ thông Dân tộc Nội trú tỉnh Yên Bái, từ đó đề xuất các biện pháp quản lý hiệu quả nhằm nâng cao chất lượng dạy và học, phát triển năng lực nghề nghiệp giáo viên. Nghiên cứu tập trung vào các nội dung: quản lý lập kế hoạch, nội dung sinh hoạt tổ chuyên môn, thực hiện chương trình giảng dạy, kiểm tra quy chế chuyên môn và sử dụng thiết bị dạy học. Phạm vi nghiên cứu giới hạn tại trường Phổ thông Dân tộc Nội trú tỉnh Yên Bái trong giai đoạn 2011-2015, với đối tượng khảo sát gồm cán bộ quản lý, tổ trưởng chuyên môn và giáo viên.
Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn cho công tác quản lý tổ chuyên môn trong trường phổ thông dân tộc nội trú, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục, phát triển đội ngũ giáo viên có năng lực nghề nghiệp đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục phổ thông.
Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu
Khung lý thuyết áp dụng
Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết quản lý giáo dục và phát triển năng lực nghề nghiệp giáo viên. Quản lý được hiểu là quá trình tác động có định hướng của chủ thể quản lý (hiệu trưởng) đến khách thể quản lý (tổ chuyên môn) nhằm tổ chức, phối hợp các hoạt động để đạt mục tiêu giáo dục. Chu trình quản lý gồm các chức năng: kế hoạch hóa, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra, trong đó thông tin đóng vai trò công cụ hỗ trợ.
Lý thuyết phát triển năng lực nghề nghiệp giáo viên theo chuẩn nghề nghiệp của Bộ Giáo dục và Đào tạo bao gồm năng lực tìm hiểu đối tượng và môi trường giáo dục, năng lực dạy học, năng lực giáo dục và năng lực phát triển nghề nghiệp. Hoạt động tổ chuyên môn là nền tảng để thực hiện đổi mới phương pháp dạy học, kiểm tra đánh giá và bồi dưỡng nâng cao năng lực giáo viên.
Các khái niệm chính gồm: tổ chuyên môn, quản lý hoạt động tổ chuyên môn, năng lực nghề nghiệp giáo viên, chức năng quản lý (kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo, kiểm tra), đổi mới giáo dục phổ thông.
Phương pháp nghiên cứu
Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp kết hợp định lượng và định tính. Nguồn dữ liệu chính gồm:
- Số liệu thống kê từ báo cáo EMIS của trường Phổ thông Dân tộc Nội trú tỉnh Yên Bái giai đoạn 2011-2015 (số lớp, số học sinh, cơ cấu đội ngũ cán bộ, giáo viên).
- Khảo sát ý kiến cán bộ quản lý, tổ trưởng chuyên môn và giáo viên (tổng cộng 71 người) qua phiếu điều tra về nhận thức, thực trạng quản lý và các biện pháp quản lý tổ chuyên môn.
- Phỏng vấn sâu hiệu trưởng, phó hiệu trưởng và tổ trưởng chuyên môn để làm rõ thực trạng và đề xuất giải pháp.
- Quan sát trực tiếp hoạt động sinh hoạt tổ chuyên môn và quản lý của hiệu trưởng.
Phương pháp phân tích bao gồm thống kê mô tả, phân tích tần suất, so sánh tỷ lệ phần trăm và phân tích nội dung phỏng vấn. Cỡ mẫu được chọn theo phương pháp chọn mẫu thuận tiện và có tính đại diện cho các nhóm đối tượng nghiên cứu. Thời gian nghiên cứu kéo dài từ năm 2014 đến 2015, tập trung khảo sát thực trạng và đề xuất biện pháp quản lý.
Kết quả nghiên cứu và thảo luận
Những phát hiện chính
Nhận thức về vai trò tổ chuyên môn: 85% cán bộ quản lý và giáo viên nhận thức rõ tầm quan trọng của tổ chuyên môn trong việc đổi mới phương pháp dạy học và nâng cao chất lượng giáo dục. Tuy nhiên, chỉ khoảng 60% tổ chức sinh hoạt chuyên môn theo kế hoạch bài bản và có nội dung đổi mới.
Quản lý lập kế hoạch hoạt động tổ chuyên môn: Hiệu trưởng chỉ đạo xây dựng kế hoạch hoạt động tổ chuyên môn nhưng mức độ thống nhất và chi tiết kế hoạch còn hạn chế, chỉ khoảng 70% tổ chuyên môn có kế hoạch cụ thể và được duyệt đúng thời gian. Việc điều chỉnh kế hoạch trong năm học chưa được thực hiện thường xuyên.
Quản lý nội dung sinh hoạt tổ chuyên môn: Khoảng 65% tổ chuyên môn thực hiện sinh hoạt chuyên môn theo chuyên đề, thảo luận bài khó, đổi mới phương pháp dạy học. Tuy nhiên, hiệu trưởng tham dự và chỉ đạo trực tiếp các buổi sinh hoạt chỉ đạt 50%, ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý.
Kiểm tra thực hiện chương trình giảng dạy và quy chế chuyên môn: Việc kiểm tra giáo án, sổ điểm, hồ sơ chuyên môn được phân công cho tổ trưởng và phó hiệu trưởng nhưng chưa đồng bộ và thiếu kiểm tra đột xuất. Tỷ lệ giáo viên thực hiện đầy đủ quy chế chuyên môn đạt khoảng 75%.
Quản lý sử dụng thiết bị dạy học: Nhà trường có phòng thiết bị và thư viện nhưng trang thiết bị còn thiếu và chưa đồng bộ. Việc sử dụng thiết bị dạy học trong tổ chuyên môn được quản lý qua sổ đầu bài và phiếu đăng ký mượn thiết bị, nhưng chỉ khoảng 60% giáo viên sử dụng thiết bị đầy đủ và hiệu quả.
Thảo luận kết quả
Kết quả cho thấy hiệu trưởng trường Phổ thông Dân tộc Nội trú tỉnh Yên Bái đã thực hiện các chức năng quản lý tổ chuyên môn theo chu trình quản lý cơ bản, góp phần nâng cao chất lượng dạy và học. Tuy nhiên, mức độ chỉ đạo, kiểm tra và điều chỉnh kế hoạch còn hạn chế do năng lực quản lý và thời gian dành cho công tác này chưa đủ. So với các nghiên cứu trong ngành giáo dục phổ thông, mức độ quản lý tại trường dân tộc nội trú thấp hơn do đặc thù vùng miền và điều kiện cơ sở vật chất hạn chế.
Việc tổ chức sinh hoạt chuyên môn chưa thực sự đổi mới toàn diện, ảnh hưởng đến phát triển năng lực nghề nghiệp giáo viên. Cơ sở vật chất và thiết bị dạy học chưa đáp ứng yêu cầu đổi mới phương pháp dạy học lấy người học làm trung tâm. Các yếu tố chủ quan như năng lực quản lý của hiệu trưởng, tổ trưởng chuyên môn và yếu tố khách quan như cơ sở vật chất, điều kiện làm việc ảnh hưởng lớn đến hiệu quả quản lý.
Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tần suất nhận thức về vai trò tổ chuyên môn, bảng so sánh tỷ lệ thực hiện các nhiệm vụ quản lý theo từng năm học, và sơ đồ mô hình quản lý hoạt động tổ chuyên môn trong trường.
Đề xuất và khuyến nghị
Tăng cường năng lực quản lý cho hiệu trưởng và tổ trưởng chuyên môn: Tổ chức các khóa bồi dưỡng nghiệp vụ quản lý, kỹ năng lãnh đạo và đổi mới phương pháp dạy học cho cán bộ quản lý và tổ trưởng chuyên môn trong vòng 12 tháng tới. Chủ thể thực hiện: Sở Giáo dục và Đào tạo phối hợp với trường đại học sư phạm.
Xây dựng và thực hiện kế hoạch hoạt động tổ chuyên môn chi tiết, linh hoạt: Hiệu trưởng cần chỉ đạo xây dựng kế hoạch hoạt động tổ chuyên môn cụ thể, có sự tham gia đóng góp của giáo viên, đồng thời thường xuyên điều chỉnh theo tình hình thực tế. Thời gian áp dụng: từ đầu năm học tiếp theo.
Đổi mới nội dung và hình thức sinh hoạt chuyên môn: Khuyến khích tổ chuyên môn tổ chức sinh hoạt theo chuyên đề, thảo luận bài khó, áp dụng phương pháp dạy học tích cực, sử dụng công nghệ thông tin. Hiệu trưởng cần tham dự và chỉ đạo thường xuyên để nâng cao hiệu quả. Thời gian thực hiện: liên tục trong năm học.
Nâng cao công tác kiểm tra, đánh giá và sử dụng thiết bị dạy học: Phân công rõ ràng trách nhiệm kiểm tra giáo án, hồ sơ chuyên môn, tăng cường kiểm tra đột xuất. Đầu tư bổ sung trang thiết bị dạy học hiện đại, tổ chức tập huấn sử dụng thiết bị cho giáo viên. Thời gian thực hiện: kế hoạch 2 năm.
Đối tượng nên tham khảo luận văn
Hiệu trưởng và phó hiệu trưởng các trường phổ thông dân tộc nội trú: Nghiên cứu giúp nâng cao năng lực quản lý hoạt động tổ chuyên môn, từ đó cải thiện chất lượng giáo dục.
Tổ trưởng chuyên môn và giáo viên: Hiểu rõ vai trò, nhiệm vụ và cách thức tổ chức hoạt động chuyên môn hiệu quả, phát triển năng lực nghề nghiệp.
Cán bộ quản lý giáo dục tại Sở Giáo dục và Đào tạo: Làm cơ sở xây dựng chính sách, chương trình bồi dưỡng nâng cao năng lực quản lý cho cán bộ quản lý trường học.
Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành Quản lý giáo dục: Tham khảo mô hình quản lý tổ chuyên môn trong trường phổ thông dân tộc nội trú, đặc thù vùng miền, phục vụ nghiên cứu và giảng dạy.
Câu hỏi thường gặp
Quản lý hoạt động tổ chuyên môn là gì?
Quản lý hoạt động tổ chuyên môn là quá trình hiệu trưởng chỉ đạo, điều phối các hoạt động chuyên môn của tổ nhằm đạt mục tiêu giáo dục, bao gồm lập kế hoạch, tổ chức sinh hoạt, kiểm tra thực hiện chương trình và sử dụng thiết bị dạy học.Tại sao tổ chuyên môn quan trọng trong trường phổ thông dân tộc nội trú?
Tổ chuyên môn là đơn vị cơ sở thực hiện đổi mới phương pháp dạy học, kiểm tra đánh giá và bồi dưỡng giáo viên, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục phù hợp với đặc thù vùng dân tộc thiểu số.Những yếu tố nào ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý tổ chuyên môn?
Bao gồm năng lực quản lý của hiệu trưởng và tổ trưởng chuyên môn, cơ sở vật chất, trang thiết bị dạy học, tinh thần trách nhiệm và sự phối hợp của giáo viên trong tổ.Làm thế nào để nâng cao năng lực nghề nghiệp giáo viên qua hoạt động tổ chuyên môn?
Thông qua sinh hoạt chuyên môn đổi mới, bồi dưỡng chuyên môn, chia sẻ kinh nghiệm, áp dụng phương pháp dạy học tích cực và kiểm tra đánh giá hiệu quả.Hiệu trưởng cần làm gì để quản lý tốt hoạt động tổ chuyên môn?
Hiệu trưởng cần xây dựng kế hoạch chi tiết, chỉ đạo đổi mới nội dung sinh hoạt, kiểm tra thường xuyên, phân công nhiệm vụ rõ ràng và tạo điều kiện cơ sở vật chất đầy đủ cho tổ chuyên môn.
Kết luận
- Quản lý hoạt động tổ chuyên môn của hiệu trưởng tại trường Phổ thông Dân tộc Nội trú tỉnh Yên Bái đóng vai trò then chốt trong nâng cao chất lượng giáo dục và phát triển năng lực nghề nghiệp giáo viên.
- Thực trạng quản lý còn nhiều hạn chế về lập kế hoạch, chỉ đạo sinh hoạt chuyên môn, kiểm tra thực hiện chương trình và sử dụng thiết bị dạy học.
- Các yếu tố chủ quan (năng lực quản lý, phẩm chất hiệu trưởng) và khách quan (cơ sở vật chất, điều kiện làm việc) ảnh hưởng lớn đến hiệu quả quản lý.
- Đề xuất các biện pháp tăng cường năng lực quản lý, đổi mới sinh hoạt chuyên môn, nâng cao kiểm tra đánh giá và đầu tư trang thiết bị dạy học.
- Nghiên cứu cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn cho công tác quản lý tổ chuyên môn trong trường phổ thông dân tộc nội trú, góp phần phát triển giáo dục vùng dân tộc thiểu số.
Next steps: Triển khai các biện pháp đề xuất trong kế hoạch 1-2 năm tới, tổ chức bồi dưỡng cán bộ quản lý và giáo viên, đồng thời tiếp tục nghiên cứu mở rộng phạm vi và đối tượng nghiên cứu.
Call to action: Các nhà quản lý giáo dục và hiệu trưởng trường phổ thông dân tộc nội trú cần áp dụng các biện pháp quản lý hiệu quả để nâng cao chất lượng giáo dục và phát triển đội ngũ giáo viên chuyên nghiệp, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục phổ thông.