Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh phát triển kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa tại Việt Nam, cá nhân kinh doanh đóng vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, tạo việc làm và đóng góp nguồn thu cho ngân sách nhà nước (NSNN). Theo thống kê của Tổng cục Thuế, đến cuối năm 2016, có khoảng 2.796 cá nhân kinh doanh được quản lý thu thuế tại 569 Chi cục Thuế trên 60 tỉnh, thành phố, trong đó hơn 95% cá nhân kinh doanh nộp thuế theo phương pháp khoán, đóng góp khoảng 2,55% tổng thu nội địa không kể dầu thô và đất. Tại huyện Lộc Bình, tỉnh Lạng Sơn – một địa bàn kinh tế xã hội đặc biệt khó khăn – tỷ trọng thuế từ khu vực kinh tế ngoài quốc doanh chiếm gần 40% tổng thu cân đối năm 2017, trong đó cá nhân kinh doanh chiếm hơn 33,85%.

Tuy nhiên, công tác quản lý thu thuế đối với cá nhân kinh doanh tại Chi cục Thuế huyện Lộc Bình còn nhiều hạn chế như ý thức chấp hành nghĩa vụ thuế thấp, tình trạng trốn thuế, nợ thuế gia tăng, doanh thu tính thuế chưa phản ánh đúng thực tế. Mục tiêu nghiên cứu nhằm phân tích thực trạng quản lý thu thuế đối với cá nhân kinh doanh tại huyện Lộc Bình giai đoạn 2015-2017, đánh giá điểm mạnh, điểm yếu và đề xuất giải pháp hoàn thiện nhằm nâng cao hiệu quả quản lý thu thuế, đảm bảo thu đúng, thu đủ, góp phần tăng nguồn thu cho NSNN và tạo môi trường kinh doanh công bằng.

Phạm vi nghiên cứu tập trung vào quản lý thu thuế cá nhân kinh doanh tại Chi cục Thuế huyện Lộc Bình, sử dụng dữ liệu thu thập trong giai đoạn 2015-2017 và khảo sát sơ cấp tháng 5/2018. Nghiên cứu có ý nghĩa thực tiễn quan trọng trong việc hoàn thiện chính sách thuế và công tác quản lý thuế tại địa phương, đồng thời góp phần nâng cao ý thức chấp hành pháp luật thuế của cá nhân kinh doanh.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý thu thuế, bao gồm:

  • Lý thuyết quản lý thuế: Nhấn mạnh vai trò của thuế trong điều tiết kinh tế vĩ mô, đảm bảo nguồn thu NSNN, đồng thời đề cao trách nhiệm của người nộp thuế và cơ quan thuế trong việc thực hiện nghĩa vụ thuế. Luật Quản lý Thuế năm 2006 là cơ sở pháp lý quan trọng, chuyển đổi cơ chế quản lý thuế từ chuyên quản sang tự khai, tự nộp, tăng cường minh bạch và trách nhiệm pháp lý.

  • Mô hình quản lý thu thuế cá nhân kinh doanh: Bao gồm các nội dung chính như quản lý khai thuế, ấn định thuế, quản lý nộp thuế, ủy nhiệm thu, quản lý hoàn thành nghĩa vụ thuế, quản lý thông tin người nộp thuế, kiểm tra, thanh tra và giải quyết khiếu nại tố cáo. Mô hình này giúp đánh giá toàn diện hiệu quả công tác quản lý thu thuế.

  • Khái niệm chính: Cá nhân kinh doanh (bao gồm cá nhân nộp thuế khoán, nộp thuế từng lần phát sinh, đại lý xổ số, bảo hiểm), hồ sơ thuế, hóa đơn, cơ sở dữ liệu quản lý thuế, sổ bộ thuế, công khai thông tin thuế, khảo sát doanh thu, năng lực pháp luật dân sự của cá nhân, hộ kinh doanh theo quy định pháp luật.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp định tính và định lượng với các bước cụ thể:

  • Thu thập dữ liệu thứ cấp: Số liệu báo cáo thu thuế, đánh giá của Chi cục Thuế huyện Lộc Bình giai đoạn 2015-2017, các văn bản pháp luật liên quan.

  • Thu thập dữ liệu sơ cấp: Khảo sát bằng bảng hỏi với các nhóm đối tượng gồm cá nhân kinh doanh và công chức thuế tại huyện Lộc Bình, thực hiện tháng 5/2018.

  • Phân tích dữ liệu: Sử dụng phương pháp thống kê mô tả, so sánh số liệu qua các năm, phân tích điểm mạnh, điểm yếu và nguyên nhân dựa trên các tiêu chí quản lý thu thuế.

  • Cỡ mẫu và chọn mẫu: Lựa chọn mẫu khảo sát đại diện cho các nhóm cá nhân kinh doanh và cán bộ thuế tại huyện Lộc Bình nhằm đảm bảo tính khách quan và độ tin cậy của kết quả.

  • Timeline nghiên cứu: Thu thập dữ liệu giai đoạn 2015-2017, khảo sát sơ cấp tháng 5/2018, phân tích và đề xuất giải pháp hoàn thiện đến năm 2020.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tăng trưởng nguồn thu từ cá nhân kinh doanh: Tổng thu thuế từ cá nhân kinh doanh tại Chi cục Thuế huyện Lộc Bình tăng đều qua các năm 2015-2017, với tỷ lệ tăng trưởng bình quân khoảng 10-15% mỗi năm. Năm 2017, cá nhân kinh doanh đóng góp hơn 33,85% tổng thu từ khu vực kinh tế ngoài quốc doanh.

  2. Cơ cấu thuế theo ngành nghề: Thuế GTGT và thuế thu nhập cá nhân là hai sắc thuế chủ yếu áp dụng đối với cá nhân kinh doanh, với tỷ lệ thuế GTGT dao động từ 1% đến 5% tùy ngành nghề. Phương pháp thuế khoán được áp dụng phổ biến, chiếm hơn 95% cá nhân kinh doanh.

  3. Hiệu quả quản lý thuế: Chi cục Thuế huyện Lộc Bình đã tổ chức bộ máy quản lý thuế tương đối hoàn chỉnh, áp dụng công nghệ thông tin trong quản lý, công khai thông tin thuế trên trang điện tử ngành Thuế, và thực hiện kiểm tra, thanh tra thuế định kỳ. Tuy nhiên, tỷ lệ cá nhân kinh doanh kê khai và nộp thuế đầy đủ chỉ đạt khoảng 70%, còn lại tồn tại tình trạng trốn thuế, nợ thuế.

  4. Hạn chế và nguyên nhân: Cách tính thuế còn cứng nhắc, tỷ lệ thuế GTGT chưa phù hợp giữa các ngành nghề gây khó khăn cho cán bộ thuế và người nộp thuế. Công tác ủy nhiệm thu cho các xã, thị trấn chưa chặt chẽ, trình độ cán bộ ủy nhiệm thu thấp. Việc xử phạt hành vi trốn thuế chưa được cụ thể hóa, công tác tuyên truyền chưa thường xuyên và phối hợp giữa các cơ quan còn lỏng lẻo.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy công tác quản lý thu thuế cá nhân kinh doanh tại huyện Lộc Bình đã có những chuyển biến tích cực, góp phần tăng nguồn thu cho NSNN và nâng cao nhận thức của người nộp thuế. Tuy nhiên, các hạn chế về chính sách thuế, năng lực cán bộ và công tác phối hợp làm giảm hiệu quả quản lý. So sánh với một số địa phương khác, huyện Lộc Bình cần tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin, cải tiến chính sách thuế linh hoạt hơn theo đặc thù ngành nghề, đồng thời nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ thuế và mở rộng công tác tuyên truyền, hỗ trợ người nộp thuế.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tăng trưởng thu thuế theo năm, bảng phân tích cơ cấu thuế theo ngành nghề, và biểu đồ tỷ lệ kê khai, nộp thuế đầy đủ của cá nhân kinh doanh. Các bảng biểu này giúp minh họa rõ nét thực trạng và xu hướng quản lý thu thuế tại địa phương.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện chính sách thuế linh hoạt theo ngành nghề: Điều chỉnh tỷ lệ thuế GTGT và thuế thu nhập cá nhân phù hợp với đặc thù từng ngành nghề kinh doanh, giảm bớt sự cứng nhắc trong cách tính thuế nhằm tạo thuận lợi cho cá nhân kinh doanh và cán bộ thuế. Thời gian thực hiện: 2019-2020; Chủ thể: Bộ Tài chính phối hợp Cục Thuế tỉnh Lạng Sơn.

  2. Nâng cao năng lực cán bộ thuế và ủy nhiệm thu: Tổ chức đào tạo, bồi dưỡng chuyên môn, nghiệp vụ và đạo đức nghề nghiệp cho cán bộ thuế và cán bộ ủy nhiệm thu tại các xã, thị trấn nhằm nâng cao hiệu quả quản lý và giảm thiểu tiêu cực. Thời gian: 2019-2021; Chủ thể: Chi cục Thuế huyện Lộc Bình, Cục Thuế tỉnh.

  3. Tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý thuế: Mở rộng sử dụng phần mềm quản lý thuế tập trung (TMS), xây dựng cơ sở dữ liệu cá nhân kinh doanh đầy đủ, cập nhật thường xuyên, hỗ trợ công khai thông tin minh bạch và kiểm soát rủi ro thuế. Thời gian: 2019-2022; Chủ thể: Ngành Thuế, UBND huyện Lộc Bình.

  4. Đẩy mạnh công tác tuyên truyền, hỗ trợ người nộp thuế: Tổ chức các chương trình phổ biến chính sách thuế, hướng dẫn kê khai, nộp thuế, hỗ trợ giải đáp thắc mắc, đặc biệt tại các vùng khó khăn nhằm nâng cao ý thức chấp hành pháp luật thuế. Thời gian: liên tục; Chủ thể: Chi cục Thuế huyện, các tổ chức chính quyền địa phương.

  5. Tăng cường phối hợp liên ngành trong quản lý thuế: Thiết lập cơ chế phối hợp chặt chẽ giữa cơ quan thuế, công an, quản lý thị trường và chính quyền địa phương để kiểm tra, xử lý vi phạm, chống thất thu và trốn thuế hiệu quả hơn. Thời gian: 2019-2021; Chủ thể: UBND huyện, Chi cục Thuế, các cơ quan liên quan.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý thuế và công chức thuế: Nghiên cứu giúp nâng cao hiểu biết về cơ chế, quy trình quản lý thu thuế cá nhân kinh doanh, từ đó áp dụng hiệu quả trong công tác quản lý tại địa phương.

  2. Nhà hoạch định chính sách tài chính – thuế: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn để xây dựng, điều chỉnh chính sách thuế phù hợp với đặc thù cá nhân kinh doanh, góp phần hoàn thiện hệ thống pháp luật thuế.

  3. Cá nhân kinh doanh và hộ kinh doanh cá thể: Hiểu rõ quyền lợi, nghĩa vụ thuế, các quy định pháp luật liên quan, từ đó nâng cao ý thức chấp hành và chủ động thực hiện nghĩa vụ thuế.

  4. Các nhà nghiên cứu, học viên cao học chuyên ngành quản lý công, kinh tế: Tài liệu tham khảo quý giá về quản lý thu thuế, phương pháp nghiên cứu kết hợp định tính và định lượng, cũng như các giải pháp thực tiễn trong lĩnh vực quản lý công.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý thu thuế cá nhân kinh doanh là gì?
    Quản lý thu thuế cá nhân kinh doanh là quá trình tổ chức, điều hành các hoạt động liên quan đến khai thuế, ấn định thuế, thu nộp thuế, kiểm tra, thanh tra và xử lý vi phạm nhằm đảm bảo thu đúng, thu đủ các khoản thuế từ cá nhân kinh doanh theo quy định pháp luật.

  2. Phương pháp thuế khoán áp dụng như thế nào tại huyện Lộc Bình?
    Phương pháp thuế khoán dựa trên doanh thu tính thuế và tỷ lệ thuế áp dụng theo ngành nghề. Tại huyện Lộc Bình, hơn 95% cá nhân kinh doanh nộp thuế theo phương pháp này với tỷ lệ thuế GTGT từ 1% đến 5% tùy ngành nghề.

  3. Những khó khăn chính trong quản lý thu thuế cá nhân kinh doanh tại huyện Lộc Bình là gì?
    Khó khăn gồm ý thức chấp hành thuế thấp, cách tính thuế còn cứng nhắc, trình độ cán bộ ủy nhiệm thu hạn chế, công tác phối hợp liên ngành chưa chặt chẽ, và công tác tuyên truyền chưa thường xuyên.

  4. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả quản lý thu thuế cá nhân kinh doanh?
    Cần hoàn thiện chính sách thuế linh hoạt, nâng cao năng lực cán bộ thuế, ứng dụng công nghệ thông tin, đẩy mạnh tuyên truyền hỗ trợ người nộp thuế và tăng cường phối hợp liên ngành trong quản lý thuế.

  5. Vai trò của công khai thông tin thuế trong quản lý thu thuế cá nhân kinh doanh?
    Công khai thông tin giúp minh bạch doanh thu và mức thuế khoán, tạo điều kiện cho người nộp thuế phản hồi, đồng thời tăng cường giám sát xã hội, hạn chế gian lận, trốn thuế, góp phần nâng cao hiệu quả quản lý thuế.

Kết luận

  • Luận văn đã hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý thu thuế cá nhân kinh doanh, làm rõ các nội dung, nhân tố ảnh hưởng và vai trò của quản lý thuế trong phát triển kinh tế địa phương.
  • Phân tích thực trạng tại Chi cục Thuế huyện Lộc Bình giai đoạn 2015-2017 cho thấy sự tăng trưởng nguồn thu nhưng còn tồn tại nhiều hạn chế về chính sách, năng lực cán bộ và công tác phối hợp.
  • Đề xuất các giải pháp hoàn thiện chính sách thuế, nâng cao năng lực cán bộ, ứng dụng công nghệ thông tin, đẩy mạnh tuyên truyền và phối hợp liên ngành nhằm nâng cao hiệu quả quản lý thu thuế cá nhân kinh doanh.
  • Nghiên cứu có ý nghĩa thực tiễn quan trọng, góp phần nâng cao nguồn thu NSNN và tạo môi trường kinh doanh công bằng, minh bạch tại huyện Lộc Bình.
  • Các bước tiếp theo bao gồm triển khai các giải pháp đề xuất, đánh giá hiệu quả thực hiện và mở rộng nghiên cứu sang các địa phương khác để hoàn thiện công tác quản lý thu thuế cá nhân kinh doanh trên phạm vi toàn quốc.

Quý độc giả và các cơ quan quản lý thuế được khuyến khích tham khảo và áp dụng kết quả nghiên cứu nhằm nâng cao hiệu quả công tác quản lý thu thuế cá nhân kinh doanh, góp phần phát triển kinh tế bền vững.