Tổng quan nghiên cứu

Quản lý thu ngân sách nhà nước (NSNN) là một trong những nhiệm vụ trọng yếu nhằm đảm bảo nguồn lực tài chính cho phát triển kinh tế - xã hội. Tại huyện Hậu Lộc, tỉnh Thanh Hóa, với dân số khoảng 165.070 người và diện tích tự nhiên 141,5 km², công tác quản lý thu NSNN đóng vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy phát triển địa phương. Giai đoạn 2015-2018, thu NSNN của huyện liên tục đạt và vượt kế hoạch, góp phần ổn định tài chính và tạo động lực phát triển kinh tế với tốc độ tăng trưởng giá trị sản xuất đạt 14,6% năm 2018. Tuy nhiên, công tác quản lý thu vẫn còn tồn tại hạn chế như chưa quan tâm đầy đủ đến tổ chức thu một số khoản phí, lệ phí, tình trạng nợ thuế và chấp hành pháp luật thuế chưa nghiêm.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm phân tích thực trạng quản lý thu NSNN tại huyện Hậu Lộc trong giai đoạn 2015-2018, từ đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện công tác quản lý thu NSNN giai đoạn 2020-2025. Phạm vi nghiên cứu tập trung tại huyện Hậu Lộc, tỉnh Thanh Hóa, dựa trên số liệu thống kê từ Phòng Tài chính Kế hoạch huyện và các cơ quan liên quan. Nghiên cứu có ý nghĩa thiết thực trong việc nâng cao hiệu quả quản lý thu NSNN, góp phần đảm bảo cân đối ngân sách, thúc đẩy phát triển kinh tế địa phương bền vững.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn vận dụng các lý thuyết quản lý thu NSNN, trong đó nhấn mạnh vai trò của hệ thống ngân sách nhà nước phân cấp theo mô hình quản lý hành chính gồm các cấp trung ương, tỉnh, huyện và xã. Quản lý thu NSNN được hiểu là quá trình sử dụng các công cụ chính sách, pháp luật để hoạch định, tổ chức, kiểm tra và đánh giá các khoản thu vào ngân sách nhằm đảm bảo tính công bằng và khuyến khích sản xuất kinh doanh phát triển.

Các khái niệm chính bao gồm:

  • Thu NSNN: Bao gồm thuế, phí, lệ phí và các khoản thu khác theo quy định pháp luật.
  • Nguyên tắc quản lý thu NSNN: Thống nhất, tập trung dân chủ; công khai, minh bạch; đảm bảo trách nhiệm; cân đối ngân sách; phù hợp với thực trạng kinh tế xã hội.
  • Phân cấp quản lý NSNN: Tạo điều kiện cho địa phương chủ động trong quản lý thu, đồng thời đảm bảo sự phối hợp giữa các cơ quan liên quan.
  • Ứng dụng công nghệ thông tin: Giúp nâng cao hiệu quả quản lý, giảm thiểu thất thoát, tăng tính minh bạch.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng số liệu thống kê công khai từ Phòng Tài chính Kế hoạch huyện Hậu Lộc giai đoạn 2015-2018, bao gồm dự toán thu, thực hiện thu, cơ cấu nguồn thu và quyết toán thu NSNN. Cỡ mẫu gồm toàn bộ các đơn vị thu NSNN trên địa bàn huyện, với sự tham gia của đội ngũ cán bộ quản lý thu ngân sách.

Phương pháp phân tích bao gồm:

  • Thống kê mô tả: Tính toán các chỉ tiêu tổng hợp như số tuyệt đối, tỷ trọng, tốc độ tăng trưởng và tỷ lệ hoàn thành dự toán.
  • So sánh: Đánh giá sự biến động các chỉ tiêu thu NSNN qua các năm để nhận diện xu hướng và vấn đề tồn tại.
  • Nghiên cứu định tính: Phỏng vấn sâu cán bộ, công chức để làm rõ nguyên nhân hạn chế trong quản lý thu NSNN.

Timeline nghiên cứu tập trung phân tích dữ liệu từ năm 2015 đến 2018, đồng thời đề xuất giải pháp cho giai đoạn 2020-2025.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tăng trưởng thu NSNN ổn định và vượt kế hoạch
    Thu NSNN huyện Hậu Lộc giai đoạn 2015-2018 liên tục tăng trưởng, năm 2018 đạt tốc độ tăng trưởng giá trị sản xuất 14,6%, trong đó thu NSNN vượt dự toán giao. Tỷ lệ hoàn thành dự toán thu NSNN năm 2018 đạt trên 100%, thể hiện hiệu quả trong công tác thu ngân sách.

  2. Cơ cấu nguồn thu đa dạng nhưng chưa tối ưu
    Thu NSNN chủ yếu từ thuế, phí và lệ phí, trong đó thuế chiếm tỷ trọng lớn nhất. Tuy nhiên, một số khoản phí, lệ phí chưa được tổ chức thu đầy đủ, dẫn đến thất thu và ảnh hưởng đến tổng nguồn thu. Tỷ lệ nợ thuế còn tồn đọng gây khó khăn cho công tác quản lý.

  3. Bộ máy quản lý thu NSNN còn hạn chế về năng lực và cơ sở vật chất
    Đội ngũ cán bộ quản lý thu NSNN huyện gồm 321 người, trong đó chỉ khoảng 1,9% có trình độ thạc sĩ, 35,6% trình độ cao đẳng và trung cấp. Hạ tầng công nghệ thông tin được đầu tư nhưng vẫn chưa đồng bộ hoàn toàn, đặc biệt tại cấp xã chỉ có 70% cán bộ có máy tính phục vụ công việc.

  4. Phối hợp giữa các cơ quan quản lý chưa thực sự nhịp nhàng
    Mặc dù có sự phối hợp giữa Chi cục Thuế, Phòng Tài chính Kế hoạch và Kho bạc Nhà nước, nhưng việc phối hợp trong quản lý thu NSNN còn nhiều bất cập, ảnh hưởng đến hiệu quả thu và kiểm soát nguồn thu.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của những hạn chế trên xuất phát từ điều kiện kinh tế xã hội đa dạng, đặc thù địa lý ven biển với nhiều xã có điều kiện phát triển khác nhau, gây khó khăn trong quản lý thu. So với các huyện tương đồng như Triệu Sơn và Quảng Ninh, Hậu Lộc có tiềm năng phát triển nhưng chưa khai thác hết nguồn thu do hạn chế về tổ chức bộ máy và ứng dụng công nghệ.

Việc áp dụng công nghệ thông tin như hệ thống TABMIS đã góp phần nâng cao tính minh bạch và hiệu quả quản lý thu, tuy nhiên cần mở rộng và đồng bộ hơn ở cấp xã. Các số liệu thu NSNN qua các năm có thể được trình bày qua biểu đồ tăng trưởng thu và bảng cơ cấu nguồn thu để minh họa rõ nét xu hướng và điểm nghẽn.

Kết quả nghiên cứu khẳng định tầm quan trọng của việc hoàn thiện quy trình quản lý thu NSNN, nâng cao năng lực cán bộ và tăng cường phối hợp liên ngành nhằm đảm bảo nguồn thu ổn định, phục vụ phát triển kinh tế xã hội địa phương.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường công tác tuyên truyền, phổ biến pháp luật thuế
    Đẩy mạnh phối hợp giữa UBND huyện, các cơ quan chức năng và phương tiện truyền thông để nâng cao nhận thức của doanh nghiệp, hộ gia đình về nghĩa vụ thuế, góp phần giảm thiểu tình trạng kê khai và nộp thuế không đúng quy định. Thực hiện trong giai đoạn 2020-2022.

  2. Hoàn thiện tổ chức bộ máy quản lý thu NSNN
    Rà soát, sắp xếp lại đội ngũ cán bộ thuế, tăng cường đào tạo chuyên môn và nghiệp vụ, đặc biệt nâng cao trình độ quản lý cho cán bộ cấp xã. Đầu tư trang thiết bị công nghệ thông tin đồng bộ cho các đơn vị thu. Kế hoạch thực hiện từ 2020-2025.

  3. Ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý thu NSNN
    Mở rộng triển khai hệ thống quản lý thu ngân sách điện tử, kết nối dữ liệu giữa Chi cục Thuế, Kho bạc và Phòng Tài chính Kế hoạch để nâng cao hiệu quả kiểm soát, giảm thất thu và tăng tính minh bạch. Thực hiện đồng bộ trong 3 năm tới.

  4. Tăng cường phối hợp liên ngành trong quản lý thu NSNN
    Thiết lập cơ chế phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan thuế, tài chính, kho bạc và chính quyền địa phương nhằm kiểm soát tốt nguồn thu, xử lý kịp thời các vi phạm, giảm nợ đọng thuế. Triển khai ngay từ năm 2020.

  5. Cải cách thủ tục hành chính thuế
    Rút gọn thủ tục kê khai, nộp thuế, áp dụng nộp thuế điện tử để tạo thuận lợi cho người nộp thuế, giảm chi phí và thời gian thực hiện nghĩa vụ thuế. Thực hiện trong giai đoạn 2020-2023.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý ngân sách cấp huyện và xã
    Giúp nâng cao hiểu biết về quy trình, nguyên tắc và thực trạng quản lý thu NSNN, từ đó áp dụng các giải pháp cải tiến công tác quản lý thu tại địa phương.

  2. Nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành Tài chính - Ngân hàng
    Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý thu NSNN cấp huyện, làm tài liệu tham khảo cho các đề tài nghiên cứu, luận văn và luận án.

  3. Cơ quan thuế và tài chính các cấp
    Hỗ trợ đánh giá hiệu quả công tác quản lý thu, nhận diện điểm nghẽn và đề xuất các biện pháp nâng cao hiệu quả thu ngân sách.

  4. Các tổ chức, doanh nghiệp và người nộp thuế trên địa bàn huyện
    Hiểu rõ quyền lợi và nghĩa vụ trong việc thực hiện nghĩa vụ thuế, từ đó nâng cao ý thức chấp hành pháp luật thuế, góp phần xây dựng môi trường kinh doanh minh bạch, công bằng.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý thu ngân sách nhà nước cấp huyện có vai trò gì trong phát triển kinh tế địa phương?
    Quản lý thu NSNN cấp huyện đảm bảo nguồn lực tài chính cho các hoạt động phát triển kinh tế - xã hội, góp phần cân đối ngân sách, thúc đẩy đầu tư hạ tầng và nâng cao đời sống nhân dân.

  2. Những khó khăn chính trong quản lý thu NSNN tại huyện Hậu Lộc là gì?
    Bao gồm hạn chế về năng lực cán bộ, cơ sở vật chất chưa đồng bộ, tình trạng nợ thuế và chưa thu đầy đủ các khoản phí, lệ phí, cũng như phối hợp liên ngành chưa hiệu quả.

  3. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả quản lý thu NSNN tại địa phương?
    Cần tăng cường đào tạo cán bộ, ứng dụng công nghệ thông tin, cải cách thủ tục hành chính, phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan và đẩy mạnh tuyên truyền pháp luật thuế.

  4. Ứng dụng công nghệ thông tin có tác động thế nào đến quản lý thu NSNN?
    Giúp nâng cao tính chính xác, minh bạch, giảm thời gian xử lý công việc, hạn chế thất thoát và tạo điều kiện thuận lợi cho người nộp thuế thực hiện nghĩa vụ.

  5. Tại sao cần phân cấp quản lý thu NSNN?
    Phân cấp giúp địa phương chủ động trong quản lý thu, phù hợp với điều kiện kinh tế xã hội từng vùng, đồng thời tạo sự phối hợp hiệu quả giữa các cấp quản lý, nâng cao hiệu quả thu ngân sách.

Kết luận

  • Luận văn đã hệ thống hóa lý luận và thực trạng quản lý thu NSNN cấp huyện, tập trung phân tích tại huyện Hậu Lộc giai đoạn 2015-2018.
  • Thu NSNN huyện Hậu Lộc tăng trưởng ổn định, vượt kế hoạch, góp phần quan trọng vào phát triển kinh tế xã hội địa phương.
  • Công tác quản lý thu còn tồn tại hạn chế về tổ chức bộ máy, năng lực cán bộ, cơ sở vật chất và phối hợp liên ngành.
  • Đề xuất các giải pháp trọng tâm gồm tăng cường tuyên truyền, hoàn thiện bộ máy, ứng dụng công nghệ thông tin, cải cách thủ tục hành chính và nâng cao phối hợp liên ngành.
  • Giai đoạn tiếp theo (2020-2025) cần tập trung thực hiện đồng bộ các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả quản lý thu NSNN, đảm bảo nguồn lực tài chính cho phát triển bền vững.

Hành động tiếp theo: Các cơ quan quản lý và cán bộ liên quan cần triển khai ngay các giải pháp đề xuất, đồng thời theo dõi, đánh giá hiệu quả để điều chỉnh kịp thời, góp phần nâng cao chất lượng quản lý thu ngân sách nhà nước tại huyện Hậu Lộc.