Quản lý quy trình phát triển phần mềm tại Việt Nam

Quy trình có thể hiểu là phương pháp thực hiện hoặc sản xuất ra sản phẩm. Tương tự như vậy, SEP chính là phương pháp phát triển hay sản xuất ra sản phẩm phần mềm. Thông thường một quy trình bao gồm những yếu tố cơ bản sau: Thủ tục (Procedures), Hướng dẫn công việc (Activity Guidelines), Biểu mẫu (Forms/Templates), Danh sách kiểm định (Checklists), Công cụ hỗ trợ (Tools). Với các nhóm công việc chính: Đặc tả yêu cầu (Requirements Specification), Phát triển phần mềm (Development), Kiểm thử phần mềm (Validation/Testing), Thay đổi phần mềm (Evolution). Tùy theo mô hình phát triển phần mềm, các nhóm công việc được triển khai theo những cách khác nhau. Để sản xuất cùng một sản phẩm phần mềm người ta có thể dùng các mô hình khác nhau. Tuy nhiên không phải tất cả các mô hình đều thích hợp cho mọi ứng dụng.

Mô hình SEP còn được gọi là chu trình hay vòng đời phần mềm (SDLC - Software Life Cycle). SDLC là tập hợp các công việc và quan hệ giữa chúng với nhau diễn ra trong quá trình phát triển phần mềm. Có khá nhiều mô hình SDLC khác nhau, trong đó một số được ứng dụng khá phổ biến trên thế giới: Các mô hình một phiên bản (Single-version models), Các mô hình nhiều phiên bản (Multi-version models). Các mô hình một phiên bản bao gồm: Mô hình Waterfall (Waterfall model), Mô hình chữ V (V-model). Các mô hình nhiều phiên bản bao gồm: Mô hình mẫu (Prototype), Mô hình tiến hóa (Evolutionary), Mô hình lặp và tăng dần (Iterative and Incremental), Mô hình phát triển ứng dụng nhanh (RAD), Mô hình xoắn (Spiral).

Có nhiều PF, nhưng phổ biến nhất là ISO và CMM (Capability Maturity Model) được các tổ chức thế giới công nhận. ISO nhắm chung đến nhiều loại tổ chức cả sản xuất lẫn dịch vụ, trong khi CMM được dành riêng cho các tổ chức phát triển phần mềm. Đối với phần mềm, ISO chỉ ra mức độ chất lượng yêu cầu tối thiểu mà một SEP phải đạt (ISO certified) và việc cải tiến quy trình được thực hiện thông qua quy trình kiểm định, trong khi CMM bao gồm những thực tiễn tốt nhất (best practices) được tập hợp rút ra từ rất nhiều tổ chức phát triển phần mềm khác nhau và chúng được tổ chức thành 5 mức độ trưởng thành khác nhau (Level 1 - Initial, Level 2 - Repeatable, Level 3 - Defined, Level 4 - Managed, Level 5 - Optimizing).

Ngày nay, phần mềm không đứng riêng một mình mà thường là một bộ phận trong hệ thống hoàn chỉnh. Do đó, CMMI (Capability Maturity Model Integration) ra đời hướng đến các quy trình cho việc xây dựng cả hệ thống, bao gồm cả việc tích hợp để xây dựng và bảo trì toàn bộ hệ thống. Sự khác nhau giữa ISO 9001 và CMM/CMMI: ISO 9001 là một tiêu chuẩn quốc tế về quản lý, các điều khoản gọi là "yêu cầu" quy định những điểm cần phải làm (what to do), không chỉ ra việc đó nên làm như thế nào (how to do). CMM/CMMI là một mô hình, cung cấp các hướng dẫn và kinh nghiệm thực tế dùng để phát triển, cải tiến và đánh giá năng lực của quy trình.

Phân tích hệ thống và thiết kế (System Analysis and Design): là giai đoạn định ra “làm thế nào” (“How”) để hệ thống phần mềm đáp ứng những “đòi hỏi” (“What”) mà khách hàng yêu cầu trong SRS. Đây chính là cầu nối giữa “đòi hỏi” (“What”) và mã (code) được hiện thực để đáp ứng yêu cầu đó. Hiện thực và kiểm thử từng thành phần (Coding and Unit Test): là giai đoạn hiện thực “làm thế nào” (“How”) được chỉ ra trong giai đoạn “Phân tích hệ thống và thiết kế”. Một khâu kiểm thử cuối cùng thường được thực hiện là nghiệm thu (acceptance test), với sự tham gia của khách hàng trong vai trò chính để xác định hệ thống phần mềm có đáp ứng yêu cầu của họ hay không.

Cài đặt và bảo trì (Deployment and Maintenance): đây là giai đoạn cài đặt, cấu hình và huấn luyện khách hàng. Giai đoạn này sửa chữa những lỗi của phần mềm (nếu có) và phát triển những thay đổi mới được khách hàng yêu cầu (như sửa đổi, thêm hay bớt chức năng/đặc điểm của hệ thống). Thực tế cho thấy đến những giai đoạn sau mới có khả năng nhận ra sai sót trong những giai đoạn trước và phải quay lại để sửa chữa. Đây chính là kiểu waterfall dạng lặp (Iterative Waterfall) và được minh họa trong hình 1.

Ví dụ, các hoạt động cho việc lập kế hoạch kiểm thử toàn hệ thống có thể được thực hiện song song với các hoạt động phân tích và thiết kế hệ thống.

Tiếp theo sau giai đoạn làm prototype này có thể là một chu trình theo mô hình waterfall hay cũng có thể là mô hình khác. Chú ý, prototype thường được làm thật nhanh trong thời gian ngắn nên không được xây dựng trên cùng môi trường và công cụ phát triển của giai đoạn xây dựng phần mềm thực sự sau này. Prototype không đặt ra mục tiêu tái sử dụng cho giai đoạn phát triển thực sự sau đó.

Mô hình tiến hóa xây dựng nhiều phiên bản prototype liên tiếp nhau. Những phiên bản prototype trước sẽ được xây dựng với mục tiêu có thể tái sử dụng trong những phiên bản sau.