Tổng quan nghiên cứu

Tỉnh Đắk Lắk, với diện tích tự nhiên hơn 13.000 km² và dân số khoảng 1,574 triệu người, nằm ở trung tâm vùng Tây Nguyên, có hệ thống sông suối dày đặc cùng khí hậu nhiệt đới gió mùa đặc trưng với lượng mưa bình quân hàng năm dao động từ 1.600 đến 2.000 mm. Trên địa bàn tỉnh hiện có khoảng 785 công trình thủy lợi (CTTL), bao gồm 118 đập dâng, 57 trạm bơm và 610 hồ chứa nước với tổng dung tích khoảng 650 triệu m³, phục vụ tưới tiêu cho hơn 150.000 ha cây trồng các loại. Các công trình này đóng vai trò quan trọng trong phát triển nông nghiệp, phòng chống thiên tai và bảo vệ môi trường.

Tuy nhiên, công tác quản lý nhà nước (QLNN) về khai thác và bảo vệ các CTTL lớn và vừa trên địa bàn tỉnh còn nhiều hạn chế như tình trạng xâm hại công trình, xuống cấp nhanh chóng, thiếu kinh phí sửa chữa, cũng như khó khăn trong việc thực hiện các quy trình vận hành và bảo vệ công trình. Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là đánh giá thực trạng QLNN về khai thác và bảo vệ các CTTL lớn và vừa tại Đắk Lắk từ năm 2018 đến nay, từ đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện nhằm nâng cao hiệu quả quản lý, bảo vệ tài sản quốc gia và phục vụ phát triển kinh tế - xã hội bền vững.

Nghiên cứu có ý nghĩa thiết thực trong bối cảnh biến đổi khí hậu ngày càng phức tạp, đòi hỏi sự chủ động, sáng tạo trong công tác quản lý thủy lợi để đảm bảo an toàn công trình, nâng cao năng suất nông nghiệp và phát triển bền vững vùng Tây Nguyên.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn vận dụng hai lý thuyết chủ đạo: chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử. Chủ nghĩa duy vật biện chứng giúp phân tích mối quan hệ giữa vật chất và ý thức trong quản lý nhà nước, nhấn mạnh vai trò của thực tiễn trong việc biến ý thức thành hiện thực. Chủ nghĩa duy vật lịch sử lý giải sự phát triển xã hội qua sự thay đổi trình độ sản xuất và quan hệ sản xuất, từ đó tác động đến hệ thống pháp luật và chính trị, phù hợp với việc nghiên cứu sự tiến hóa của công tác quản lý nhà nước về thủy lợi.

Ba khái niệm chính được làm rõ gồm: công trình thủy lợi (bao gồm đập, hồ chứa, trạm bơm, hệ thống dẫn nước), khai thác công trình thủy lợi (sử dụng tiềm năng công trình phục vụ phát triển kinh tế - xã hội), và bảo vệ công trình thủy lợi (hoạt động chống lại các hành vi xâm hại nhằm đảm bảo an toàn công trình). Ngoài ra, luận văn phân tích vai trò của QLNN trong điều tiết, định hướng, điều hòa mâu thuẫn và điều tiết vận hành kinh tế thủy lợi.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp phân tích, thống kê, so sánh và tổng hợp, kết hợp nghiên cứu lý luận với tổng kết thực tiễn. Nguồn dữ liệu chính bao gồm số liệu thống kê, báo cáo tổng kết từ các sở, ngành liên quan, tài liệu pháp luật, sách báo và các nguồn thông tin trực tuyến. Cỡ mẫu nghiên cứu tập trung vào toàn bộ các công trình thủy lợi lớn và vừa trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk, với dữ liệu thu thập từ năm 2018 đến nay.

Phương pháp chọn mẫu là chọn toàn bộ các công trình thuộc nhóm lớn và vừa để đảm bảo tính đại diện và toàn diện. Phân tích dữ liệu được thực hiện qua các tiêu chí về hiện trạng công trình, công tác quản lý, vận hành, bảo vệ và các yếu tố ảnh hưởng. So sánh qua các năm nhằm nhận diện xu hướng, điểm mạnh và hạn chế trong công tác QLNN. Quá trình xử lý thông tin được thực hiện bằng cách chọn lọc, hệ thống hóa và sắp xếp phù hợp với nội dung nghiên cứu.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Hiện trạng công trình thủy lợi: Toàn tỉnh có 303 công trình thủy lợi lớn và vừa, trong đó 64 công trình lớn với tổng dung tích khoảng 467 triệu m³, phục vụ tưới cho hơn 44.000 ha cây trồng; 239 công trình vừa với dung tích khoảng 112 triệu m³, phục vụ hơn 28.000 ha. Tuy nhiên, phần lớn công trình do các tổ chức ngoài Công ty TNHH MTV QLCT thủy lợi Đắk Lắk quản lý đang xuống cấp nghiêm trọng, với nhiều đập đất bị xói lở, tràn xả lũ hư hỏng, kênh mương bị bồi lắng và hành lang bảo vệ bị lấn chiếm.

  2. Công tác quản lý nhà nước: Bộ máy quản lý thủy lợi tại tỉnh đã được củng cố với sự tham gia của Sở NN&PTNT, Công ty TNHH MTV QLCT thủy lợi Đắk Lắk và các tổ chức thủy lợi cơ sở. Tuy nhiên, chỉ có 8/610 hồ chứa có quy trình vận hành được lập, phần lớn hồ sơ thiết kế và dữ liệu kỹ thuật bị thất lạc, gây khó khăn trong việc quản lý và vận hành. Việc phân cấp quản lý và xác định điểm giao nhận dịch vụ thủy lợi vẫn còn nhiều vướng mắc chưa được giải quyết triệt để.

  3. Khó khăn về nguồn lực và pháp luật: Nguồn kinh phí đầu tư sửa chữa, nâng cấp công trình còn hạn chế, trong khi các công trình đa phần được xây dựng từ những năm 1980 với tiêu chuẩn kỹ thuật lạc hậu. Hệ thống pháp luật về thủy lợi đã được hoàn thiện với Luật Thủy lợi 2017 và các nghị định hướng dẫn, nhưng việc triển khai thực hiện còn chậm, chưa đồng bộ, đặc biệt là trong công tác xử lý vi phạm và bảo vệ hành lang công trình.

  4. Ảnh hưởng của biến đổi khí hậu và thiên tai: Tỉnh Đắk Lắk thường xuyên chịu ảnh hưởng của hạn hán, lũ lụt, sạt lở đất và các hiện tượng thời tiết cực đoan, làm tăng nguy cơ mất an toàn công trình và ảnh hưởng đến hiệu quả khai thác. Các công trình chưa được nâng cấp phù hợp với điều kiện khí hậu hiện nay, tiềm ẩn nguy cơ hư hỏng nghiêm trọng.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của các hạn chế trong QLNN về khai thác và bảo vệ CTTL tại Đắk Lắk là do sự xuống cấp của hạ tầng thủy lợi, thiếu hụt nguồn lực tài chính và nhân lực chuyên môn, cũng như sự chưa đồng bộ trong hệ thống pháp luật và cơ chế phân cấp quản lý. So với các tỉnh lân cận như Đắk Nông và Gia Lai, Đắk Lắk còn gặp nhiều khó khăn hơn trong việc tổ chức bộ máy quản lý và thực hiện các quy trình vận hành, bảo vệ công trình.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện tỷ lệ công trình có quy trình vận hành, biểu đồ phân bổ công trình theo cấp quản lý, bảng tổng hợp các loại vi phạm và mức độ xuống cấp công trình qua các năm. Những kết quả này nhấn mạnh sự cần thiết phải tăng cường đầu tư, hoàn thiện pháp luật và nâng cao năng lực quản lý để đảm bảo an toàn và hiệu quả khai thác các công trình thủy lợi.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đầu tư nâng cấp và bảo trì công trình: Cần ưu tiên bố trí ngân sách trung hạn và dài hạn để sửa chữa, nâng cấp các công trình thủy lợi lớn và vừa, đặc biệt là các đập đất và hệ thống kênh mương bị xuống cấp. Mục tiêu nâng cao độ an toàn và khả năng vận hành hiệu quả trong vòng 3-5 năm tới, do Sở NN&PTNT phối hợp với UBND tỉnh thực hiện.

  2. Hoàn thiện hệ thống pháp luật và cơ chế quản lý: Đẩy nhanh việc ban hành các văn bản quy phạm pháp luật liên quan đến phân cấp quản lý, xác định điểm giao nhận dịch vụ thủy lợi, đồng thời tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra và xử lý vi phạm. Thời gian thực hiện trong 1-2 năm, do UBND tỉnh chủ trì phối hợp với các cơ quan chức năng.

  3. Nâng cao năng lực cán bộ quản lý và tuyên truyền nâng nhận thức cộng đồng: Tổ chức các lớp đào tạo, bồi dưỡng chuyên môn nghiệp vụ cho cán bộ quản lý thủy lợi, đồng thời đẩy mạnh công tác tuyên truyền pháp luật và ý thức bảo vệ công trình đến người dân. Mục tiêu nâng cao trình độ và ý thức trong 2 năm, do Công ty TNHH MTV QLCT thủy lợi Đắk Lắk và các tổ chức thủy lợi cơ sở thực hiện.

  4. Xây dựng và cập nhật quy trình vận hành, phương án ứng phó thiên tai: Lập mới và rà soát, điều chỉnh quy trình vận hành các hồ chứa, xây dựng phương án bảo vệ và ứng phó thiên tai phù hợp với điều kiện biến đổi khí hậu hiện nay. Thời gian hoàn thành trong 2 năm, do Sở NN&PTNT phối hợp với đơn vị tư vấn chuyên môn thực hiện.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cơ quan quản lý nhà nước về thủy lợi: Giúp các sở, ban ngành và UBND các cấp hiểu rõ thực trạng, khó khăn và giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý công trình thủy lợi, phục vụ công tác hoạch định chính sách và tổ chức thực thi.

  2. Doanh nghiệp và tổ chức quản lý khai thác công trình thủy lợi: Cung cấp cơ sở khoa học để cải tiến quy trình vận hành, bảo trì và bảo vệ công trình, nâng cao năng lực quản lý và vận hành hiệu quả.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành quản lý công, thủy lợi, nông nghiệp: Là tài liệu tham khảo quý giá về lý luận và thực tiễn quản lý nhà nước trong lĩnh vực thủy lợi, đồng thời cung cấp dữ liệu thực tế phục vụ nghiên cứu chuyên sâu.

  4. Người dân và cộng đồng vùng hưởng lợi: Nâng cao nhận thức về vai trò và tầm quan trọng của công trình thủy lợi, từ đó tham gia tích cực vào công tác bảo vệ và sử dụng bền vững nguồn nước.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao công tác quản lý nhà nước về công trình thủy lợi tại Đắk Lắk còn nhiều khó khăn?
    Khó khăn chủ yếu do nguồn lực tài chính hạn chế, công trình xuống cấp, hồ sơ kỹ thuật bị thất lạc và sự chưa đồng bộ trong hệ thống pháp luật cũng như cơ chế phân cấp quản lý. Ví dụ, chỉ 8/610 hồ chứa có quy trình vận hành được lập.

  2. Vai trò của công trình thủy lợi trong phát triển kinh tế xã hội là gì?
    CTTL cung cấp nước tưới cho hơn 150.000 ha cây trồng, góp phần tăng năng suất nông nghiệp, phòng chống thiên tai, bảo vệ môi trường và nâng cao đời sống người dân vùng nông thôn.

  3. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả quản lý công trình thủy lợi?
    Cần tăng cường đầu tư nâng cấp công trình, hoàn thiện pháp luật, nâng cao năng lực cán bộ quản lý và tuyên truyền nâng cao nhận thức cộng đồng, đồng thời xây dựng quy trình vận hành và phương án ứng phó thiên tai phù hợp.

  4. Biến đổi khí hậu ảnh hưởng như thế nào đến công trình thủy lợi?
    Biến đổi khí hậu gây ra hạn hán, lũ lụt, sạt lở đất và các hiện tượng thời tiết cực đoan, làm tăng nguy cơ mất an toàn công trình và ảnh hưởng đến khả năng cung cấp nước tưới, đòi hỏi công tác quản lý phải thích ứng kịp thời.

  5. Phân cấp quản lý công trình thủy lợi tại Đắk Lắk được thực hiện ra sao?
    Công trình được phân cấp cho Công ty TNHH MTV QLCT thủy lợi Đắk Lắk quản lý 340 công trình, các tổ chức khác quản lý 445 công trình. Tuy nhiên, việc xác định điểm giao nhận dịch vụ thủy lợi còn nhiều vướng mắc chưa được giải quyết triệt để.

Kết luận

  • Luận văn đã làm rõ cơ sở lý luận và thực trạng QLNN về khai thác và bảo vệ các công trình thủy lợi lớn và vừa trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk, với hơn 300 công trình phục vụ tưới tiêu cho gần 73.000 ha cây trồng.
  • Phát hiện nhiều hạn chế trong công tác quản lý như công trình xuống cấp, thiếu quy trình vận hành, nguồn lực hạn chế và pháp luật chưa được triển khai đồng bộ.
  • Đề xuất các giải pháp trọng tâm gồm tăng cường đầu tư, hoàn thiện pháp luật, nâng cao năng lực cán bộ và xây dựng quy trình vận hành, ứng phó thiên tai.
  • Nghiên cứu có ý nghĩa thực tiễn quan trọng, góp phần nâng cao hiệu quả quản lý thủy lợi, đảm bảo an toàn công trình và phát triển bền vững nông nghiệp tỉnh Đắk Lắk.
  • Khuyến nghị các cơ quan chức năng sớm triển khai các giải pháp đề xuất trong vòng 3-5 năm tới để thích ứng với biến đổi khí hậu và phát triển kinh tế xã hội.

Hành động ngay hôm nay để bảo vệ và phát huy giá trị các công trình thủy lợi, góp phần xây dựng nền nông nghiệp hiện đại, bền vững cho tỉnh Đắk Lắk và vùng Tây Nguyên.