Tổng quan nghiên cứu

Quản lý ngân sách nhà nước (NSNN) cấp xã, đặc biệt tại các xã vùng biên giới, là một lĩnh vực có vai trò quan trọng trong phát triển kinh tế - xã hội và đảm bảo an ninh quốc phòng. Tại huyện Châu Thành, tỉnh Tây Ninh, với diện tích 571,25 km² và dân số khoảng 141.875 người, trong đó có 6 xã biên giới chiếm 51,8% diện tích toàn huyện, công tác quản lý ngân sách cấp xã gặp nhiều thách thức do đặc thù địa lý, kinh tế xã hội và an ninh vùng biên giới. Từ năm 2013 đến nay, ngân sách cấp xã tại đây đã có những chuyển biến tích cực, đáp ứng nhu cầu chi thường xuyên và đầu tư phát triển, tuy nhiên vẫn còn tồn tại nhiều hạn chế trong quản lý thu chi, cân đối ngân sách và khai thác nguồn thu.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm xây dựng khung lý thuyết quản lý ngân sách nhà nước cấp xã, đánh giá thực trạng quản lý ngân sách tại các xã biên giới huyện Châu Thành, đồng thời đề xuất các giải pháp hoàn thiện công tác quản lý ngân sách đến năm 2025 và các năm tiếp theo. Nghiên cứu có phạm vi không gian tại 6 xã biên giới của huyện Châu Thành và phạm vi thời gian từ năm 2013 đến nay. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc góp phần nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách cấp xã vùng biên giới, hỗ trợ phát triển kinh tế - xã hội, đảm bảo an ninh quốc phòng và làm cơ sở tham khảo cho các địa phương có điều kiện tương tự.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết quản lý ngân sách nhà nước, trong đó có:

  • Lý thuyết ngân sách nhà nước: NSNN là công cụ tài chính của Nhà nước để thực hiện chức năng phân phối và điều tiết kinh tế xã hội, bao gồm các khoản thu từ thuế, phí, lệ phí và các nguồn thu khác, cùng với các khoản chi cho phát triển kinh tế, an ninh quốc phòng và các hoạt động công cộng.

  • Mô hình chu trình quản lý ngân sách: Bao gồm các bước lập dự toán, chấp hành dự toán, kế toán và quyết toán ngân sách, kiểm tra và thanh tra nhằm đảm bảo tính minh bạch, hiệu quả và tuân thủ pháp luật.

  • Khái niệm ngân sách cấp xã: Là bộ phận của NSNN, phản ánh các quan hệ kinh tế giữa chính quyền cấp xã với các chủ thể khác trong việc phân phối nguồn tài chính để thực hiện các chức năng quản lý kinh tế - xã hội, an ninh quốc phòng tại địa phương.

Các khái niệm chính bao gồm: thu ngân sách (thuế, phí, lệ phí, các khoản thu khác), chi ngân sách (chi thường xuyên, chi đầu tư phát triển), phân cấp ngân sách, và quản lý chu trình ngân sách cấp xã.

Phương pháp nghiên cứu

Nguồn dữ liệu chính được thu thập từ các báo cáo của UBND huyện Châu Thành, Chi cục Thuế huyện, các báo cáo tổng hợp ngân sách địa phương từ năm 2013 đến nay, cùng các văn bản pháp luật liên quan như Luật Ngân sách Nhà nước 2015 và các nghị định, thông tư hướng dẫn thi hành.

Phương pháp nghiên cứu bao gồm:

  • Phân tích tài liệu thứ cấp: Tổng hợp, phân tích các số liệu thu chi ngân sách, các văn bản pháp luật và báo cáo thực trạng quản lý ngân sách cấp xã.

  • Phân tích định lượng: Sử dụng số liệu thống kê về thu chi ngân sách các xã biên giới để đánh giá hiệu quả quản lý, tỷ lệ phần trăm phân bổ nguồn thu, mức độ cân đối ngân sách.

  • Phân tích định tính: Đánh giá các yếu tố ảnh hưởng như điều kiện tự nhiên, kinh tế xã hội, tổ chức bộ máy và nhân sự quản lý ngân sách cấp xã.

Cỡ mẫu nghiên cứu tập trung vào 6 xã biên giới của huyện Châu Thành, với dữ liệu thu thập từ năm 2013 đến 2023, nhằm đảm bảo tính đại diện và độ tin cậy. Phương pháp chọn mẫu dựa trên đặc điểm địa lý và kinh tế xã hội đặc thù của các xã vùng biên giới. Thời gian nghiên cứu kéo dài trong khoảng 12 tháng, bao gồm thu thập dữ liệu, phân tích và đề xuất giải pháp.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nguồn thu ngân sách cấp xã tăng trưởng ổn định nhưng chưa khai thác triệt để: Tổng thu ngân sách các xã biên giới tăng trung bình khoảng 7% mỗi năm từ 2013 đến 2022, tuy nhiên tỷ lệ thuế và các khoản thu khác chưa được khai thác hiệu quả, dẫn đến khó khăn trong cân đối ngân sách.

  2. Chi ngân sách chủ yếu tập trung vào chi thường xuyên, chi đầu tư phát triển còn hạn chế: Chi thường xuyên chiếm khoảng 65% tổng chi ngân sách cấp xã, trong khi chi đầu tư phát triển chỉ chiếm khoảng 25%, chưa đáp ứng đầy đủ nhu cầu phát triển hạ tầng kinh tế - xã hội vùng biên giới.

  3. Phân cấp nguồn thu và nhiệm vụ chi chưa đồng bộ: Các xã biên giới được phân cấp thu một số loại thuế như thuế môn bài, thuế chuyển quyền sử dụng đất nhưng chưa được phân cấp mạnh các khoản thu thuế giá trị gia tăng, thu nhập doanh nghiệp, dẫn đến hạn chế trong tự chủ tài chính.

  4. Công tác quản lý ngân sách còn nhiều hạn chế về tổ chức bộ máy và nhân sự: Bộ phận tài chính kế toán cấp xã còn thiếu nhân lực có trình độ chuyên môn cao, công tác kiểm tra, thanh tra ngân sách chưa được thực hiện thường xuyên và hiệu quả, gây ra một số sai sót trong quyết toán ngân sách.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của các hạn chế trên xuất phát từ đặc thù địa lý vùng biên giới, điều kiện kinh tế xã hội còn khó khăn, cùng với sự phân cấp ngân sách chưa phù hợp, dẫn đến nguồn thu ngân sách cấp xã chưa ổn định và chưa đủ mạnh để đáp ứng các nhiệm vụ chi phát triển. So sánh với các địa phương như Bình Dương, Thành phố Hồ Chí Minh và Bà Rịa – Vũng Tàu, các xã biên giới huyện Châu Thành còn nhiều điểm yếu về phân cấp nguồn thu và quản lý chi ngân sách.

Việc chi ngân sách chủ yếu tập trung vào chi thường xuyên phản ánh nhu cầu duy trì bộ máy và các hoạt động hành chính, tuy nhiên làm giảm khả năng đầu tư phát triển hạ tầng, ảnh hưởng đến sự phát triển kinh tế - xã hội bền vững. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tăng trưởng thu ngân sách hàng năm và bảng phân bổ chi ngân sách theo loại chi để minh họa rõ hơn.

Công tác tổ chức bộ máy và nhân sự quản lý ngân sách cấp xã cần được cải thiện để nâng cao hiệu quả quản lý, đồng thời tăng cường kiểm tra, thanh tra nhằm giảm thiểu thất thoát, lãng phí ngân sách. Kinh nghiệm từ các địa phương khác cho thấy việc phân cấp mạnh nguồn thu và nhiệm vụ chi, cùng với cải cách hành chính tài chính công, góp phần nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách cấp xã.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường phân cấp nguồn thu cho ngân sách cấp xã: Đề xuất phân cấp thêm các khoản thuế như thuế giá trị gia tăng, thu nhập doanh nghiệp cho các xã biên giới nhằm tăng nguồn thu, nâng cao khả năng tự chủ tài chính. Thời gian thực hiện trong giai đoạn 2023-2025, do UBND tỉnh và Sở Tài chính chủ trì.

  2. Tăng tỷ trọng chi đầu tư phát triển trong ngân sách cấp xã: Ưu tiên bố trí ngân sách cho các dự án hạ tầng kinh tế - xã hội, đặc biệt là giao thông, điện, trường học và y tế tại các xã biên giới. Mục tiêu tăng chi đầu tư phát triển lên ít nhất 35% tổng chi ngân sách cấp xã trong 3 năm tới, do UBND cấp xã phối hợp với phòng Tài chính - Kế hoạch huyện thực hiện.

  3. Nâng cao năng lực quản lý ngân sách cấp xã: Tổ chức đào tạo, bồi dưỡng cán bộ tài chính kế toán cấp xã, tăng cường nhân lực có trình độ chuyên môn cao. Đồng thời, xây dựng cơ chế thu hút và giữ chân nhân sự chất lượng. Thời gian triển khai từ 2023 đến 2024, do Sở Nội vụ và UBND huyện phối hợp thực hiện.

  4. Tăng cường công tác kiểm tra, thanh tra ngân sách: Thiết lập quy trình kiểm tra, giám sát chặt chẽ trong toàn bộ chu trình quản lý ngân sách cấp xã, nhằm phát hiện và xử lý kịp thời các sai phạm, nâng cao tính minh bạch và hiệu quả sử dụng ngân sách. Thực hiện thường xuyên hàng năm, do Thanh tra Nhà nước và các cơ quan tài chính cấp huyện chủ trì.

  5. Đẩy mạnh cải cách hành chính tài chính công cấp xã: Áp dụng công nghệ thông tin trong quản lý ngân sách, đơn giản hóa thủ tục hành chính, nâng cao hiệu quả quản lý và phục vụ người dân. Mục tiêu hoàn thành trong giai đoạn 2023-2025, do UBND tỉnh và các sở ngành liên quan phối hợp thực hiện.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý ngân sách cấp xã và huyện: Nghiên cứu giúp nâng cao hiểu biết về quản lý ngân sách nhà nước cấp xã, đặc biệt trong điều kiện vùng biên giới, từ đó áp dụng các giải pháp cải thiện hiệu quả quản lý.

  2. Các nhà hoạch định chính sách tài chính công: Tham khảo để xây dựng chính sách phân cấp ngân sách phù hợp, hỗ trợ phát triển kinh tế - xã hội vùng biên giới, đồng thời đảm bảo an ninh quốc phòng.

  3. Giảng viên và sinh viên ngành quản lý công, tài chính công: Tài liệu tham khảo bổ ích cho việc giảng dạy và nghiên cứu về quản lý ngân sách nhà nước cấp xã, đặc biệt trong bối cảnh đặc thù vùng biên giới.

  4. Các tổ chức nghiên cứu và tư vấn phát triển: Sử dụng kết quả nghiên cứu để thiết kế các chương trình hỗ trợ, dự án phát triển kinh tế - xã hội và cải cách hành chính tài chính công tại các địa phương vùng biên giới.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao quản lý ngân sách cấp xã vùng biên giới lại khó khăn hơn các vùng khác?
    Do đặc thù địa lý, điều kiện kinh tế xã hội còn nhiều khó khăn, an ninh phức tạp, cùng với sự phân cấp ngân sách chưa phù hợp, dẫn đến nguồn thu hạn chế và khó khăn trong cân đối chi tiêu.

  2. Các nguồn thu ngân sách cấp xã chủ yếu gồm những khoản nào?
    Bao gồm thuế (thuế môn bài, thuế chuyển quyền sử dụng đất), phí, lệ phí, các khoản thu từ hoạt động sự nghiệp, viện trợ không hoàn lại và các khoản thu khác theo quy định pháp luật.

  3. Làm thế nào để tăng nguồn thu ngân sách cấp xã?
    Cần tăng cường phân cấp các khoản thuế có tính bền vững như thuế giá trị gia tăng, thu nhập doanh nghiệp, đồng thời nâng cao hiệu quả quản lý thuế, chống thất thu và khai thác các nguồn thu tiềm năng.

  4. Chi ngân sách cấp xã thường được sử dụng cho những mục đích gì?
    Chi thường xuyên cho hoạt động quản lý hành chính, các hoạt động sự nghiệp công, chi đầu tư phát triển hạ tầng kinh tế - xã hội, quốc phòng an ninh và các khoản chi khác theo quy định.

  5. Các giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách cấp xã là gì?
    Bao gồm tăng cường phân cấp nguồn thu, nâng cao năng lực cán bộ quản lý, cải cách hành chính tài chính công, tăng cường kiểm tra, thanh tra và ưu tiên chi đầu tư phát triển.

Kết luận

  • Luận văn đã xây dựng được khung lý thuyết quản lý ngân sách nhà nước cấp xã, phù hợp với đặc thù vùng biên giới huyện Châu Thành, tỉnh Tây Ninh.
  • Đánh giá thực trạng cho thấy nguồn thu ngân sách cấp xã tăng trưởng ổn định nhưng chưa khai thác hiệu quả, chi ngân sách chủ yếu tập trung vào chi thường xuyên.
  • Phân cấp nguồn thu và nhiệm vụ chi chưa đồng bộ, tổ chức bộ máy và nhân sự quản lý ngân sách còn nhiều hạn chế.
  • Đề xuất các giải pháp tăng cường phân cấp nguồn thu, nâng cao năng lực quản lý, cải cách hành chính và tăng cường kiểm tra, thanh tra nhằm nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách cấp xã vùng biên giới.
  • Khuyến nghị các cơ quan chức năng triển khai các giải pháp trong giai đoạn 2023-2025 để đảm bảo phát triển kinh tế - xã hội bền vững và an ninh quốc phòng tại địa phương.

Luận văn hy vọng sẽ là tài liệu tham khảo hữu ích cho các nhà quản lý, nghiên cứu và hoạch định chính sách trong lĩnh vực quản lý ngân sách nhà nước cấp xã, đặc biệt tại các vùng biên giới.